آیت الله مصباح یزدی و راهبردهای نوین در فلسفه اسلامی

چهارمین سالگرد درگذشت آیت الله محمدتقی مصباح یزدی، یکی از برجسته ترین چهره های علمی، دینی و فلسفی ایران و جهان اسلام، فرصتی است برای بازبینی و بررسی ابعاد مختلف زندگی و آثار این عالم فرهیخته. آیت الله مصباح یزدی، در طول دوران حیات علمی خود، نه تنها در زمینه های فقه، اصول، فلسفه و تفسیر قرآن، بلکه در عرصه های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نیز تأثیرات عمیقی از خود به جای گذاشت. در این یادداشت، به برخی از ابعاد مختلف زندگی، اندیشه ها، و آثار این استاد برجسته حوزه علمیه قم پرداخته می شود.

تولد در سایه تحولات اجتماعی و سیاسی ایران

آیت الله محمدتقی مصباح یزدی در تاریخ 11 بهمن 1313 هجری شمسی در یزد و در خانواده ای مذهبی به دنیا آمد. در آن دوران، ایران شاهد تحولات سیاسی و اجتماعی گسترده ای بود که با سلطنت رضاشاه و تلاش های او برای تغییرات فرهنگی و اجتماعی همراه بود. این تحولات به ویژه در بخش های مذهبی و حوزه های علمیه بسیار محسوس بود. در حالی که رژیم پهلوی با سیاست های نادرست خود قصد داشت تا حوزه های علمیه را تضعیف کند، خانواده های مذهبی مانند خانواده آیت الله مصباح، نقش برجسته ای در حمایت از مبانی دینی و تربیت نسل های آینده ایفا می کردند.

وی از دوران کودکی در معرض آموزه های دینی و مذهبی قرار گرفت و این تأثیرات روحی و علمی، در مراحل بعدی زندگی اش به وضوح مشاهده شد. پس از گذراندن دوره های ابتدایی، تصمیم گرفت که تحصیلات حوزوی خود را ادامه دهد و در حوزه علمیه یزد به کسب علم و دانش پرداخت.

آغاز تحصیلات حوزوی در یزد و نجف

آیت الله مصباح یزدی در سنین جوانی به حوزه علمیه یزد پیوست و نخستین گام های علمی خود را در آنجا برداشته و در دروس مقدماتی فقه و اصول حضور یافت. پس از مدتی، برای ادامه تحصیل به نجف اشرف رفت که در آن دوران، مرکز اصلی علوم دینی و فلسفی جهان اسلام به شمار می رفت. در نجف، از محضر اساتید بزرگ و برجسته ای چون آیت الله سیدعلی فانی، آیت الله محمدعلی سرابی، و آیت الله خویی بهره برد و به سرعت در دایره علمای بزرگ قرار گرفت.

وی در نجف علاوه بر تحصیل فقه و اصول، به تحصیل فلسفه اسلامی نیز علاقه مند شد و در دروس فلسفه و تفسیر قرآن شرکت می کرد. این دوره، اساس گذار رویکرد فلسفی و قرآن پژوهی او در آینده بود. اما به دلیل مشکلات مالی خانواده و محدودیت های موجود، پس از مدت کوتاهی به ایران بازگشت و در حوزه علمیه قم به ادامه تحصیل پرداخت.

ورود به حوزه علمیه قم و ارتباط با مراجع بزرگ

پس از بازگشت به ایران به حوزه علمیه قم رفت که در آن دوران تحت رهبری مراجع بزرگی چون آیت الله بروجردی و امام خمینی بود. در این دوره، در دروس خارج فقه آیت الله بروجردی و درس های اصول امام خمینی و آیت الله اراکی شرکت کرد. همچنین در عرصه فلسفه در درس های فلسفه اسلامی آیت الله طباطبایی حضور یافت و با مفاهیم عمیق فلسفی آشنا شد.

آیت الله مصباح یزدی علاوه بر تحصیل، در تدریس و تألیف نیز فعال بود. با تألیف کتاب ها و مقالات مختلف در زمینه های فقهی، اصولی، فلسفی و قرآنی به تدریس در حوزه علمیه قم پرداخت و از همان ابتدا به یکی از برجسته ترین اساتید حوزه تبدیل شد. در درس های خود، علاوه بر آموزش مفاهیم علمی، به تربیت شاگردان نخبه و برجسته ای پرداخت که بسیاری از آنان در عرصه های مختلف علمی و دینی فعالیت های ارزنده ای داشتند.

قرآن شناسی و تفسیر قرآن؛ رویکردی نوین در تفسیر موضوعی

این عالم بزرگ در زمینه تفسیر قرآن کریم نیز ابتکارات بسیاری داشت. به ویژه در تفسیر موضوعی قرآن، نظریات جدیدی را ارائه داد که در آن قرآن به عنوان یک راهنمای جامع برای زندگی فردی و اجتماعی مورد بررسی قرار می گرفت. برخلاف روش های سنتی که به تفسیر ترتیبی قرآن می پرداختند به این باور رسید که باید قرآن را از منظر موضوعات مختلف مورد بررسی قرار داد.

