هم تولید لوازم خانگی زیاد شد هم قاچاق آن

به گزارش مشرق، یکی از بخش های اقتصاد ایران که در سال های اخیر بحث ها پیرامون آن زیاد بوده، تولید لوازم خانگی است. آمارها نشان می دهد میزان تولید لوازم خانگی در دو سال اخیر 2 برابر سال های قبل از تحریم و حتی سال اول شروع تحریم های دوره ترامپ است. گرچه دیدگاه های مختلفی پیرامون فعالیت صنعت لوازم خانگی در کشور وجود دارد، اما به نظر می رسد هر منتقد منصفی نمی تواند نسبت به جهش تولید در این صنعت بی توجه باشد. البته قطعا درخصوص کیفیت، قیمت و رقابت پذیری تولیدات این صنعت نقدهایی وجود دارد اما پرواضح است با محدودیت های ارزی سال های اخیر و خروج شرکت های خارجی از کشور، شرکت های لوازم خانگی نیز کار بزرگی را انجام دادند. در سال های اخیر یکی از اتفاقاتی که حاشیه های زیادی برای این صنعت درست کرد، مسئله ممنوعیت واردات بود.

با ایجاد ممنوعیت برای واردات بسیاری از کارشناسان از ابتدا معتقد بودند گرچه اهمیت حمایت از تولیدات داخلی برهمگان پرواضح است اما باید توجه کرد که حمایت از تولید نباید به قیمت کاهش رقابت پذیری صنایع و محدود کردن انتخاب مصرف کنندگان باشد. در این میان موافقان ممنوعیت واردات معتقد بودند که تعدد تولیدکنندگان مانع از انحصار بازار می شود، اما شرایط رقابتی برابر با تولیدکنندگان خارجی در کشور فراهم نیست. آمارها نشان می دهد صنعت لوازم خانگی ایران به لحاظ کمی رشد قابل توجهی در تولید داشته اما یکی از مطالباتی که از فعالان و تولیدکنندگان این صنف وجود دارد، موضوع قیمت و کیفیت است. فعالان این حوزه در گفت وگو با «فرهیختگان»، هر دو موضوع قیمت و کیفیت را جزء مطالبات بحق مردم دانسته اما از فراوانی کالای قاچاق در بازار گله مندند.

رکوردشکنی تولید در سال 1401 و 1402

بررسی «فرهیختگان» از آمارهای وزارت صمت و مرکز آمار ایران در رابطه با میزان تولید سه محصول مهم و کاربردی از لوازم خانگی در کشور از ابتدای سال 1380 تا شش ماهه سال جاری حاکی از آن است طی این مدت تیراژ تولید این سه محصول اصلی از 2 میلیون و 159 هزار دستگاه در سال 1380 به 3 میلیون و 857 هزار دستگاه تا سال 1390 و به 3 میلیون و 538 هزار دستگاه تا سال 1396 رسیده بود. با شروع تحریم های ترامپ و خروج شرکت های خارجی از کشور، این تعداد در سال 1397 به 2 میلیون و 664 هزار دستگاه رسید. کاهش تولید و مشکلات ناشی از محدودیت های ارزی می توانست دسترسی مردم به لوازم خانگی را دشوار کند، اما حالا در سال 1401 و 1402 رکورد تولید این محصول با 6.1 تا 6.3 میلیون دستگاه شکسته شده است. در 6ماهه نخست امسال نیز 2 میلیون و 797 هزار دستگاه تلویزیون، یخچال و لباسشویی تولید شده که تا پایان سال می توان به تولید بیش از 6 میلیون دستگاه امیدوار شد.

