خطای راهبردی در تحلیل سوریه

به گزارش مشرق ، سعدالله زارعی طی یادداشتی در روزنامه کیهان نوشت: گرفتن سرپل از مقاومت و سپس توسعه آن، حکایت تلاش 46 سال است اما بعضی بدون توجه به تاریخ، وقوع یک اتفاق را محور قرار داده و بقیه مسائل را با آن تحلیل کرده و افق تحولات را هم بر اساس آن تبیین می نمایند. از این رو در زمان های مختلف شاهد انتشار تحلیل های فراوان مبتنی بر تعمیم نتایج یک پدیده بر سایر پدیده ها بوده ایم و اینک می توانیم با قاطعیت بگوییم خطا بوده است. الان در صحنه تحولات، با سقوط یک دولت مقاومت در منطقه مواجه شده ایم و باید اعتراف کنیم که دشمنان یک سرپل مهم از محور مقاومت گرفته اند. اما خطاست اگر گمان کنیم روند منطقه و تحولات در منطقه به سمت غلبه مخالفان بر مقاومت تغییر مسیر داده است. مرور تحولات این 46 سال خطا بودن چنین نگاهی را نشان می دهد.

در سال 1361 حدود دو هفته پس از بازپس گیری خرمشهر توسط قوای نظامی ایران، رژیم صهیونیستی از فضای درگیری های داخلی لبنان استفاده و به این کشور حمله کرد و چند برابر مساحت خرمشهر را - که عمدتاً به شیعیان لبنان تعلق داشت - به تصرف خود درآورد. فضای رعب ناشی از اقدام سریع ارتش اسرائیل و ضعف شدید نظامی لبنان، این تصور را رقم می زد که اشغال لبنان دائمی خواهد بود. در آن زمان تحلیل های زیادی در رسانه های عربی و غیرعربی نوشته می شد که از تهاجم قریب الوقوع ارتش اسرائیل به سوریه حکایت می کرد. اما برخلاف این تحلیل ها، ارتش متجاوز اسرائیل چهار سال پس از تجاوز، در سال 1365 استان بیروت و مناطق شمالی و شرقی آن را ترک کرد و اولین عقب نشینی ارتش اسرائیل رقم خورد. در آن زمان شهید سیدحسن نصرالله فرمانده نظامی حزب الله در استان بیروت بود.

یک واقعه دیگر مذاکرات مادرید و توافق اسلو بود که در سال 1372 صورت گرفت. در آن زمان دولت های غربی، عربی، روسیه، چین، اسرائیل و سازمان آزادی بخش فلسطین که مهم ترین سازمان نظامی فلسطین بود، توافقی را شکل دادند که ظاهر آن حل و فصل نهائی مسئله فلسطین و حل منازعه بین اسرائیل و فلسطینی ها اما باطن آن، تثبیت اسرائیل و حذف فلسطین از معادله منطقه بود. در آن زمان جو آن قدر به نفع توافق اسلو غلیظ بود که بعضی دوستان منطقه ای به مسئولان ما می گفتند، «مسئله تمام شده و نادیده گرفتن یک توافق جهانی، دیوانگی است.» اما برخلاف آنچه تصور می شد مذاکرات و توافق و درواقع طرح اسلو، به حل مسئله منجر نشد، به انتفاضه سال 2000 ختم شد که طی آن هم درگیری نظامی میان طرفین، جای سازش را گرفت و هم سازمان آزادی بخش فلسطین جای خود را به گروه های جدید جهادی داد. این در حالی بود که همان طور که گفته شد، برای تحقق اهداف اسلو، همه دولت های اروپایی، آمریکایی، عربی، اسرائیل، روسیه، چین، سازمان ملل و مهم ترین سازمان فلسطینی همداستان شده بودند.

یک رخداد دیگر، اشغال نظامی عراق از سوی آمریکا و انگلیس در روزهای آخر سال 1382/ اول بهار 2003 بود. در این ماجرا همه تحلیل ها و تصورها این بود که کار جمهوری اسلامی هم تمام است، بنابراین ایران یا همه سیاست های داخلی و خارجی خود را تغییر می دهد و یا اینکه مانند دولت های افغانستان و عراق از بین می رود. در آن زمان هنوز «جبهه مقاومت» وجود نداشت و دولت هایی در سوریه، سودان و حزب الله در لبنان با جمهوری اسلامی همراهی داشتند. جو آن قدر غلیظ بود که یکی از معاونان وقت وزارت امور خارجه ایران در اقدامی عجیب، از طریق سفارت سوئیس - به عنوان حافظ منافع آمریکا در ایران - با تقدیم یک فکس به وزارت خارجه آمریکا اطلاع داد «ایران آمادگی دارد همه اختلاف خود با آمریکا را به گونه ای که منجر به رضایت ایالات متحده شود، حل کند.» براثر این جو، یک جمع 123 نفری از نمایندگان وقت مجلس ایران، طی بیانیه ای خطاب به رهبر معظم انقلاب، تغییر اساسی در سیاست خارجی نظام را خواستار شدند! در همان زمان نخست وزیر وقت انگلیس، تونی بلر در جمع نظامیان انگلیسی مستقر در بصره اعلام کرده بود «آنچه بر افغانستان و عراق گذشت یک پیام آشکار به ایران بود تا سیاست های خود را تغییر دهد.» اما برخلاف آنچه تصور و بیان می شد صحنه به شکل دیگری رقم خورد و آمریکا سه سال پس از اشغال نظامی عراق به بن بست نظامی گرفتار شد و زمزمه خارج شدن از عراق آغاز کرد و جرج بوش در سال 1386/ 2007 ناگزیر شد توافق امنیتی خروج از عراق را با نوری المالکی نخست وزیر وقت عراق امضا نموده و دو سال بعد، خروج از این کشور را آغاز نماید. البته پیش از این و آنچه در اولین سالگرد اشغال عراق پیش آمد یعنی تن دادن آمریکا به تشکیل شورای عراقی حکم، اولین نشانه های بن بست آمریکا را بروز داده بود.

