تیر شبکه های مجازی ادب نوجوان را نشانه گرفت

به گزارش خبرنگار اجتماعی مهر، این روزها فضای مجازی آن چنان بر زندگی ما سایه انداخته است که کمتر کسی می تواند خودش را از آن دور نگه دارد. به همین خاطر، نه می شود به سمت فضای مجازی نرفت؛ چون بخشی از زندگی ما شده است؛ و نه می شود بدون آگاهی در این فضای پر از تهدید و فرصت وارد شد.

در رابطه با چگونگی حفظ ادب در فضای مجازی با نرجس اخباری معلم و مشاور نوجوان به گفت گو نشستیم که جزئیات این گفتگو به شرح ذیل است:

به نظر شما فضای مجازی در زندگی نوجوانان چه تأثیری دارد و چگونه می تواند ادب نوجوان را تحت تأثیر قرار دهد؟

بگذارید با یک مثال توضیح دهم ماسک و دستکش، همین وسایلی که امروز در بین لوازم شخصی همه ما از ضروریات محسوب می شود تا قبل از آمدن بیماری کرونا، موارد استفاده شان خیلی نادر بود. بیماری وقتی واگیردار باشد، قضیه فرق می کند، حتی آدم ها از کسی که مبتلا شده فاصله می گیرند؛ چون می دانند اگر خودشان هم مبتلا بشوند، آثار سختی را باید تحمل کنند. گاهی ویروس هایی مخصوص تلفن و رایانه ها هم می آیند، آن وقت ما حاضر نیستیم فایل های این سیستم ها را روی گوشی خودمان بریزیم، انگار نوعی از همان فاصله اجتماعی را رعایت می کنیم تا تلفن و سیستم ما مبتلا نشوند.

ویروس ها همه جا هستند بعضی بیماری های واگیردار که در جامعه سروکله شان پیدا شده که بین گفت وگوهای مردم ردوبدل می شود و گاهی اوقات خودمان هم متوجه نمی شویم که مبتلا شده ایم. فکر می کنیم از اوّل همین بودیم و اصلاً تنظیمات کارخانه مان همین هاست. یکی از این ویروس ها، رعایت نکردن ادب است.

لازم است نوجوانان آگاه باشند که فضای مجازی می تواند خیلی چیزها را در زندگی ما تغییر بدهد؛ حتی ارزش های یک جامعه را متحول کند که در این صورت زنگ خطر و آژیر قرمز هم بی فایده است و خیلی سریع بر قسمت های دیگر تأثیرات عمیقی خواهد گذاشت.

از جمله ارزش هایی که در فضای مجازی باید حواسمان را به آن بدهیم، ادب است؛ اینکه نوجوانان باید کدام خط کش را کنار کارهایشان بگذارند تا بفهمند همچنان در جاده ادب می رانند و از بی ادبی کردن فاصله دارند را باید به مرور و به صورت واضح برای نوجوان تفسیر کرد.

آیا با تقویت کرامت درونی نوجوان می توان انتظار داشت تا رعایت ادب در محیط شبکه های اجتماعی پررنگ شود؟

امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند: «کرم، داشتن اخلاق و منش نیکو و دوری کردن از پستی است.» وقتی کسی به این اندازه در کرامت پیش می رود که احساس می کند تن دادن به زشتی ها او را از آن هدف انسانی دور می کند به راحتی از بدی ها اجتناب خواهد کرد. او از درون سازوکار مدیریتی برای خودش پیدا کرده است.

در یک روایت دیگر از امیرالمؤمنین علیه السلام آمده: «کسی که از درون خودش یک واعظی داشته باشد از سوی خدا برای او واعظی قرار داده می شود.» این واعظ، یعنی تذکردهنده همانی است که به آن برای شرکت در فضای اجتماعی، فضای مجازی، در آداب تعامل اجتماعی به شدت نیاز داریم تا رعایت ادب و پایبندی به آن در جامعه کم رنگ نشود. پس اولین قانون، کرامت درونی افراد را تقویت کنیم تا رعایت ادب در محیط شبکه های اجتماعی پررنگ شود.

باید بپذیریم و هوشیار باشیم که اگر با همراهی پلیس درونی پیش نرویم و ویژگی های این نوع تربیت را اجرا نکنیم، شاید هیچ وقت نتوانیم به مرحله رعایت ادب در فضای حقیقی و مجازی برسیم.

