پژمان دادخواه: آموزش هنری بدون پژوهش بی معناست

پژمان دادخواه عضو هیئت علمی دانشگاه و پژوهشگر هنر در گفتگو با خبرنگار مهر درباره تاثیر و کارکرد پژوهش های هنری و مطالعات نظری در زمینه هنر بیان کرد: جهان پیش روی ما همواره با چالش ها و مسائل گوناگونی همراه بوده است و انسان برای حل این معضلات و چالش ها درگیر جستجو و تحقیق است. حوزه هنر به واسطه تحولات زیاد، ابداعات، تعدد آثار هنری و رویکردهای گوناگون هنری همواره پر از سوال و مساله است. از آن جایی که سرآغاز و نقطه عزیمت یک پژوهش نظام مند با طرح سوال بنیادی است، می توان اهمیت و ضرورت پژوهش در زمینه هنر را یادآور شد. اما درباره این که پژوهش های هنری چه ره آوردی را به همراه دارد، می توان گفت این مطالعات نظری و پژوهش ها منجر به درک و فهم بهتر تحولات هنری مقاطع مهم تاریخ هنر، نگرشی عمیق به ساز و کارهای هنری طی ادوار گوناگون، درک صحیح مناسبات هنری، کمک به هنرمندان جهت غنای آثار هنری و پرورش پژوهشگران، نویسندگان، صاحب نظران، منتقدان و کارشناسان حرفه ای در حوزه هنر می شود و به نوعی ماحصل این پژوهش ها، شناخت و غنای علمی در رشته های گوناگون هنری است.

وی افزود: نهایتاً می توان گفت که پژوهش در زمینه هنر منجر به نگاه اندیشمندانه به آثار هنری و جریان های هنری می شود. ناگفته نماند که اصولاً آموزش هنری بدون پژوهش بی معنا است و آموزش صحیح و کارآمد دقیقاً جایی شکل می گیرد که با پژوهش و تفحص همراه باشد.

اصولاً آموزش هنری بدون پژوهش بی معنا است و آموزش صحیح و کارآمد دقیقاً جایی شکل می گیرد که با پژوهش و تفحص همراه باشد دادخواه با اشاره به دسته بندی پژوهش های صورت گرفته در حوزه هنر گفت: بخشی از آنها پژوهش هایی است که در حوزه تاریخ هنر، تحولات هنری، مرور آثار هنری و شناخت هنرمندان انجام می گیرد. این پژوهش ها می تواند صرفاً نگاه تاریخی داشته باشد یا این پژوهش با تکیه بر یک رویکرد و نظریه مشخص و مبتنیبر آرا یک متفکر صورت پذیرد. چنین پژوهش هایی منجر به شناخت عمیق از موضوع مورد مطالعه می شود و به نوعی محقق، ابهامی را برطرف می کند و منجر به توسعه مرزهای دانش در حوزه هنر می شود. دسته ای دیگر از این تحقیقات بر اساس معضلات، چالش ها و نیازهای روز است و به نوعی نتایج این گونه پژوهش ها در وضعیت فعلی یا آینده جامعه کاربرد دارد و منجر به رفع یک چالش در زمینه هنر می شود و نتایج بسیار مطلوبی برای جامعه هنری به همراه دارد. به نوعی این دستاوردها را می توان به مثابه کلید حل مسائل و چالش های هنری در نظر گرفت.

وی در مورد تاثیرات پژوهش هنر بر جامعه نسبت به قبل، بیان کرد: امروزه نهادهای علمی، فرهنگی و هنری توانسته اند نقش مهمی در این زمینه ایفا کنند و نسبت به دوران گذشته شاهد تحولات چشمگیر و موثری در حوزه مطالعات نظری هنر بوده ایم. توسعه رشته های دانشگاهی در مقطع تحصیلات تکمیلی، گسترش مجلات علمی، تالیف و ترجمه کتب، برگزاری همایش ها و هم اندیشی ها همگی در این مسیر نقش به سزایی ایفا کرده اند. در واقع امروزه ما از طریق همین نهادهای مذکور شاهد پژوهش های اصیل، بدیع و روش مندی هستیم که در راستای گسترش مباحث علوم نظری و مطالعات میان رشته ای هنر انجام گرفته و به نوعی منجر به گسترش علوم نظری هنر و حتی در مواردی نظریه پردازی در زمینه هنر شده است. ماحصل این دستاوردها برای اساتید، دانشجویان، هنرمندان، هنرجوها و تمامی رهپویان حوزه علم، هنر و معرفت راهگشا و اثربخش بوده است.