با شکست برنامه نظامی آمریکا در عراق و افغانستان، خیزش های عربی شکل گرفت که رژیم های سنتی عربی وابسته به آمریکا را هدف قرار داد و منجر به تغییر وضعیت در پنج کشور عربی شد. غربی ها درصدد برآمدند با بدل زدن به این خیزش ها، مسیر تحولات را برگردانند. از این رو گروه های تکفیری با نام های مختلف شکل گرفتند و با سرعت زیاد منطقه را تحت تأثیر خود قرار دادند. این گروه ها، آشکار و پنهان از سوی آمریکا و بعضی کشورهای اروپایی، ترکیه و اکثر دولت های عرب حاشیه خلیج فارس حمایت می شدند اما این پروژه هم چندان دوام نیاورد و تا سال 1397 / 2018 عملاً تحت کنترل درآمد. شکست پروژه گروه های تکفیری، سبب تقویت بیشتر جریانات مقاومتی و جبهه مقاومت شد.

پس از این تحولات، غربی ها پیمان ابراهیم ناظر بر عادی سازی عربی - اسرائیلی را روی میز گذاشته و چند دولت عرب با خود همراه کردند. در این زمان وقتی فضای توافق اسلو برگشت، خیلی ها گمان کردند از این پس این اسرائیل است که آینده منطقه را رقم می زند و دیگر جایی برای اندیشه ها و راهکارهای معارض نظیر «جریان مقاومت» باقی نمی ماند. اما به زودی در این کار هم گره افتاد و این روند پس از پیوستن لرزان سودان و مراکش متوقف گردید. کمی بعد، جهان با عملیات حیرت انگیز فلسطینی های ساکن در غزه - طوفان الاقصی - مواجه گردید. اقدام فلسطینی ها آن قدر مؤثر بود که صحنه منطقه را دگرگون کرد. اسرائیل که تا قبل از آن خود را در موقعیت «حکمران منطقه» می دید، به یک باره به موقعیتی نزول کرد که به گفته نتانیاهو مابین مرگ و حیات قرار گرفت. با واکنش خشن اسرائیل و شروع جنگ علیه غزه، جهان علیه اسرائیل به پاخاست، دولت های غربی شکل گیری دولتی فلسطینی در مرزهای 1967 را مطرح کردند تا بر جراحات ناشی از حملات وحشیانه رژیم، مرهم گذارند. دادگاه لاهه به بازداشت سران اسرائیل رأی داد. ارتباطات عربی - اسرائیلی از هم گسیخته شد و مقاومت در سطح جهان به عنوان تنها گزینه ممکن، مورد تمجید قرار گرفت. پس در اینجا هم یک بار دیگر ورق برگشت.

پس از این صحنه، آمریکا، اسرائیل و ترکیه به ابتکار جدیدی دست زدند؛ این ابتکار، تغییر دولت در دمشق بود. وضع داخلی سوریه طی ده سال گذشته به گونه ای بود که شکل دهی به یک جبهه کوچک هم می توانست به تغییر حاکمیت سیاسی منجر شود اما آمریکایی ها و اسرائیلی ها به دلیل نگرانی هایی که داشتند، تغییر دولت را اجرائی نکردند تا اینکه مشکلات شدید در مدیریت تحولات منطقه، آنان را به شدت به آن نیازمند کرد. نخست وزیر اسرائیل در سخنرانی مرداد ماه گذشته در سازمان ملل، از ضرورت همکاری همگان برای تغییر در خاورمیانه صحبت کرد و گفت «اگر خاورمیانه تغییر نکند، ایران نقشه آینده آن را ترسیم خواهد کرد». این عبارات بیانگر آن بود که از نظر آنان باید کاری صورت گیرد تا همگان تغییر در خاورمیانه را لمس کرده و با اسرائیل در این مسیر همراه شوند.

این کار نمادین، «تغییر نظام سیاسی سوریه» بود. در ایجا اسرائیل برای رها شدن از نگرانی های امنیتی قبلی خود، به عملیات نظامی و تصرف بخش هایی از سوریه دست زد. از نظر رژیم اسرائیل سقوط یک دولت متعارف در دمشق در حالی که ماهیت دولت جایگزین آن مبهم و مخاطره آمیز می باشد، ریسک بزرگ دارد چرا که رژیم غاصب هیچ گاه از سمت جریان های تکفیری از جمله «تحریرالشام» نگرانی نداشته است کما اینکه اظهارات اخیر مقامات این گروه هم نشان داد جایی برای نگران شدن اسرائیل وجود ندارد. پس نگرانی اسرائیل - و آمریکا، ترکیه و حوزه عربی - طبعاً چیزی دیگری است. چه چیزی بیش از دولت اسد در دمشق می تواند اسرائیل را تهدید کند؟ این چیزی غیر از سر برآوردن نهائی یک جریان مقاومت مردمی از نوع حزب الله لبنان یا از نوع حشدالشعبی عراق یا از نوع انصارالله یمن در سوریه نیست.