الزام تغییر در برخی سیاست های کلان آب/نگران منابع آبی ایران در آینده باشیم

بنفشه زهرایی در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا با اشاره به شرایط محتمل منابع آب ایران در سال 1440 زیر سایه پدیده گرمایش جهانی و تغییر اقلیم توضیح داد: تا سال 1440، دو درجه سانتی گراد افزایش دمای متوسط سالانه کشور نسبت به متوسط دوره اخیر دور از انتظار نخواهد بود هر چند سناریوهای بدبینانه تا 2.5 درجه افزایش دما را نیز محتمل می دانند، با توجه به تغییرات منابع آب تجدیدپذیر کشور در گذشته، کاهش 15 میلیارد متر مکعب از منابع آب تجدیدپذیر کشور ناشی از افزایش تلفات تبخیر و تعرق دور از ذهن نیست، این تغییر ناشی از تشدید روند مشاهده شده در گذشته در راستای تغییر رژیم بارش ها به سمت کاهش سهم برف و افزایش سهم بارش های سبکی است که توان تغذیه منابع آب سطحی و زیرزمینی را ندارند.

وی اظهار داشت: براساس پیش بینی مرکز آمار ایران جمعیت کشور در سال 1430 حدود 93 میلیون نفر برآورد شده است، البته با توجه به نبود پیش بینی جمعیت برای سال 1440، فرض شده همین جمعیت در این سال نیز در کشور مستقر باشد، منابع آب تجدیدپذیر ایران با توجه به برنامه های کشورهای همسایه برای مهار آب های ورودی به کشور و نیز اثرات تغییر اقلیم احتمالا نزدیک به 90 میلیارد متر مکعب کاهش خواهد یافت، انتظار می رود سرانه منابع آب تجدیدپذیر ایران از حدود 1300 به کمتر از 1000 متر مکعب برای هر نفر در سال کاهش یابد و در سطح ملی پایین تر از آستانه تنش آبی مزمن قرار بگیریم.

استاد دانشگاه تهران افزود: در فلات مرکزی و نوار شرقی ایران که میزبان نیمی از جمعیت کشور است، سرانه منابع آب تجدیدپذیر از بیش از 600 به حدود 500 متر مکعب برای هر نفر در سال کاهش خواهد یافت، عدد 500 برای این شاخص، آستانه کم آبی مطلق نامیده می شود و نشان دهنده مستعد شدن شرایط در نیمی از خاک ایران برای توقف بسیاری از فعالیت های اقتصادی آب بر از جمله کشاورزی و اختلال گسترده در تامین آب سالم و بهداشتی به خصوص در مناطق روستایی است.

وی ادامه داد: افت قابل ملاحظه ای در سطح امنیت غذایی (متکی بر تولید داخل) به تدریج شکل خواهد گرفت، مناقشات آبی بین بهره برداران و استان های بالادست و پایین دست نظیر آنچه در حوضه آبریز رودخانه زاینده رود مشاهده شده، افزایش قابل توجهی خواهد یافت و استان های بیشتری درگیر مناقشات آبی خواهند شد، طوفان های گرد و غبار به دلیل افت افزایش قابل توجه مساحت کانون های گرد و غبار داخلی شدت خواهد گرفت و باعث افت کیفیت زندگی در مناطق گسترده تری نسبت به شرایط موجود می شود.

زهرایی گفت: به دلیل کاهش تغذیه آبخوان ها ناشی از تغییر اقلیم، فقدان خواست سیاسی و اولویت ندادن به تخفیف بحران آب توسط سیاست مداران، پیگیری سیاست های مخرب منابع آب نظیر تامین خودکفایی در محصولات غذایی مختلف از طریق تولید داخل، ادامه اعمال تعرفه های مخفف آب و انرژی برای کشاورزی و صرف بودجه های بخش آب برای افزایش تامین به جای مدیریت مصرف، انتظار می رود توفیق نداشتن دولت ها در مهار اضافه برداشت ها از منابع آب زیرزمینی ادامه داشته باشد، کسری تجمعی آبخوان های ایران به بیش از 300 میلیارد متر مکعب برسد که به معنی از دست رفتن بیش از 60 درصد کل ذخایر آب زیرزمینی کشور خواهد بود. در این شرایط، پهنه های فرونشست گسترده تر و ضریب ذخیره آبخوان ها کاهش خواهد یافت و بخش قابل توجهی از توان آبخوان های کشور برای ذخیره سازی آب زیرزمینی برای همیشه از دست خواهد رفت.

