هوش مصنوعی با مسائل امروز و فردای آموزش عالی قرابت دارد

به گزارش گروه علمی ایرنا از موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، نشست تخصصی هوش مصنوعی و آینده آموزش عالی در ایران؛ راهنمایی برای سیاستگذاران با هدایت رضا منیعی و با مشارکت بیش از یکصد نفر از اساتید، پژوهشگران، مدیران و علاقمندان این حوزه بصورت حضوری و مجازی در موسسه پژوهشی و برنامه ریزی آموزش عالی برگزار شد.

معاون وزیر علوم و رئیس موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، اظهار داشت: موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی به عنوان کانون تفکر آموزش عالی با سابقه بیش از 55 سال انجام وظیفه کرده است و امروز هم به یکی از مسائل مهم و روی میز و پیش روی نظام آموزش عالی با مشارکت صاحب نظران، علاقه مندان و اندیشمندان خواهد پرداخت. نظام آموزش عالی ایران با مسائلی از جمله تامین مالی، کیفیت، بهبود و اصلاح فرایندها مواجهه است که می توان از آنها به عنوان رویدادهای تاریخی یاد کرد.

علی باقر طاهری نیا تصریح کرد: علیرغم پیشرفت هایی که در عرصه تحولات علم و فناوری در ایران و جهان رخ داده است، تقریبا همه آنها به خصوص کیفیت از دغدغه های دائم و تمام نشدنی سیاستگذاران بوده است.

معاون وزیر علوم و رئیس موسسه پژوهش آموزش عالی با طرح این پرسش که نسبت هوش مصنوعی با مسائل تاریخی چیست؟ گفت: طبیعی است بیشترین قرابت هوش مصنوعی با مسائل امروز و فردای آموزش عالی است، اما آیا این موضوع صرفا امروزی و فردایی است؟ آیا با مسائل دیروزی ما هم نسبتی دارد یا خیر. از آن جهت که مسائل دیروزی ما تمام نشدنی و پایان ناپذیر است، پس یک کفه این ترازو حتما همان مسائل تاریخی خواهد بود.

وی در ادامه سوال دیگری مطرح کرد و گفت: آیا هوش مصنوعی و مسائل مرتبط با آن می تواند برای موضوعات تاریخی کشور راه حل های تحولی ارائه دهد؟ مثلا آیا مسائل تامین مالی می تواند یک بار برای همیشه راهکار تحولی داشته باشد تا از مسائل تاریخی خارج شود یا خیر؟ اگر چه موضوع کیفیت نباید موضوع حل شده و به کنار گذاشته شده تلقی شود، هوش مصنوعی می تواند برای موضوع کیفیت هم تکلیف ما را روشن کند؛ به گونه ای که پیش از آنکه به خود کیفیت فکر کنیم به عملیاتی سازی آن فکر کنیم. زیرا همچنان در ادبیات و مفاهیم و چگونگی کیفیت متوقف شده ایم؟ آیا هوش مصنوعی ما را به گام بعدی که عبارت است از «تحقق کیفیت» منتقل خواهد کرد یا خیر؟

استاد دانشگاه تهران افزود: حل مسائل بخشی به نگاه فرابخشی نیاز دارد. فلاسفه معتقد هستند فیلسوفان برای حکمرانی شایسته ترین هستند؛ زیرا کلان نگرترین هستند و به جنگل به عنوان مجموعه نگاه می کنند و درختان را نمی بینند، ولی جنگل را می بینند. اگر این نگاه فلاسفه درست باشد (که احتمال زیاد درست است). یعنی، برای مسائل بخشی می شود نگاه ها و راه حل های فرابخشی پیدا کرد، با این نگاه فلسفی، فلسفه هوش مصنوعی چیست؟ و چه نسبتی با فلسفه آموزش عالی دارد؟ چیستی دانشگاه چه عنصری است که تحت تاثیر این تحولات آن چیستی تغییر ناپذیر است؟

آیا دانشگاه به عنوان نهاد علم تحت تاثیر هوش مصنوعی این فصل ممیز و جنس مشترک دانشگاهی را از دست خواهد داد یا خیر؟ در مجموع هوش مصنوعی فراتر از دغدغه ها، چالش ها و نگرانی ها باید عمیق تر مورد مطالعه و واکاوی قرار بگیرد.

