تاریخ سازی زنان فناور ایرانی؛ دستاوردهایی که جهانی شدند

به گزارش مشرق ، حضور زنان سرآمد و خلاق در عرصه فناوری و نوآوری کشور در دهه های اخیر هرچند سیر صعودی داشته اما همچنان سهمشان نسبت به مردان چه در بخش های تحقیقاتی و علمی و چه در بخش خصوصی و کسب و کارهای فناورانه چندان قابل توجه و چشمگیر نیست؛ در تایید صحت این ادعا می توان این آمار را ارائه داد که تنها 12 درصد کسب و کارهای نوین و فناورانه از آن زنان ایرانی است.

در سوی دیگر در حالی که 27 هزار و 237 نفر در هیأت مدیره شرکت های دانش بنیان عضو هستند، تنها پنج هزار و 154 نفر، معادل 19 درصد کل اعضا به بانوان تعلّق دارد. هرچند بی انصافی است اگر نگوییم زنان ایرانی با همین سهم نسبتاً کم، در رویدادهای مختلف خوش درخشیده اند و توانمندی زن ایرانی را به رخ جهانیان کشیده اند. با این حال این آمار هم قابل توجه است که تعداد بانوان مدیرعامل و رییس هیات مدیره شرکت های دانش بنیان در 3 سال اخیر رشد خوبی را تجربه کرده است. تعداد مدیران زن فناور از 1092 نفر در سال 1400 به 2250 نفر تا پایان 9 ماهه سال 1403 رسیده است که رشد دو برابری را نشان می دهد که از روندی امیدآفرین حکایت دارد.

در تازه ترین رویداد بین المللی، همین زنان ایرانی در حوزه فناوری تاریخ ساز شدند به طوری که 4 بانوی کارآفرین ایرانی در مسابقه شرکت های نوآفرین زنان بریکس که یکی از برنامه اصلی مجمع کارآفرینان بریکس به شمار می رود، برنده جایزه این مسابقه شدند. در این رویداد 1000 پروژه از 30 کشور جهان ثبت نام شده بود که در نهایت 26 پروژه از 14 کشور برگزیده شدند و در میان این 26 پروژه، 4 مورد متعلق به بانوان نوآفرین برتر ایرانی بوده است.

چالش های زنان فناور؛ از ناکافی بودن سرمایه برای تولید تا بروکراسی زیاد

با تغییر دولت ها، عموماً مسئولین متولی از ایده آل هایشان برای حضور زنان در عرصه فناوری و نوآوری و لزوم افزایش مشارکت آنها در این زیست بوم سخن می گویند اما باید گفت چالش ها، موانع بسیاری را پیش روی زنان کارآفرین و فناور قرار داده است. ناکافی بودن سرمایه اولیه برای تولید انبوه محصولات دانش بنیان مانع بزرگی است که مسیر پیشرفت را برای زنان آهسته تر می کند، بروکراسی بسیار زیاد و مسیر دشوار برای اخذ مجوزهای لازم برای تولید یا به کارگیری محصولات، فقدان راه های ارتباطی موثر برای دریافت حمایت های ملی و نبود یک مسیر مشخص و مجزا برای حمایت از بانوان کارآفرین از دیگر چالش هایی به شمار می رود که زنان فناور از آن گلایه مند هستند.

امیدواری برای رفع موانع کنش گری زنان

حسین افشین معاون علمی رئیس جمهور در دولت چهاردهم در اقدامی 2 زن را به عنوان مشاوران خود منصوب کرده است که این انتصاب در دو وجه قابل ملاحظه و حائز اهمیت است؛ نخست توجه به حضور زنان در پست های مدیریتی و دیگری آنکه می توان این اقدام را امید به برداشتن گامی تازه برای ارتقای جایگاه زنان و تسهیل شرایط و رفع موانع برای کنش گری بانوان در زیست بوم فناوری و نوآوری تلقی کرد.

مقوله مدیریت زنان در زیست بوم دانش بنیان و به رسمیت شناختن توانمندی هایشان در این حوزه موضوعی است که توجه و حمایت بیشتری را چه به لحاظ زیرساختی و چه تحقق ظرفیت های قانونی از دستگاه های متولی بالاخص معاونت علمی طلب می کند؛ این زنان فناور با مدیریت بر شرکت های دانش بنیان، در افزایش اشتغال فارغ التحصیلان دانشگاهی، پاسخ به نیازهای کشور و همچنین کمک به ارزآوری و رشد اقتصاد دانش بنیان قدم های موثری برداشته اند.