یخچال، تلویزیون و لباسشویی در صدر

داده های وزارت صمت و مرکز آمار ایران نشان می دهد یخچال و فریزر، محصولی است که در این بیست وسه سال بیشترین تیراژ تولید را داشته است؛ مثلا در سال 1402 تقریبا 2 میلیون و 540 هزار دستگاه در سراسر کشور تولید شده است. علاوه بر آن گفتنی است تنها محصولی که بین یخچال، ماشین لباسشویی و تلویزیون افزایش تیراژ تولید داشته است، ماشین لباسشویی بوده که 856 هزار دستگاه تولید داشته است. در شش ماهه سال جاری 1 میلیون و 151 هزار دستگاه یخچال و فریزر تولید شده که نسبت به زمان مشابه در سال گذشته تقریبا 100 هزار دستگاه از تیراژ تولید آن کاسته شده است. دیگر محصول مورد بحث در این گزارش، تلویزیون است که مقدار تولید آن در شش ماهه سال گذشته 845 هزار دستگاه بوده و در سال جاری به 790 هزار دستگاه کاهش داشته است.

البته لازم به ذکر است تلویزیون جزو محصولاتی است که به دلیل نبود تکنولوژی به روز با دنیا، در کشورمان به اندازه کمتری تولید می شود و عمدتا از طریق واردات تامین می شود. بررسی های «فرهیختگان» از این آمارها نشان می دهد سال های 1400 تا 1402 سال هایی است که رکورد تولید محصولات لوازم خانگی کشور را به خود اختصاص داده است. به طور مثال سال 1401 سالی است که 2.7 میلیون یخچال و فریزر در کشور تولید شده و در سال 1402، این تعداد به 2 میلیون 540 هزار دستگاه می رسد.

علاوه بر آن میزان تیراژ تولید ماشین لباسشویی در سال 1401، یک میلیون و 920 هزار دستگاه بود که البته در سال بعد (1402) تغییر آنچنانی نداشته و فقط 7 هزار دستگاه بیشتر تولید شده است. سومین محصول تلویزیون است که در سال 1401، تنها 1 میلیون و 670 هزار دستگاه تولید شده است و در سال 1402 رقمی در حدود 15 هزار دستگاه به تیراژ آن افزوده شده و به یک میلیون و 684 هزار دستگاه رسیده است. آمارها به ما می گوید در سال های 97 و 94 تولید این سه محصول به کمترین میزان خود می رسد. در سال 94 برخلاف سال های دیگر، تلویزیون بیشترین تیراژ تولید را نسبت به سایر محصولات داشته است که 1397 هزار دستگاه بوده، تنها 897 هزار دستگاه یخچال و فریزر و 504 هزار دستگاه ماشین لباسشویی تولید شده است.

پس از آن سال 97 ، دومین سالی است که کمترین میزان تولید را ثبت کرده که احتمالاً پس از آن فوریت تصویب ممنوعیت واردات کالا بیش از پیش احساس شد. طبق بررسی ها در این سال 559 هزار دستگاه ماشین لباسشویی، 806 هزار دستگاه تلویزیون و 1300 هزار دستگاه یخچال و فریزر تولید شده است. همچنین سومین سالی که کمترین میزان تولید را داشته به سال 80 برمی گردد که تنها 296 هزار دستگاه ماشین لباسشویی، 917 هزار دستگاه یخچال و فریزر و 946 هزار دستگاه تلویزیون تولید شده است. یکی از نکاتی که نمی شود به راحتی از آن گذر کرد این است که تولید یخچال و فریزر در سال 94 از تولید این محصول در سال 80 هم کمتر شده و به 894 هزار دستگاه رسیده است. نکته جالب توجه این بررسی این است که در سال های اتمام ممنوعیت واردات لوازم خانگی، یعنی سال های 1401 و 1402 با افزایش تولید این محصولات مواجه شده ایم که می تواند حاصل از رقابتی تر شدن فضای فروش بین کالای تولیدی و خارجی باشد.

