بررسی ترجمه قرآن کریم از ایتالیایی به زبان عبری

به گزارش ایکنا به نقل از تفسیر نت، ترجمه های یهودی یکی از موضوعات مهم در زمینه ترجمه قرآن به حساب می آیند که این امر به دلیل جایگاه ویژه یهودیان در اروپا و در بحث های قرون وسطایی و رنسانس درباره اصلاحات مذهبی و نیز به دلیل موضع متفاوت در مورد تمدن اسلامی است. این مقاله به یک ترجمه قدیمی یهودی از قرآن کریم می پردازد. این ترجمه اثر «یاکوب بن یسرائیل هالیوی» است که از زبان ایتالیایی به زبان عبری ترجمه شده است. رابرت کیتون آن را به زبان لاتین ترجمه کرده که این ترجمه را به بخشی از تاریخ ترجمه های مدرن اروپایی تبدیل می کند. ترجمه کیتون در بحبوحه مجادلات اصلاح طلبانه و جنجالی درباره اسلام در قرن شانزدهم و هفدهم آغاز شد و تلاش داشت ترجمه های جنجالی قرآن در آن دوران را بررسی کند. آنچه در این مقاله حائز اهمیت است توجه به مراحل اولیه ترجمه قرآن در زمینه مکاتبات یهودی است که تأثیر مهمی بر پژوهش های کلاسیک قرآنی خواهد داشت.

آشنایی یهودیان با قرآن

با وجود اینکه در زمان خلفا، غیرمسلمانان از داشتن قرآن، یادگیری و یا خدای ناکرده، نقد این کتاب آسمانی، ممنوع بودند اما یهودیان قرآن را به خوبی می شناختند و از بدو نزول آن، با این کتاب آسمانی آشنا بودند. توجه روشنفکران یهود به قرآن در طول نسل ها به طرق مختلف نشان داده شد؛ لذا عجیب نبود که کتاب مقدس یک دین توحیدی جدید توجه پیروان ادیان توحیدی را جلب کند به ویژه که یهودیان تحت حمایت حکومت اسلامی زندگی می کردند. این ممنوعیت ها برای غیرمسلمانان، مربوط به آشنایی با قرآن و تحقیق درباره آن بود که حاکمان مسلمان در قبال غیرمسلمانان اعمال می کردند و به نظر می رسد این اصول در شروطی که عمر، خلیفه دوم مسلمانان در دوران حکومت خود وضع کرده بود به وجود آمده و در بسیاری از متون دوران عمر آمده است که یادگیری قرآن برای یهودیان و مسیحیان ممنوع است؛ با وجود اینکه یهودیان در آن زمان با زبان عربی و قرآن آشنایی داشتند و در فرهنگ و ادبیات عربی و اسلامی تبحر بسیاری داشتند. یهودیان در آن زمان آیات قرآن یا بخش هایی از آن را ترجمه می کردند و افرادی وجود داشتند که به شکل مخفیانه یا حتی به طور مستقیم اقدام به این کار می کردند؛ چنانکه در بسیاری از نوشته های یهود موجود است. این درحالی است که بسیاری از نویسندگان یهودی قرآن را به شکل کلی و بدون اشاره واضح به آیات قرآن، به زبان عبری ترجمه می کردند. از جمله کتاب های یهودی که مقدار زیادی از اقتباس های قرآنی ترجمه شده به زبان عبری در آن دیده می شود، کتاب «ثروت نیک» است که یک کتاب جنجالی اثر شمعون بن تسمیح دوران، فیلسوف یهودی است. در برخی اوقات یهودیان عبارت هایی را از قرآن، احادیث، ادبیات عرب و یا از همسایگان عرب خود به صورت غیرمستقیم بدست می آوردند، اما به نظر می رسد که این عبارات به دست آمده مشهور نبودند و همچنین آنها به منبع این عبارات یعنی قرآن اشاره ای نمی کردند زیرا هدف آنها خود آن عبارت ها بود که در کتابت یا گفتار مسلمانان یا یهود و مسیحیت عرب زبان شایع شده بود. این مسئله تنها مربوط به آن دوران نبود بلکه در عصر جدید نیز وجود داشت، مانند عبارت «الأَمْر بالمَعرُوفِ والنَّهْی عَنِ المُنْکَرِ» که منبع آن قرآن است (سوره آل عمران/110)؛ همچنین عبارات دیگری که در زندگی روزمره ما شایع است. از جمله این عبارات در سوره مبارکه فاتحه: «باسمِ الله و الحمدُللهِ» و عبارت «أَعُوذُ باللهِ» و همچنین آیه شریفه «کُلُّ مَنْ عَلَیْهَا فَانٍ» در سوره مبارکه الرحمن (آیه 26) وجود دارد. در احادیث نیز عباراتی وجود دارد که در میان عرب و غیرعرب دهان به دهان می گردد. مانند: (إنّما الأعمالُ بالنیّاتِ).

نسخ خطی قرآن به زبان عبری

پنج نسخه خطی قرآن در حجم های مختلف به زبان عبری وجود دارد که عبارتند از: 1- نسخه خطی واتیکان؛ که کامل نیست و بین سطرهای آن ترجمه مختصری از زبان لاتین وجود دارد. 2- نسخه خطی هاله در آلمان؛ گویا اصل این نسخه مربوط به شبه جزیره کریمه و شاید قرائی ها است. 3- نسخه خطی بودلیانا؛ که نسخه کامل قرآن است و در حاشیه آن توضیحات کوتاهی به زبان عبری در مورد مضمون آیات قرآن نوشته شده است. 4- قطعه دو صفحه ای جنیزا در کمبریج؛ که شامل سوره فاتحه و 10 آیه نخست سوره مبارکه بقره با حروف عبری است. 5- نسخه خطی کتابخانه ملی روسیه؛ که شامل 2 صفحه است و در آن سوره های تکویر، انفطار، ضحی، قدر، نصر و همچنین آیه 109 سوره کهف و آیات اول و دوم سوره انبیاء نوشته شده است. گویا این نسخه خطی مربوط به قرن 13 یا 14 میلادی است.

ترجمه های قرآن به زبان عبری

همانطور که در گذشته اشاره شد، یهودیان از آیات و بخش هایی از آیات قرآن اقتباس می کردند و آنها را با حروف عبری نسخه برداری می کردند. اما تحقیقات مربوط به ترجمه های قرآن، در مورد یهودیان قرون اولیه که قرآن را از زبان عربی ترجمه می کردند، اطلاعاتی به ما نمی دهد. اولین ترجمه قرآن به زبان عبری که مستقیماً از یک منبع عربی انجام شده است، ترجمه هرمن رکندورف (لایپزیگ -1857) است. پیش از آن دو ترجمه عبری وجود داشته که از زبان های اروپایی ترجمه شده بود و به نظر می رسد که یکی از آنها ترجمه ایتالیایی قرآن که بر پایه ترجمه لاتین بود و دیگری ترجمه هلندی بود که بر پایه ترجمه فرانسوی انجام شده بود. بنابراین ما با دو مسیر مختلف از ترجمه قرار داریم: الف) قرآن به زبان عربی > ترجمه به زبان لاتین > ترجمه به زبان ایتالیایی > ترجمه به زبان عبری ب) قرآن به زبان عربی > ترجمه به زبان فرانسوی> ترجمه به زبان هلندی> ترجمه به زبان عبری. در بخش دوم این مقاله به بررسی ترجمه عبری قرآن توسط یاکوب بن یسرائیل خواهیم پرداخت. ترجمه از فرشته صدیقی انتهای پیام