رونمایی و نقد کتاب «آقای خان» در کاشان

محمد مشهدی نوش آبادی در معرفی کتاب به خبرنگار ایسنا گفت: کاش مؤلف در مقدمه توضیح بیشتری درباره اطلاعات کتاب، مصاحبه ها و متن نوشته شده ارائه می کرد و اطلاعات لازم را درباره شخص مورد بحث به اختصار در مقدمه می آورد. رفرنس های مؤلف که تنها در پاورقی و فقط با ذکر نام کتاب و مؤلف آمده هم رویکرد علمی ندارد.

وی افزود: نویسنده «آقاخان، کتاب» سعی کرده است غائله نایبیان را تطهیر کرده و آنان را به عنوان یک مصلح اجتماعی معرفی کند در صورتی که بر اساس بسیاری از مدارک و اسنادی که به جای مانده است این غائله در طول حدود چهار دهه راه های بخشی از کشور را ناامن کرده و به غارت، دزدی و راهزنی پرداختند.

مشهدی نوش آبادی در نقد کتاب افزود: کتاب «اسناد قنات سرداری» را مطالعه کرده تا دریابد که افراد نایب حسین کاشی چگونه با مردم برزک رفتار کرده و دست به چه جنایاتی زده اند. نویسندگان هر کتاب نسبت به گفته ها و نوشته های خود مسئول هستند و نمی توان با یک مطالعه سطحی به یک نتایج تاریخی دست یافت.

این عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان، تصریح کرد: این سال ها کتاب های زیادی در حوزه تاریخ شفاهی کاشان، کار شده که سبک و سیاق متفاوتی دارد، گاهی از کار علمی دور بوده و به داستان نزدیک است و گاهی به رغم تلاش مؤلف هیچ کدام از این دو نیست، چون گاو نر می خواهد و مرد کهن که هر دو مفقود است.

این پژوهشگر گفت: شگفتی من از مطالب مربوط به نایب حسین کاشی و پسرش ماشاالله خان است که نویسنده هم در متن و هم در پاورقی آنها را در حد انسان های عارف مسلک و خیرخواهی آورده که فقط دولت و اهالی مطبوعات برای وی پاپوش درست کرده اند.

وی تصریح کرد: واقعاً این داوری حیرت انگیز و تأسف بار است که نویسنده این همه شواهد تاریخی را نادیده می گیرد و با اتکا به کتابی مجعول و نادیده گرفتن ده ها و بلکه صدها اثر و همچنین برداشت نادرست از منابع و مراجع یک حقیقت تاریخی را وارونه جلوه می دهد.

مشهدی نوش آبادی، تصریح کرد: پژوهشگر و جستجوگر اجتماعی باید حقیقت بینی را سرلوحه کار خود قرار دهد. گرچه انسان از خطا و لغزش علمی هیچ گاه مصون نیست، اما جهت گیری باید درست باشد. امیدوارم فرصتی باشد که دقیق تر درباره این موضوع صحبت کنیم.

حیدرعلی، عنایتی منتقد کتاب نیز در نقد کتاب به ایسنا، گفت: به احتمال زیاد تعریف و تمجید اغراق آمیزی که عبدالمجید رفیعی از تاریخ معاصر روستای کوچک و کم سکنه «اِستَرک»، بر زبان آورده محصول هنر رمانتیک نویسی او از وقایع زندگی مردی سرد و گرم چشیده با طول عمری بالای نود سال است.

وی افزود: مجید یک جستار نویس است که عموماً جستارهای کنجکاوانه خود را با خونسردی خاص خودش رنگ و بوی روزنامه نگاری می دهد. روزنامه نگاری ما نیز در پنجاه سال اخیر جنبه چالشی و سؤال و جواب یافته است.

این منتقد تصریح کرد: کتاب 380 صفحه ای آقاخان، در پشت زمینه خود جنبه چالشی دارد که پرسش شونده ملزم است صادقانه جوابگو باشد و به اشتباهات احتمالی زندگی اجتماعی، سیاسی خود نیز اعتراف کند .

عنایتی تأکید کرد: آقا خان، بیش از نیمی از عمر 94 ساله خود را در زمان شاه سپری کرده و طبعا خود ِاین تاریخ دور و دراز نیز در مقاطع مختلف چالش های خاص خودش را دارد و سیر و مرور آن تعمق و تأملی را می طلبد.

وی گفت: «آقاخان» می تواند یک کتاب مرجع باشد، ولی یک مرجع آکادمیک و کتابخانه ای نیست. کتابی که نیازمند نقد سیاسی، اجتماعی هم نیست مگر اینکه خواننده، خود ناظر بر رویدادها و حوادثی بوده باشد که عمدتاً با زبان شفاهی نقل شده است.

این منتقد افزود: مؤلف سعی بالایی دارد نقل قول ها را با شیوایی و صحنه آرایی برای خواننده، جذاب کند. با این حال نام افراد و خاندان و سیر حوادثی به ویژه آنچه در آموزش و پرورش جریان داشته است جنبه رئال و واقعیت خود را دارد.

عنایتی اظهار کرد: کاشان و کوچه هایش با همان هویت بومی و نوستالژیک خود، همراه با سنت ها، پول گرایی ها و عامیانه گویی ها ترسیم شده است. 14 فصل کتاب به خوبی و با ظرافت، خواننده را به عمق وقایعی هدایت می کند که آبشخور اصلی اش استرک است و شاخ و برگی به گستره شهرستان کاشان پیدا می کند.