صادرات لوازم خانگی در سه سال به 400 میلیون دلار رسید

بررسی آمارهای سازمان توسعه و تجارت از میزان واردات و صادرات لوازم خانگی نشان می دهد از سال 99 تا 1402 طی این سال ها، میزان صادرات لوازم خانگی چیزی حدود 40 میلیون دلار افزایش یافته است. همچنین گفتنی است بیشترین میزان ارزش صادرات لوازم خانگی مربوط به سال 1401 بوده که رقمی معادل 400 میلیون دلار است. به طور کلی میزان صادرات لوازم خانگی در شش ماهه سال جاری 223 میلیون دلار بوده که نسبت به شش ماهه سال 1402، هفت درصد رشد داشته است. گفتنی است این رقم در مدت مشابه سال گذشته 208 میلیون دلار بوده است. اما به طور کلی ارزش صادرات لوازم خانگی در سال 1399 حدود 354 میلیون دلار بوده و پس از آن در سال 1400 روند صعودی به خود گرفته و 22 میلیون دلار افزایش داشته است تا به اوج صادرات در سال 1401 برسد. در سال 1402 اما با رقمی حدود 6 میلیون دلار کاهش در صادرات مواجه بوده ایم، با این حال رقم صادراتی این سال جزو ارقام قابل توجه در صادرات لوازم خانگی در کشور است. پیش بینی می شود باتوجه به میزان صادراتی که این حوزه در سال 1403 ثبت کرده، سال جاری رکورد میزان صادرات لوازم خانگی را بشکند.

واردات 800 میلیون دلاری بعد از خواب زمستانی سه ساله

اما در رابطه با واردات لوازم خانگی، ماجرا کمی تفاوت دارد. با آغاز ممنوعیت واردات لوازم خانگی از سال 97 تا 1400 عملاً آمار خاصی از واردات در دسترس نیست. گویا واقعاً واردات لوازم خانگی به خواب زمستانی سه ساله رفته بود، اما با وجود اصرار بسیاری از فعالان این حوزه بر تمدید ممنوعیت واردات گویا چراغ واردات لوازم خانگی در سال 1401 بالاخره روشن شد و پس از مدت ها سکون، ارزش واردات لوازم خانگی رقم 788میلیون دلاری را ثبت کرد. در سال 1402 نیز این روند ادامه داشت و 10 میلیون دلار دیگر از واردات لوازم خانگی به خزانه کشور رفت و حدوداً به 800 میلیون دلار رسید. گفتنی است طبق آمارهای سازمان توسعه و تجارت در شش ماهه سال جاری، 406میلیون دلار واردات لوازم خانگی انجام شده که نسبت به شش ماهه سال 1402چیزی حدود هشت میلیون دلار کاهش داشته است.

تیغ قاچاق زیر گلوی لوازم خانگی

از نتایج ممنوعیت واردات لوازم خانگی، طی 5 سال گذشته، رونق بازار قاچاق کالا بوده به طوری که گفته می شود یک سوم لوازم خانگی موجود در بازارها قاچاق است و طبیعتا این کالاها بی کیفیت و دارای گارانتی تقلبی هستند. به طور کلی قاچاق یکی از معضلات جدی نه تنها در اقتصاد بلکه به طور شاخص در حوزه لوازم خانگی ایران و سایر کشورهاست که می تواند چرخه تولید داخلی، اشتغال زایی و مؤلفه های حیاتی را تهدید کند. اگرچه خرید کالای قاچاق ممکن است به عنوان گزینه ای جذاب به نظر برسد، اما این موضوع به سادگی قابل توجیه نیست. کالاهای قاچاق به دلیل معافیت از پرداخت مالیات و عوارض ورودی گمرکی، قیمت پایین تری دارند، در حالی که تولیدکنندگان داخلی ملزم به پرداخت این مالیات و حقوق ورودی برای قطعات و مواد اولیه وارداتی هستند.

این اختلافات به طور قابل توجهی بر قیمت تمام شده کالاهای قاچاق تأثیر می گذارد. ارز مورد استفاده برای تأمین کالاهای قاچاق معمولاً از صادرات برخی کالاهای خاص تأمین می شود. این موضوع باعث می شود کالاهای قاچاق با وجود ارزان تر بودن، با سودهای بسیار بالا در بازار به فروش برسند. به عنوان مثال، قیمت یک ماشین لباسشویی 8کیلویی از یک برند معتبر داخلی حدود 21 میلیون تومان و مدل 9 کیلویی آن حدود 25 میلیون تومان است. در مقابل، کالای مشابه قاچاق و بدون گارانتی، قیمتی بین 30 تا 34 میلیون تومان دارد. همچنین، کالاهای تقلبی که فقط لوگوی برندهای معروف را دارند، با قیمت های پایین تر (حدود 15 میلیون تومان) به بازار عرضه می شوند، اما این کالاها هزینه های گزافی به دلیل عدم کیفیت و اصالت اجزاء برای مصرف کنندگان به همراه دارند.