این استاد دانشگاه در مورد اینکه مجلات علمی چقدر در گسترش علم و معرفت در زمینه هنر نقش دارند، گفت: بسیاری از این مجلات توسط دانشگاه ها و پژوهشگاه های مهم کشور منتشر می شوند که برخی از آنها از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دارای درجه علمی است و به نوعی بالاترین رتبه علمی را در کشور دارا هستند که طبق گواهی پرتال نشریات علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حوزه هنر و معماری حدود 61 مجله دارای رتبه علمی است. یکی از مسیرهای دریافت دستاوردهای جدید و اصیل در حوزه مطالعات هنری همین مجلات علمی است که هر مجله متناسب با رویکرد و اهداف خود، مقالات روش مند و نوین در حوزه هنر را منتشر می کند و با بهره گیری از ظرفیت های پژوهشی پژوهشگران، به ارتقای دانش در زمینه های گوناگون هنری می پردازد.

اساساً هنرمندان در مسیر فعالیت هنری شان از ابتدا تا انتها درگیر نوعی پژوهش هستند. یعنی هنرمند از ابتدا که ایده ای در ذهنش شکل می گیرد تا پرورش ایده و اجرای نهایی و در نهایت نمایش اثر، ضمن فعالیتی که انجام می دهد درگیر شکلی از پژوهش است که نهایتاً در اثر هنری اش نمود دارد و این مهم در بسیاری از آثار هنری وجه بارزی دارد وی به مطالعات میان رشته ای در هنر اشاره کرد و توضیح داد: یکی از مواردی که در دهه های اخیر از سوی محافل دانشگاهی و علمی بسیار مورد توجه قرار گرفته است، مطالعات میان رشته ای هنر است. مطالعات میان رشته ای دربردارنده تعامل میان رویکردها و دانش های مختلفی است که منجر به تحقق هدف پژوهشگر و ارائه دستاوردهای بدیع می شود. ممکن است در این مسیر 2 یا چند رشته مختلف در کنار هم در راستای تحقق هدف پژوهشگر تعامل و همسویی داشته باشند. در واقع چنین نگاهی ضمن تاکید بر نظریه ها، رویکردها و آرای متفکران در تلاش است که زمینه ای نوین را برای مکالمه و تعامل بین رشته ای فراهم سازد و نتایج نویی را به همراه داشته باشد. در چنین مسیری محقق با رویکردها، رهیافت ها و نظرگاه های متفاوتی به موضوع پژوهشی خود می پردازد. در واقع در این مسیر تلاش می شود از زوایای متعدد به یک موضوع نگریسته شود. رویکردهای نظری در مطالعات تاریخ هنر، فلسفه هنر و زیباشناسی، حکمت هنر، دین و هنر، اخلاق و هنر، جامعه شناسی هنر، روان شناسی هنر، انسان شناسی هنر، مطالعات تطبیقی هنر، نقد هنری، اقتصاد هنر، هنر و اسطوره، هنر و سیاست و … از جمله مسائلی است که محققان دنبال می کنند.

دادخواه در پاسخ به این پرسش که آیا درک نظریه های هنری و پژوهش در هنر برای هنرمند و مسیر کاری اش کمک کننده و راهگشا است، گفت: نمی توان به طور قطع گفت که درک نظریه های هنری و پژوهش در هنر برای هنرمند شرط اساسی و ضروری است، ولی به نظرم مطالعات نظری هنر و اساساً پژوهش می تواند به هنرمند کمک کند. منظورم از پژوهش لزوماً تالیف کتاب، نگارش مقاله علمی و … نیست، بلکه منظورم جستجو، تامل و کنکاش در حوزه هنر و علوم انسانی است. البته لازم به ذکر است که اساسا هنرمندان در مسیر فعالیت هنری شان از ابتدا تا انتها درگیر نوعی پژوهش هستند. یعنی هنرمند از ابتدا که ایده ای در ذهنش شکل می گیرد تا پرورش ایده و اجرای نهایی و در نهایت نمایش اثر، ضمن فعالیتی که انجام می دهد درگیر شکلی از پژوهش است که نهایتاً در اثر هنری اش نمود دارد و این مهم در بسیاری از آثار هنری وجه بارزی دارد. مثلاً بسیاری از فیلم های داستانی و مستند بر پایه تحقیق و مشاهدات هنرمند شکل گرفته اند.

این پژوهشگر هنری در پایان اظهار کرد: همچنین بسیاری از عکس های مهم در تاریخ عکاسی در چنین مسیری پدید آمده اند. اما این پژوهش ها، مشاهدات و تاملات اگر هدفمند، اصولی و روش مند باشند می تواند به غنای کار هنرمند کمک کند و متقابلاً تاثیرات عمیق اجتماعی را به همراه داشته باشد.