طاهری نیا گفت: ابزارها و عناصر بیرونی هرچه است، باشد و مهم نیست کلاس درس استاد، معلم، دیوار داشته باشد یا نداشته باشد، اما تحت تاثیر هوش مصنوعی چیستی و هویت و ماهیت دانشگاه تغییر می کند یا خیر؟ کارکرد نهاد علم تغییر خواهد کرد؟ تعریف ما از علم و انتظارات ما از علم تغییر پیدا می کند؟ اینها فهرستی از مسائل مطرح است و امیدواریم نتیجه این نشست دستاورد شفاف تر و عینی تر پیشنهادات سیاستی روی میز سیاستگذاران بگذارد.

غلبه آمیختگی حقیقت و لاف زنی بر هوش مصنوعی 

عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی نیز در این نشست با موضوع «اجتماعی شدن علمی هوش مصنوعی و دانشگاه ایرانی تاملی در آینده» سخن گفت و افزود: «دوگانه ها» مسئله بنده در هوش مصنوعی است، یعنی نمی توانم فکر کنم هوش مصنوعی همه چیز دان، بهترین استاد، محقق و یادگیرنده است. ما ایرانیان معمولا یا فن هراس بودیم و یا فن شیفته و اکنون در مورد هوش مصنوعی فن شیفتگی قائل است.

مقصود فراستخواه افزود: باید مراقب دو روی ژانوس تکنولوژی از جمله هوش مصنوعی باشیم. یعنی هوش مصنوعی نیز همانند انسان ها کارکردها و ناکردهایی دارد. در داستان هوش مصنوعی حقیقت و لاف زنی به هم آمیخته است و درگیر دوگانه فن و تفکر بوده و هستیم که هوش مصنوعی آن را تشدید کرده است و فن اندیشی کم و فن پریشی زیاد شده است.
 
استاد موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی ادامه داد: فناوری به شکل اجتماعی ساخته می شود، ممکن است در ایران به شکلی و در کشور دیگر به شکلی دیگر ساخته شود. باید مراقب باشیم در ایران هوش مصنوعی چگونه ساخته می شود؟ دومین فرض تاثیر فناوری بر زندگی انسان است. صرفا ما نیستیم که با اشیاء فنی کار می کنیم. اشیاء هم با ما کار می کنند، بنابراین هوش مصنوعی هم با انسان کار می کند. فناوری ارزش های زندگی و متافیزک ذهن را دگرگون می کند و دنیای گسترده ای را پدید می آورد که معلوم نیست چگونه است.

فراستخواه گفت: صحبت من درمورد اجتماعی شدن فناوری است، اجتماعی شدن این است فرزندان ما ارزش ها را درونی سازی کنند. چند نهاد برای اجتماعی شدن وجود دارد مانند خانواده، مدرسه و رسانه و نهادهای اجتماعی، یعنی ارزش های نگهدارنده جامعه در نسل های جدید درونی می شوند. اجتماعی شدن یکطرفه نیست و دوسویه است و دائما به روز می شود. وی در ادامه به ذکر مثالهایی تاریخی در مورد اجتماعی شدن فناوری پرداخت و گفت فناوری نیز باید اجتماعی شود.

وی ادامه داد: اجتماعی شدن علمی یعنی هرکسی و هرچیزی اعم استاد، دانشجو، تکنولوژی و هوش مصنوعی در بدو ورود به دانشگاه باید ارزشهای پویای علمی مانند: خرد انتقادی، آزادی آکادمیک، نگاه جهانی محلی، پرهیزاز جانبداری، پرسیدن از خود پرسش و غیره را سرلوحه قرار دهند و بدانند به دانشگاه آمده اند و اینجا کارخانه نیست.

فراستخواه در تعریف علمی و آکادمیک هوش مصنوعی اظهار کرد: صنعت و بازار و زندگی روزمره با هوش مصنوعی کار می کنند، اما در دانشگاه فقط با هوش مصنوعی کار نمی کنند، بلکه به نقد آن هم می پردازند و با معرفت شناسی هوش مصنوعی نیز درگیر هستند. هوش مصنوعی برای دانشگاه هم راه حل است و هم مسأله و همزیستی خلاق وخودآگاه ومتأملانه با هوش مصنوعی نیاز است.