تورم بخش لوازم خانگی را جدی بگیریم

صنعت لوازم خانگی در ایران طی سال های اخیر با چالش های متعددی مواجه است که شامل عدم تأمین مالی، تخصیص ارز، تورم، کاهش قدرت خرید مصرف کننده و محدودیت تأمین مواد اولیه و سرمایه در گردش می شود. این مشکلات نه تنها بر تولید بلکه بر کیفیت و قیمت محصولات نیز تأثیر می گذارد. با وجود مشکلات موجود تولید لوازم خانگی در سال های اخیر رشد قابل توجهی داشته است. تولید این محصولات از 16 میلیون و 500 هزار دستگاه در سال 1401 به 19 میلیون و 500 هزار دستگاه در سال گذشته افزایش یافته و برای سال 1403 هدف تولید 22 میلیون و 500 هزار دستگاه تعیین شده است. همچنین صادرات لوازم خانگی نیز از 380 میلیون دلار به 440 میلیون دلار در سه سال اخیر متغیر بوده است.

لازم به ذکر است قبل از ممنوعیت واردات کالا، میزان واردات لوازم خانگی به طور متوسط سالانه حدود 1.5 تا 2 میلیارد دلار بود. اما با اجرای سیاست ممنوعیت، این رقم به شدت کاهش یافت و در سال های اخیر به کمتر از 100 میلیون دلار رسید. فعالان این حوزه معتقدند یکی از موانع اصلی تولید کمبود نقدینگی و عدم تأمین ارز است. بازار لوازم خانگی ایران به حدود یک میلیارد و 200 میلیون دلار ارز سالانه نیاز دارد و عدم تخصیص به موقع ارز باعث شده مواد اولیه در گمرک باقی بمانند و تولید با کمبود مواجه شود. در شرایطی که تولیدکنندگان مجبور به خرید مواد اولیه از بازار آزادند، قیمت تمام شده محصولات افزایش می یابد و این موضوع رقابت پذیری را کاهش می دهد. تورم در قیمت مواد اولیه لوازم خانگی به مراتب بیشتر از تورم عمومی کشور است. درحالی که تورم عمومی بین 40 تا 50 درصد گزارش می شود، تورم در بخش مواد اولیه بین 30 تا 70 درصد برآورد شده است. این افزایش قیمت ناشی از رشد قیمت ارز و انحصار در عرضه مواد اولیه است.

خدمات پس از فروش 90 درصد محصولات به روز شده است

اکبر پازوکی، رئیس اتحادیه لوازم خانگی در گفت وگو با «فرهیختگان» اظهار داشت: «صنعت لوازم خانگی کشور در سال های اخیر تحولات قابل توجهی را تجربه کرده است. در حالی که همواره گفته ایم که از نظر قیمت قادر به رقابت نیستیم، در زمینه خدمات پس از فروش به روز شده ایم؛ به طوری که 90 درصد محصولات ما به روزرسانی شده اند و تنها 10 درصد باقی مانده که عمدتاً شامل اقلامی هستند که نیاز به بررسی های دقیق تری دارند و باید توسط سازمان حمایت مصرف کنندگان اعلام شوند. در رابطه با قیمت، انجمن تولیدکنندگان لوازم خانگی و سازمان حمایت مصرف کنندگان مسئول ارائه توضیحات دقیق در این زمینه هستند. در عین حال، فرصت های مناسبی برای رشد صنعت لوازم خانگی فراهم شده که می توان به اهداف تعیین شده در این راستا اشاره کرد. این اهداف، بیشتر بر تولید و تنوع محصولات متمرکز بوده اند.»