خبرگزاری مهر در راستای عمل به رسالت رسانه ای خود و شناساندن و معرفی زنان سرآمد و فناور ایرانی با برخی از آن ها که با کسب جایزه رویداد بریکس، تاریخ سازی کرده اند، گفتگو داشته است؛ در این گفتگوها این مدیران درباره دستاوردهای فناورانه و چالش های پیش روی فعالیت فناورانه خود سخن گفته اند که در ادامه می خوانید.

یکی از زنان سرآمد ایرانی دکتر اعظم کرمی دارای دکتری مهندسی برق مخابرات سیستم است که با مدیریت بر یک شرکت دانش بنیان و گردآوری فارغ التحصیلان و نخبگان دانشگاهی، خدمات و محصولات فناورانه نرم افزاری و سخت افزاری را در زمینه های هوش مصنوعی و رباتیک، پهپاد و تکنولوژی های وابسته، سنجش از دور، مانیتورینگ هوشمند، داده کاوی، اینترنت اشیاء عرضه کرده است.

محصولی دانش بنیان که جایزه جیتکس دبی را از آن خود کرد

یکی از محصولات این شرکت که برنده جایزه مسابقه شرکت های نوآفرین زنان بریکس و جیتکس دبی شده، «پهپاد تخصصی پایش خطوط انتقال برق» نام دارد. کرمی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه TRL (سطح آمادگی فناوری) این محصول 8 است، درباره ویژگی های پهپاد توضیح داد و گفت: این پهپاد دوربینی با کیفیت و با زوم بالا دارد و می تواند عیوب خطوط انتقال نیرو را ردیابی کند. این پهپاد همچنین با استفاده از فناوری اسلم (SLAM) محلی سازی و نقشه برداری همزمان فاصله را با دکل برآورد می کند.

ساخت پهپادی با زوم 30 برابر برای مانیتورینگ تاسیسات

این مدیرعامل زن دانش بنیان که عضو هیئت علمی دانشگاه کرمان نیز هست، ضمن تاکید بر اینکه بیش از نیمی از کارمندان این شرکت خانم و از فارغ التحصیلان دانشگاه های خوب کشور به شمار می روند، گفت: پهپادی که در این شرکت طراحی و ساخته شده در پایش و مانیتورینگ تجهیزات و تاسیسات صنایع مختلف کاربرد دارد. ناوبری مبتنی بر پردازش تصویر و مستقل از جی پی اس، قابلیت ناوبری اطراف میدان مغناطیسی بالا، پرواز اتوماتیک، اسکن بصری اطراف، ردیابی خطوط انتقال برق، مجهز به سنسورهای متناسب با نیاز کارفرما، دوربین تصویربرداری با زوم 30 برابر از ویژگی های این پهپاد به شمار می رود.

وی یکی دیگر از محصولات دانش بنیان این شرکت را ساخت نرم افزار AFTL برای تشخیص هوشمند عیوب تجهیزات خطوط انتقال و فوق توزیع برق عنوان کرد و گفت: این محصول به وسیله الگوریتم یادگیری عمیق، قابلیت تشخیص اتوماتیک بیش از 80 نوع از عیوب الکتریکال، مکانیکال و فونداسیون را دارد. این محصول در شرکت های زیرمجموعه صنعت برق، حوزه تعمیرات و نگهداری صنایع دارای پست ها و خطوط انتقال و فوق توزیع کاربرد دارد.

همت یک بانوی کارآفرین برای ساخت محصولات در حوزه توانبخشی عصبی

یک شرکت دانش بنیان دیگر که با مدیریت یکی از بانوان نوآفرین کشور اداره می شود، برای بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به اختلالات مغز و اعصاب، محصولات نوینی را تولید و به بازار عرضه کرده است. سیده فاطمه حسینی مدیر عامل این شرکت با همراهی تیمی خبره متشکل از پزشکان، متخصصان علوم اعصاب و مهندسان الکترونیک، مکانیک و مهندسی پزشکی گامی موثر در حوزه توانبخشی عصبی برداشته است. محصول دانش بنیان این شرکت «قاشق یار هوشمند» نام دارد که با فناوری بیوفیدبک به افرادی که بر اثر عوارض سالمندی، پارکینسون، سکته مغزی به لرزش دست دچار شده اند، کمک می کند به راحتی کنار غذا را میل کنند.