وی اظهار داشت: اینکه چه ظرفیتی از دست خواهد رفت، نیازمند مطالعاتی است که تاکنون انجام نشده و خود به نوعی نشان دهنده بی توجهی به اهمیت منابع آب زیرزمینی کشور است، شوری متوسط منابع آب زیرزمینی در 4 دهه گذشته 2 برابر شده و انتظار می رود تا سال 1430، حدود 40 درصد دیگر افزایش یابد، در اثر این روند، بسیاری از آبخوان ها از مدار فعالیت های اقتصادی از جمله تولید بسیاری از محصولات کشاورزی خارج خواهند شد، ارزش زمین های کشاورزی در مناطق وسیعی از فلات مرکزی ایران افت قابل ملاحظه ای خواهد کرد و جمعیت قابل توجهی مجبور به تغییر معیشت از کشاورزی به سایر زمینه ها می شوند.

استاد دانشگاه تهران گفت: براساس مطالعات زمان میرایی آبخوان ها، انتظار می رود از 610 آبخوان کشور، 118 آبخوان تا سال 1440 به دلایل افت کمیت و کیفیت آب از چرخه بهره برداری خارج شود، بیش از یک و نیم میلیارد متر مکعب آب شرب از این آبخوان ها تامین می شود، با در نظر گرفتن متوسط سرانه تولید آب شرکت های آب و فاضلاب در سال های اخیر، می توان چنین فرض کرد که منبع آب شرب بیش از 4 میلیون نفر باید جایگزین شود، روستاهای بسیاری فاقد آب شرب و پتانسیل فعالیت کشاورزی خواهند شد و روند مهاجرت از روستاها به شهرها تشدید می شود، بیش از 230 میلیون متر مکعب آب مورد استفاده صنعت با از بین رفتن این آبخوان ها، قابل تامین نخواهد بود.

وی اظهارداشت: بیش از 15 میلیارد متر مکعب از آب مصرفی کشاورزی نیز از این آبخوان ها تامین می شود که منبع جایگزین نخواهد داشت، با یک حساب ساده از سهم اشتغال بخش های کشاورزی و صنعت به ازای هر متر مکعب آب مصرفی، بیش از یک میلیون شغل از دست خواهد رفت، البته این وقایع به صورت تدریجی در چهار دهه آینده رخ می دهد و اثر تجمعی آنها تا سال 1440 قابل مشاهده خواهد بود.

زهرایی تاکید کرد: آیا این تصویر به اندازه کافی هشدار دهنده به نظر نمی رسد که مطالعه جامعی برای بررسی اثرات محقق شده تغییر اقلیم بر منابع آب و بخش های اقتصادی کشور انجام شود و اثرات این پدیده بر آینده ایران پیش بینی شود و تا هنوز فرصت باقیست تغییری در سیاست های کلان آب، کشاورزی و محیط زیست کشور صورت گیرد؟

وی گفت: آنچه در این متن گفته ام نتیجه مطالعه یا تحقیق خاصی برای آینده پژوهی شرایط منابع آب و خاک و امنیت آبی یا غذایی ایران در سال 1440 نیست بلکه برآوردهای کارشناسی از کنار هم قرار دادن داده ها و اطلاعات مختلف است. آنان که باید نگران ایران در سال 1440 باشند و مطالعه و تحقیق در این زمینه را سفارش بدهند، توجهی به این مهم ندارند.