از نگاه شما تربیت کریمانه ای چگونه می تواند رفتار نوجوان را در فضای مجازی کنترل کند؟

هر کسی ترازوی وجودی دارد که به کمک آن می تواند مقدار زشتی و زیبایی کارها را بسنجد. اسمش را نظام محاسباتی هم می توانیم بگذاریم. افرادی که دستگاه محاسباتی متفاوتی با هم دارند، درک مشترکی هم نخواهند داشت.

تاکید می کنم کرامت وجودی، سبب اعتلای رفتاری می شود. منظور اینکه کسی که کرامت وجودی دارد دستگاه محاسباتش درست کار می کند و به درستی مقدار زشتی و زیبایی کارها را تشخیص می دهد و وقتی متوجه زشتی کارها شد، دیگر سراغ آن ها نخواهد رفت. هر دوی این موارد وقتی اتفاق می افتد که فرد کریمانه تربیت شده باشد. مثلاً، کسی که تربیت کریمانه ندارد، به خاطر جذب دنبال کننده حاضر است دروغ بگوید، عفت و حیا را کنار بگذارد و این کارها از نظرش اصلاً زشت نیست، درحالی که در نظام محاسباتی حقیقی دنیا این کارها واقعاً زشت است، ولی ترازوی وجودی این فرد مشکل دارد.

مثال دیگری که می توان عنوان کرد، مراقبت از نگاه است. که یکی از ویژگی های فرد با ادب است، ممکن است از سوی برخی افراد رعایت نشود و آخرش هم بگوید اگر نگاه بکنم، لذتی ببرم و مقداری شاد و سرحال بشوم چه اشکالی دارد؟! این نوجوان در نظام محاسباتی اش زشتی این کار اصلاً برایش تعریف شده نیست. همه این ها نشان می دهد که اولاً، ترازوی وجودی نوجوان خراب است و ثانیاً، تربیت کریمانه ای رخ نداده که نوجوان حاضر نشود سراغ کارهای خار و پست برود.

آیا بهتر نیست به نوجوان بیاموزیم در واکنش به مسائل اجتماعی که اطمینان ندارد سکوت کند و واکنش نشان ندهد؟

سکوت یک روش است، ولی تنها روش نیست. یقیناً منظور از ادب و رعایت کردنش سکوت نیست. انسان در مواجهه با مسائل اجتماعی به اندازه توان و فهمی که از مسائل اجتماعی دارد، باید واکنش نشان دهد. البته نوجوان باید اصول و روش های تربیت دینی و برقراری ارتباط با افراد مختلف را بداند و بلد باشد و از نگاهی که دین به وظایف نسبت به جامعه دارد آگاه باشد. اگر کسی بخواهد در جامعه فقط روش سکوت را در پیش بگیرد یقیناً کار درستی انجام نداده است. اصلاً شاید اگر در همه پیشامدها برای رعایت ادب سکوت کنیم به نوعی پاک کردن صورت مسئله باشد که به نظر ساده ترین راه است، ولی در موارد بسیاری اشتباه است. اگرچه گاهی اوقات هم حتماً سکوت یک روش است که امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند: «چه بسا حرفی که جوابش سکوت باشد.» در قرآن هم چنین توصیه هایی داریم که نشان می دهد گاهی هم نیاز به چشم پوشی، سکوت و بی اعتنا رد شدن از کنار بعضی از مسائل داریم؛ اما آنچه مسلم است اینکه سکوت یک روش است، ولی تنها روش نیست. پس مجدد تاکید باید کرد که داشتن خط کش مشخص می تواند قالب بخش حضور نوجوانان در فضای مجازی باشد.