وی در آثار خود همچون «معارف قرآن»، «اخلاق در قرآن» و «آیات سیاسی قرآن»، قرآن را در موضوعات مختلف از جمله خداشناسی، انسان شناسی، اخلاق فردی و اجتماعی، جهان شناسی و جامعه شناسی تفسیر کرد. این رویکرد باعث شد تا قرآن به عنوان یک متون زنده و معاصر در کنار مسائل روز جامعه، تحلیل و تفسیر شود.

آیت الله مصباح یزدی همچنین در پیوند دادن مفاهیم قرآنی با مسائل اجتماعی و سیاسی دوران خود کوشید و توانست به ویژه در حوزه های فلسفه سیاسی و حقوق اسلامی، قرآن را به عنوان یک مرجع جامع و غیرقابل انکار مطرح کند.

فلسفه اسلامی؛ پیوند عقل و دین

وی در عرصه فلسفه اسلامی نیز آثار و نظریات برجسته ای ارائه داد. در بسیاری از نوشته های خود به بررسی جایگاه عقل و وحی در فلسفه اسلامی پرداخته و در این زمینه، یک نگرش تلفیقی و هم افزایانه میان عقلانیت و وحیانی بودن آموزه های اسلامی پیشنهاد داد. این نگاه باعث شد که از سوی بسیاری از دانش پژوهان و فلاسفه اسلامی به عنوان یکی از بزرگ ترین متفکران معاصر در این زمینه شناخته شود. با انتقاد از روش های سکولار و ضد دینی در فلسفه غربی، تأکید کرد که فلسفه اسلامی می تواند به عنوان یک رویکرد عقلانی و وحیانی به بسیاری از مسائل انسانی پاسخ دهد. آثارش در زمینه های «فلسفه اخلاق»، «شناخت شناسی اسلامی» و «وجودشناسی اسلامی»، مراجع علمی مهمی برای پژوهشگران فلسفه اسلامی در سراسر جهان است.

تأسیس مؤسسات علمی و تربیت نسل جدید حوزویان و دانشگاهیان

یکی از اهداف اصلی آیت الله مصباح یزدی، تربیت نسل جدیدی از حوزویان و دانشگاهیان بود که قادر به تولید علم اسلامی و دینی در دنیای معاصر باشند. در این راستا، مؤسسه های علمی مهمی را تأسیس کرد که هدف آن ها تربیت دانشمندان و محققانی بود که بتوانند به ترویج و گسترش آموزه های دینی و علمی در سطح جهانی بپردازند.

مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) که آیت الله مصباح در سال های پس از انقلاب اسلامی تأسیس کرد، به عنوان یکی از مهم ترین مراکز علمی و پژوهشی کشور شناخته می شود. این مؤسسه نقش مهمی در آموزش و پژوهش در زمینه های مختلف از جمله فقه، اصول، فلسفه و علوم انسانی اسلامی ایفا کرده است.

حضور فعال در مسائل اجتماعی و فرهنگی

وی همواره بر اهمیت توجه به مسائل اجتماعی و فرهنگی تأکید داشت و در این راستا، آثار متعددی درباره مسائل روز جامعه، از جمله تهاجم فرهنگی، حقوق زنان، انقلاب اسلامی و تحولات جهانی نوشت. با نگاهی انتقادی به تهاجمات فرهنگی غرب، به ویژه در زمینه های رسانه ای، اخلاقی و اجتماعی، تلاش کرد تا راهکارهای عملی و مؤثری برای مقابله با این تهاجمات ارائه دهد.

آثارش در این زمینه ها همچنان از اهمیت بسیاری برخوردار است. کتاب هایی چون«تهاجم فرهنگی»، «زن در اسلام»، «مبارزه با اندیشه های التقاطی» و «دین و سیاست»، نقطه نظرهای روشن و انقلابی آیت الله مصباح یزدی را در عرصه های اجتماعی و فرهنگی نمایان می سازد.

پایان یک زندگی پربار

آیت الله محمدتقی مصباح یزدی در تاریخ 12 دی ماه 1399، در سن 85 سالگی درگذشت. این فقدان، ضایعه ای بزرگ برای جامعه علمی، دینی و فلسفی ایران و جهان اسلام بود. با این حال، آثار علمی و فرهنگی اش همچنان زنده است و ادامه دهنده راهش خواهد بود.

آیت الله محمدتقی مصباح یزدی با اندیشه های عمیق و حکمت پذیر خود، نقشی بی بدیل در روشن سازی مسیر معرفت و حقیقت ایفا کرد. با پیوند عقل و ایمان و جست وجوی فهمی نو از قرآن و فلسفه، نشان داد که حقیقت همواره در لایه های ژرف تر معنویت و درک متعالی از هستی نهفته است. تأکید وی بر ترکیب علم و ایمان، در دنیای پیچیده و پرچالش امروز، همچنان درسی ارزشمند است که باید در ضمیر جویندگان حقیقت همواره زنده بماند.

آثارش، همچون دانه هایی کاشته شده در دل خاک همچنان در حال رشد و شکوفایی است. اندیشه هایش در طول زمان نه تنها به عنوان الگویی از تلفیق آموزه های اسلامی با چالش های دنیای معاصر، بلکه به عنوان راه گشای بسیاری از پرسش های روز، در دل ها و ذهن ها باقی می ماند. یاد و میراث این عالم بزرگ، جویندگان حقیقت را به سوی نور هدایت می کند و چراغ راهی است برای اندیشمندان آینده.

شیرین آذربخش

انتهای پیام