ایران سومین کشور سازنده «قاشق هوشمند» بعد از آمریکا و چین

مدیر این شرکت دانش بنیان در این باره به خبرنگار مهر گفت: این دستگاه می تواند تا 85 درصد لرزش دست را کم کند و در نتیجه محتویات غذا به راحتی داخل قاشق باقی بماند. در واقع الگوریتم ها هوشمند در تعامل با سنسورهای دقیق به کار رفته در قاشق یار، قادرند به طور خودکار لرزش دست را از حرکت ارادی تمایز دهند. سیستم پایدار ساز نویت، الکتروموتورهای تعبیه شده در بدنه دستگاه را به نحوی کنترل می کند که باعث خنثی شدن عمده لرزش ها می شود. این بانوی کارآفرین در ادامه تاکید کرد که تنها دو شرکت در آمریکا و چین موفق به تجاری سازی این محصول شده اند و در حال حاضر این شرکت با فناوری منحصر به فرد «میراکننده تعادلی» موفق شده است تا با برطرف کردن ضعف های موجود در این محصولات خارجی، با اثربخشی بیشتر و عملکردی رقابتی اقدام به تولید محصول کند و آن را به بازار عرضه کند.

گلایه های یک بانوی فناور از تبعیض در فضای اشتغال فناورانه

دکتر مرضیه ابراهیمی بانوی دیگر فناور کشورمان است و گلایه مندی خود را در فضای کسب و کار فناورانه این طور مطرح می کند که کریدورهای بانوان و آقایان در فضای اشتغال فناورانه یکسان است و با توجه به شبکه سازی وسیع آقایان در این حوزه، بانوان در نوبت های آخر قرار می گیرند. او که برنده جایزه رویداد بریکس نیز هست، درخواست هایی از متولیان حوزه فناوری دارد از جمله اینکه محصولات و فناوری های دانش بنیان ها، برای جذب سرمایه گذاران و متقاضیان خارجی توسط رایزنان فناوری در بریکس معرفی شود. خواسته دیگر دکتر ابراهیمی این است که در تامین سرمایه اولیه برای تولید انبوه محصولات با هدف تجاری سازی و صادرات در سطح بین الملل از سوی نهادهای متولی ساز و کاری در نظر گرفته شود.

طرح نوآورانه دانش بنیان ها برای درمان بیماران سرطانی / ایجاد بانک سلول های ایمنی

این بانوی موفق، مدیرعامل شرکت دانش بنیان کیان ایمن سلول است که در حوزه فناوری و نوآوری درمان بیماران سرطانی با استفاده از روش های نوین فعالیت می کند. این شرکت دو کار آزمایی بالینی در سطح فاز یک با همکاری پژوهشگاه رویان و بیمارستان حضرت رسول اکرم انجام داده که نخستین همکاری در حوزه فراوری انواع سلول های ایمنی و سلول های خونی برای درمان سرطان و همکاری دوم در حوزه ارایه خدمات سلولی شامل (فروش رده سلولی سرطانی، کشت دو بعدی و سه بعدی سلول های سرطانی، تست سمیت دارویی بر سلول های سرطانی و سلول های بنیادی سرطان) بوده است.

این بانوی فناور که عضو هیات مدیره پژوهشگاه رویان نیز هست، در معرفی طرح نوآورانه این شرکت به خبرنگار مهر گفت: این طرح درباره «ایجاد بانک سلول های ایمنی» بوده که برای درمان بیماران سرطانی قابل استفاده است. سلول های ایمنی در افراد سالم می توانند ساز و کاری را برای درمان بیماران سرطانی فراهم کند و این سلول ها، به طور طبیعی خاصیت تشخیص سلول های سرطانی و از بین بردن آن را دارند. این سلول ها همچنین توانایی حذف عفونت های ویروسی و افزایش بقای پیوند سلول های بنیادی در بیماران مبتلا به سرطان را دارند.

وی ضمن بیان این مطلب که ما در کشور نیازمند ساختارها و بسترهای مناسب برای مهندسی سلول های ایمنی هستیم و خوشبختانه فعالیت این شرکت منجر به ایجاد این بستر زیربنایی شده تا این سلول های ایمنی در دسترس باشند، خاطرنشان کرد: این سلول ها علاوه بر اینکه در درمان استفاده می شوند در آینده می توانند برای مهندسی ژنتیک مورد استفاده قرار گیرند. جداسازی سلول های ایمنی از خون محیطی، جداسازی سلول از خون بندناف، کشت و تکثیر و فعال سازی این سلول ها از خدمات شرکت به شمار می رود. در حال حاضر مجوز حداقل دست ورزی را از سازمان غذا و دارو دریافت کرده ایم و امیدواریم به زودی مجوز نهایی برای شروع فعالیت صادر شود.