چرا در مورد رعایت نشدن ادب در فضای مجازی باید احساس خطر کنیم ؟

یکی از دلایل کم رنگ شدن ادب این است که در فضای مجازی، نوعی احساس امنیت داریم. وقتی مطلبی را منتشر می کنیم به صورت رودررو با تبعات کاری که انجام دادیم، مواجه نمی شویم. درست است یک پیگیری هایی درباره برخی مسائل مجرمانه به صورت رسمی و قضائی صورت می گیرد، ولی واقعیت این است که در کل ما در فضای مجازی یک احساس امنیت داریم. بخشی از این احساس امنیت برمی گردد به ناشناس بودن؛ بسیاری از کاربران فضای مجازی برای یکدیگر ناشناس اند . شما حتی با اسم و عکس غیرواقعی می توانید مطلب منتشر کنید. اینجا نقطه حساسی است، اینجاست که اگر پایه کرامت در تربیت بلنگد، دیگر خودم را موظف به رعایت ادب هم نمی دانم. نتیجه کرامت این است که ما انسان های خویشتن داری می شویم، حتی اگر نظارت بیرونی وجود نداشته باشد و کسی رفتار ما را رصد نکند و در فضای مجازی ناشناس باشیم.

آن کسی که کریمانه تربیت شده، یک پلیس درونی برای خودش دارد، یک سیستم کنترل کننده که دیگر برای آن احساس امنیت و عدم احساس امنیت اهمیت ندارد. آنچه موضوعیت دارد، حفظ حد و حدود و اصولی است که خدا برای او تعیین کرده است. به همین دلیل اولین چیزی که به آن فکر می کند این است آیا این پا را فراتر از حد و حدود دینی و الهی گذاشته یا نه؟! این همان چیزی است که خدا می پسندد؟ اما اگر آن کرامت وجود نداشته باشد و فقط ساز و کارهای بیرونی ابزار مدیریت و حفظ او باشند یقیناً با احساس امنیت می تواند بسیاری از خط قرمزها را بشکند.

به نظر شما نوجوان چگونه می تواند مروج ادب در فضای حقیقی و مجازی باشد؟

هرچه پیش می رویم، فضای مجازی فراگیرتر و حضور نوجوان ها در آن خیلی تأثیرگذارتر می شود. نوجوان بدون اینکه بر اساس مبانی دینی تربیت شده باشد، نمی تواند تأثیرگذار باشد و یقیناً تأثیرپذیر می شود. نباید با فضای مجازی ساده برخورد کنیم. این فضا بسیار بسیار حساس بوده و ویژگی های خودش را دارد.

دو نکته اساسی برای تأثیرگذاری مثبت یک نوجوان در فضای مجازی وجود دارد؛ اول، مقدار قابل قبولی خویشتن داری درونی لازم دارد تا امکان لغزشش در فضای مجازی کم بشود. دوم، رسیدن به معرفت عمیق دینی هم نیاز دارد تا بتواند در فضای مجازی به تعمیق باورها و روحیات و خلقیات دینی کمک کند.

در حقیقت سال هاست حرف از تربیت اسلامی و نوجوان تراز انقلاب اسلامی است. یکی از راه هایی که نوجوانان می توانند مروج ادب و سایر خوبی ها باشند این است که در فضای حقیقی و مجازی نمونه و الگو باشند؛ نمونه هایی از تربیت شدگان اسلامی باشند که بتوانیم به سایر نوجوانان هم آن ها را معرفی کنیم؛ مثلاً، استفاده متناسب از فضای مجازی، رعایت اصول دینی در مراودات، رعایت اخلاق و آداب اجتماعی، رعایت احترام نسبت به پدر و مادر، اهل مطالعه و خصوصیات دیگری از این دست وقتی در یک نوجوان وجود دارد، می تواند اثبات کند که تربیت دینی قابل تحقق بوده و امکان پذیر است. نوجوان ها تلاش کنند که در این مورد الگو و نمونه باشند.

اینجا دیگر وظیفه مسئولین مربوطه است که به جای اینکه صرفاً در یک کتاب، در یک همایش و در یک سخنرانی تربیتی صحبت کنند، چنین نوجوان هایی را معرفی کنند که قطعاً چندین برابر آن همایش ها و سخنرانی ها و کتاب ها برای اثبات تربیت دینی مؤثر خواهد بود. به خود این نوجوانان و جوانان هم می گویم کار شما قدر و قیمتش بیشتر از خیلی از کتاب های موجود است چون آن چه در کتاب است صرفاً روی برگه آمده، ولی شما که توانستید الگویی تراز در فضای مجازی برای دین و انقلاب اسلامی باشید اثبات حقانیت و امکان وقوع چنین چیزی در عالم خارج هستید.