افزایش تنوع و تعداد تولید پس از تحریم

وی افزود: «اگر به آمار تولید محصولات لوازم خانگی در سال های گذشته نگاهی بیندازیم، تفاوت ها بسیار چشمگیر هستند. به عنوان مثال، در سال های 90 تا 95، تعداد مدل ها و سایزهای تولیدی به مراتب محدودتر از امروز بود. اما اکنون تولید محصولات متنوع تری در دسترس است. به عنوان مثال، تعداد مدل های یخچال فریزر و ماشین لباسشویی به طور چشمگیری افزایش یافته است. همچنین در تولید لوازم خانگی ریز مانند جاروبرقی و همزن نیز رشد قابل توجهی مشاهده می شود. اگرچه تحریم ها در این مدت تأثیرات منفی بر صنعت گذاشته، اما همزمان با سرمایه گذاری های جدید، تنوع و تعداد تولیدکنندگان افزایش یافته است. امروز چندین کارخانه در حوزه های مختلف لوازم خانگی فعالیت می کنند، از تولید یخچال و فریزر گرفته تا لوازم خانگی ریز مانند اسپرسو ساز، چرخ گوشت و اتو. این تحولات نشان دهنده رشد قابل توجه این صنعت است.»

1150 واحد تولیدی لوازم خانگی فعالند

پازوکی تصریح کرد: «هم اکنون بیش از 1150 واحد تولیدی در صنعت لوازم خانگی فعالیت دارند. برخی از این واحدها تنها محصولات بزرگ مانند یخچال فریزر تولید می کنند، در حالی که برخی دیگر در تولید لوازم ریز خانگی نیز فعال هستند. شرکت هایی مانند جی پلاس محصولات متنوعی تولید می کنند، اما برخی مانند پارس خزر بیشتر بر تولید لوازم خانگی ریز متمرکز شده اند. در همین راستا، شرکت هایی مانند ایکس ویژن و الکترواستیل نیز فعالیت های خود را گسترش داده اند و علاوه بر تولید تلویزیون، به تولید یخچال و ماشین لباسشویی نیز پرداخته اند.»

قیمت مانع اصلی برای رقابت جهانی

رئیس اتحادیه لوازم خانگی در پایان یادآور شد: «در زمینه صادرات نیز پیشرفت های قابل توجهی حاصل شده است. طبق آمار، صادرات لوازم خانگی کشور از حدود 200 میلیون دلار به 400 میلیون دلار رسیده است، اگرچه هنوز پتانسیل های بسیاری برای افزایش صادرات وجود دارد. این رشد در شرایطی اتفاق افتاده که کیفیت و خدمات پس از فروش در صنعت لوازم خانگی ایران بهبود یافته و در این زمینه توانسته ایم رقابتی مؤثر با برندهای خارجی داشته باشیم. با این حال، مسئله قیمت همچنان یک چالش مهم است؛ چراکه قیمت تمام شده محصولات ایرانی در مقایسه با برخی کشورها در منطقه، کمتر قابل رقابت است. برای رسیدن به موفقیت بیشتر در این حوزه، بهبود کیفیت تولید و تقویت زیرساخت های صادراتی ضروری به نظر می رسد.»

باید روی کیفیت کار کنیم

حسین شهرستانی، نایب رئیس اتحادیه لوازم خانگی در گفت وگو با «فرهیختگان» مطرح کرد: «با دید واقع بینانه، سرمایه گذاری خیلی زیادی در صنعت لوازم خانگی انجام شده و شاهد پیشرفت بزرگی بودیم. این پیشرفت با توجه به وجود مجوزها روی کاغذ چندین برابر است که خیلی از آن ها عملی نشده و یا به سقف بهره برداری نرسیده است. نهایتاً، کیفیت لوازم خانگی داخلی هنوز با کیفیت لوازم خانگی خارجی در بسیاری از زمینه ها رقابت پذیر نیست؛ اما باید توجه داشت که جایگاه ما با آن چیزی هم از نظر کمی و هم کیفی که در گذشته بودیم قابل قیاس نیست. درنهایت ما کالاهایی را که مواد اولیه و نیروی انسانی بیشتری مصرف می کنند و تکنولوژی پیچیده ای ندارند، به خوبی تولید می کنیم و در این زمینه نسبت به شرکت های چینی و خارجی مزیت رقابتی داریم. اما در بعضی از محصولات مثل تلویزیون، تکنولوژی آن مدام به روز می شود و برای تعداد تولید محدود، سرمایه گذاری در این بخش مقرون به صرفه نیست. توقع نمی رود که در تمام زمینه ها خودکفا باشیم و همه چیز را خودمان تولید کنیم. هر کشوری یک مزیت رقابتی دارد. نمی توان توقع داشت که در تمامی محصولات و کالاها درجه یک باشیم.»