ساخت «پلتفرم جامع احراز هویت دیجیتال» با مدیریت یک بانوی نوآفرین

شرکت دانش بنیان دیگری که به سراغ آن رفتیم، شرکتی موثر در حوزه هوش مصنوعی است که با مدیریت نفیسه حاتمی خواه، «پلتفرم جامع احراز هویت دیجیتال» را ارائه داده است. این شرکت دانش بنیان با استفاده از به روزترین الگوریتم های هوش مصنوعی موفق شده تا فرآیندهای احراز هویت دیجیتال و همچنین امضای دیجیتال را برای کسب وکارها در سریع ترین زمان پیاده سازی کند و نقشی در توسعه اقتصاد دیجیتال و همچنین تحول دیجیتال در ایران داشته باشد.

این پلتفرم دیجیتال در حوزه بانک و خدمات مالی، ارتباطات و اپراتور موبایل، صرافی ارز دیجیتال، بورس، بیمه و سرمایه گذاری کاربرد دارد. به طور مثال از آنجا آمار جرائمی نظیر سرقت هویت و جعل هویت در فضای مجازی بالا رفته است، سواستفاده از هویت های سرقت شده، نهادها و سازمان ها از جمله صرافی ارز دیجیتال را به استفاده از احراز هویت دیجیتال وا داشته است. بسیاری از شرکت ها و کمپانی های بزرگ دنیا به درک درستی از کاربرد عمل احراز هویت دیجیتال برای شناسایی کاربران خود رسیده اند. پیش تر شرکت ها با چالش هایی مواجه بودند که ارائه خدمات آن ها را کند می کرد و فرایند احراز هویت دیجیتال، بسیار از مشکلات را حل کرده است. مثالی دیگر اینکه با احراز هویت دیجیتال در حوزه ارز دیجیتال، جلوی بسیاری از اقدامات غیرقانونی مربوط به پولشویی گرفته می شود. از طرفی با توجه به ماهیت احراز هویت دیجیتال، کاربر و صرافی می توانند در سایه امنیت و اطمینان فعالیت کنند.

نکته پایانی

چنین دستاوردهای فناورانه ای که با مدیریت زنان موفق ایرانی به منصه ظهور رسیده و بعضاً برخی از همین محصولات همگام با دانش روز دنیاست، نشان دهنده آن است که زن ایرانی نه تنها در حوزه های ورزشی، هنری، اجتماعی و … که در حوزه فناوری و نوآوری نیز می تواند تاریخ ساز باشد؛ هر چند در این مسیر دشواری ها کم نیست و بعضاً شکاف جنسیتی و مردانه بودن زیست بوم فناوری به مثابه یک دافعه اجتماعی برای زنان عمل می کند و به آنها این حس را القا می کند که در اقلیت هستند اما قطعاً معاونت علمی و فناوری با همکاری معاونت امور زنان ریاست جمهوری می تواند با فراهم کردن زیرساخت ها و ایجاد بستر مناسب و همچنین تسهیل فرایند کار با حذف بروکراسی ها در کاهش این تبعیض ها موثر باشد.

بحث تامین مالی و افزایش هزینه ها برای تجاری سازی محصولات دانش بنیان یکی از دغدغه های مهم مدیران زن فناور به شمار می رود که در همین رابطه معاون راهبردی معاونت علمی به تازگی وعده داده با توجه به افزایش هزینه های تأمین مالی این شرکت ها، تلاش می کنند با استفاده از ظرفیت های قانونی مانند قانون جهش تولید دانش بنیان، این هزینه ها را کاهش دهد.

در دوره جدید، معاونت علمی رویکرد خود را بر افزایش مشارکت زنان در زیست بوم فناوری و نوآوری قرار داده و از آنجا که بانوان ایرانی پتانسیل و ظرفیت خود را در این حوزه به اثبات رسانده اند و در سوی دیگر با توجه به نقش غیرقابل انکارشان در کمک به رشد و توسعه اقتصاد دانش بنیان، به نظر می رسد این امر نوید بخش تغییرات مثبت در حوزه فناوری برای زنان متخصص و خوش فکر ایرانی خواهد بود.