«آقای خان» قصه و حکایت نیست

نویسنده کتاب نیز به ایسنا گفت: «آقای خان» قصه و حکایت نیست، روایت واقعیت است. سرگذشت یک آبادی کوچک نیست و چکیده اتفاقات همه کشور و شاید همه دنیاست که روزی و شاید کمتر از روزی در روستای کوچکی به نام «اِستَرک» روی داده و گذشته است.

عبدالمجید رفیعی برزکی، افزود: طول همه این اتفاق ها شاید به 60 سال نمی رسد، ولی همه تاریخ و همه آدم های تاریخ را با خود گردآورده و همراه کرده است. آقای خان بنا ندارد، داستان سرایی کند بلکه واقعیت های خوب و شیرین و تلخ و دردناک را مرور می کند.

وی اظهار کرد: ماجرای کتاب، واقعیتی است که بخشی از حاصل تلاش انسان های پاک، با اخلاص و نواندیش است و بخشی نیز ناشی از فقر و فلاکت است و سعی کرده ام، طی دو سال جمع آوری منابع، در حد امکان گرد و غبار از تاریخ بردارم تا زشت و زیبا پیدا شود در معرض بازیگران آینده قرار بگیرد.

وی تأکید کرد: نصرالله خان، معلم و مدیر مدرسه نوبنیاد، عضو اتحادیه و تعاونی شهر روستا و حزب رستاخیز است. تلاش کرده ام خود را از دام نگرش های لحظه ای و قضاوت های سلیقه ای برهانم و جانب تحقیق نگه دارم. با مصاحبه و گفت وگو تلاش کردم تا مفاهیم و معانی به درستی منتقل شود.

نویسنده کتاب «آقای خان»گفت: کتاب بدون این که وارد قضاوت تاریخی شود غبار از یک سند تاریخ شفاهی زدوده است. نصرالله خان نیکفرجام، می گوید ماشاءالله خان به میرزاابوالقاسم خان گمرکچی که حاکم کاشان بوده و قورخانه حکومتی را در اختیار داشته مراجعه کرده و درخواست همکاری کرده است.

وی افزود: ماشاءالله خان از میرزاابوالقاسم خان خواسته اسلحه و مهمات قورخانه را در اختیار نایبیان قرار داده تا در مقابل ظلم حکومت قاجاری قیام کرده و ثروت مال اندوزان و ثروتمندان جامعه را گرفته و بین فقرا تقسیم کنند.

رفیعی برزکی تصریح کرد: صرالله خان نیکفرجام به عنوان یک سند زنده معتقد است این توافق بر دیوار حوضخانه خانۀ حاکم کاشان حک شده و اثر آن تا دو دهه پیش باقی بوده است. هرچند که میرزاابوالقاسم خان پس از این که نافرمانی زیردستان سردار ماشاءالله خان و آزار برخی از ایشان نسبت به مردم را می بینید از این گروه کناره گیری می کند.

وی تأکید کرد: کتاب بنا ندارد قضاوت تاریخی انجام دهد ولی شایسته است تاریخ را بدون حب و بغض، پیشداوری، قضاوت و همان گونه که وجود داشته است از لایه های مختلف اسناد و مدارک و تاریخ شفاهی به جا مانده از نسل های گذشته که سینه به سینه به ما رسیده روایت کنیم.

نویسنده کتاب آقای خان گفت: همان طور که قنات سرداری فی النفسه بیان گر آن است که نایبیان درصدد توسعه و احیای زمین های کشاورزی در منطقۀ برزک بوده اند در صورتی که چگونه می توان باور کرد دزد و راهزن دل بستۀ زمین شده و به کشاورزی پرداخته و زمین گر شود؟!

رفیعی گفت: سعی کردم که سبک جدیدی از تاریخ شفاهی ارائه کنم. هرچند که به نظر می رسد کتاب با مشکلاتی مواجه است، ولی تا اندازه ای موفق شده است «سبک زندگی»، «آیین و مناسک»، «اتفاقات تاریخی» را ضمن امانت داری تاریخی به صورت موضوعی و داستانی پیش روی مخاطب قرار دهد.

نصرالله خان نیکفرجام از نوادگان عبدالرزاق -حاکم کاشان- است که پدربزرگ او از کاشان به استرک مهاجرت کرده و در آنجا ساکن می شود. وی متولد 1309 هجری شمسی است و ارتباط فامیلی با میرزاابوالقاسم خان گمرکچی، میرزا حسن مبصرالممالک، اللهیار صالح و بسیاری از سرشناسان منطقۀ کاشان اندوخته ای گسترده از تاریخ شفاهی منطقۀ کاشان است که مؤلف سعی کرده است بخشی از آن را در کتاب «آقای خان» در اختیار علاقه مندان و تاریخ پژوهان قرار دهد.

این کتاب 386 صفحه ای شامل دوازده بخش است که وقایع مربوط به زندگی نصرالله نیک فرجام را از آغاز زندگی اش تا سال 1357 را روایت می کند. فصل دوازدهم شامل اسناد و مدارک است که در پایان نمایه آمده است.

نصرالله خان پسر کدخداست، اما با دریافت ابلاغ مدیریت مدرسه نوبنیاد تلاش کرد تا آموزش های نوین را در استرک سر و سامان بدهد. نصرالله خان که پدرش هر سال روز عاشورا مراسم عزاداری برپا می کرد در 22 مهر 1329 همراه با محمد لقمان و برخی از بزرگان روستا هیئت ابوالفضل را تشکیل داد. نصرالله خان، معلم است و با دانش آموزان و خانواده آنها سروکار دارد همچنین کدخدا و فرزند کدخدا بوده و خانه او محل مراجعه مردم است.

انتهای پیام