به جای فشار به تولیدکننده جلوی قاچاق گرفته شود

وی افزود: «ما نباید از این غافل شویم که نقش سرمایه گذاری بخش خصوصی در پیشرفتی که در صنعت لوازم خانگی پدید آمده پررنگ بوده است. اگر قرار بود که بخش دولتی این کار را پیش ببرد، نمی توانستیم به این شرایط برسیم. یکی از بزرگ ترین مشکلات در این حوزه، تصدی گری سیاست گذار است که می خواهد تا آخرین حلقه صنعت لوازم خانگی احاطه داشته باشد. در زمانی که کمبود کالا داشتیم، به این دلیل که می خواستیم از هدررفت منابع جلوگیری کنیم و خام فروشی نشود منطقی بود، اما حالا که کالا در بازار زیاد است و شرکت ها به صورت زمان دار کالاهای خود را به فروش می رسانند و به رغم افزایش 30 و 40 درصدی نرخ ارز، قیمت کالاها را بیش از 15 درصد افزایش نمی دهند، تصدی گری دولت به ضرر صنعت تمام خواهد شد.

این تصدی گری سیگنال توجیه نداشتن فروش لوازم خانگی ایرانی را به فروشندگان می دهد.»شهرستانی تکمیل کرد: «سامانه هایی برای رصد لوازم خانگی از زمان تحویل گیری مواد خام توسط کارخانه تا نصب در خانه مصرف کننده ایجاد شده است. این پروسه در زمانی که کمبود کالا داریم مفید است، اما وقتی چنین شرایطی نیست، چنین روندی صرفاً دست و پاگیر است. وقتی یک مشتری وارد بازار می شود، می تواند با تفاوت قیمت کمی برندهای خارجی قاچاق را خریداری کند. فروشنده کالای ایرانی با هزار زحمت مشتری را قانع می کند که کالای ایرانی خریداری کند؛ بعد از اینکه مشتری قانع شد، کد ملی، آدرس محل سکونت و... را می خواهیم. این در حالی است که بسیار گفته می شود کد ملی را به کسی ندهید.

این اتفاقات مشتری را منصرف می کند. فروشنده نیز بعضاً نمی تواند کد ملی را دریافت کند و بعضاً چند ده میلیارد تومان جریمه می شود. این تولیدکننده کالای ایرانی فروخته است، اما بنا به مشکل بارگذاری فروش، زیان زیادی متحمل می شود که حتی قاچاقچی هم پرداخت نمی کند. به نظر می رسد بهتر است نوع پایش و نظارت به تناسب زمان و شرایط تغییر کند.»

ضعف تولید و صادرات در کالاهای پیچیده و کم حجم

حسین شهرستانی در پایان عنوان کرد: «صادرات لوازم خانگی به طور کلی در اقلامی که تکنولوژی پیچیده ای ندارد و مواد اولیه آن بیشتر و نیروی انسانی بیشتری برای تولید نیاز دارد و حجیم تر است، می توانیم به کشورهای همسایه کالا صادر کنیم و صادرات نسبتاً خوبی داریم. اما در صادرات کالاهایی مثل تلویزیون و شبیه آن که تکنولوژی پیچیده تری دارند و خیلی حجیم نیستند، موفقیت زیادی نداشتیم؛ صادرات داشتیم اما مانند اقلامی مانند کولر آبی، لباسشویی دوقلو و کالاهای دیگر.»