سنت های دورهمی کرمانی ها در بلندترین شب سال/از چاربیتو خوانی تا ماردوره

به گزارش ایرنا، همزمانی آخرین شب پاییز با بهار همنشینی با بزرگترها، اهل خانواده و فامیل در شبی به نام «یلدا» چنان جاذبه ای در فرهنگ غنی ایرانی ایجاد کرده که در هر کجای این سرزمین که باشی منتظر آمدنش هستی.

گرچه آیین شب یلدا در سراسر ایران برگزار می شود اما در هر استان و شهر نیز به فراخور ویژگی های تاریخی، فرهنگی و بومی، آیین های خاص خود را دارد که کرمان نیز از آن مستثنی نیست.

بعد از گذر سال ها، کرمانی ها همچنان برای شب یلدا از هفته ها قبل تدارک می بینند و هر کسی بنا به توان مالی اش برای تامین خوراکی های دورهمی بلندترین شب سال به بازار می رود؛ از میوه، آجیل و مواد مورد نیاز مانند قوتو و اُماچو همچنین کُماچ سِهِن (نوعی شیرینی با خرما و آرد گندم) به انتظار گذراندن یلدایی شاد در کنار خانواده به خانه بر می گردد.

فلسفه میوه ها و آیین ها

فال حافظ یا گرفتن فال نخود، شاهنامه خوانی و بازی ماردوره از برنامه های شب یلدا کرمانی هاست که با محوریت بزرگ ترها به ویژه پدربزرگ و مادربزرگ دور هم جمع می شوند و لحظاتی به دور از تلفن همراه و پیام ها با هم خاطره می سازند.

محقق و مورخ کرمانی درباره آداب و رسوم شب چله در کرمان گفت: مردم کرمان یکی از اصیل ترین آداب و رسوم چله را دارند که سال ها دست نخورده مانده زیرا کرمان از جمله مراکز جمعیتی بکر ایرانیان به شمار می رود که با خرده فرهنگ های دیگر تداخل پیدا نکرده و بر اصول پارسی اجدادش مانده است.

سید محمدعلی گلاب زاده افزود: مردم کرمان اعتقاد داشتند در شب چله در واقع خورشید متولد می شود و این شب را به جشن می نشستند. شب زایش خورشید در واقع شب تسلط خورشید بر اهریمن تاریکی بوده است و مردم به همین سبب دور هم جمع می شدند و جشن می گرفتند.

وی با اشاره به اینکه برگزاری جشن شب چله در کرمان سابقه بسیار طولانی دارد گفت: یکی از باورهای مردم خوردن میوه در این شب است.

این مورخ ادامه داد: مردم کرمان به دلیل کویری بودن منطقه در گذشته بسیاری از میوه ها را نداشته اند لذا هندوانه، انار و انگور را برای شب یلدا کنار می گذاشتند و در شرایط خاص نگهداری می کردند چون معتقد بودند اگر هندوانه بخورند تابستان سال بعد را با راحتی بیشتری پشت سر خواهند گذاشت.

وی درخصوص چرایی خوردن انار گفت: مردم اعتقاد داشتند اگر انار بخورند از گزند نیش حشرات در امان می مانند و سعی می کردند انارهای سرشاخه ها را نچینند و برای شب یلدا نگهداری کنند.

گلاب زاده افزود: جشن های خانوادگی با نهایت صمیمیت و مهربانی جزیی از زندگی مردم کرمان بوده که در این شب هم نمود پیدا می کرده است.

«چاربیتو خوانی» و «ماردوره» در یلدای کرمان

کارشناس مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کرمان نیز در این باره گفت: خوردن آجیل، حافظ خوانی، گرفتن فال نخود و چاربیتوخوانی از آیین های شب یلدا بین مردم کرمان است.

فاطمه رضاپور افزود: کرمانی ها همچنین بر این باورند که می گویند در این شب گنج قارون به وسیله شتری در حرکت و ممکن است ساربان آن با برخورد با یکی از اعضای خانواده مقداری از آن گنج را به او بدهد.

وی اظهار کرد: یکی از انواع بازی ها و تفریحات این شب نیز بازی «ماردوره» است که عبارت است از اینکه هر فردی که در میهمانی شب یلدا بوده باید نیت کند و یک شیء کوچک مانند دکمه، سوزن قفلی، سکه یا هر شیء کوچک دیگر در ظرفی سفالین به شکل پارچ بیاندازد، سپس یک نفر مسئول برداشتن اشیا از داخل ظرف باشد و دیگران یک بیت شعر می خوانند.

کارشناس مردم شناسی گفت: بعد از آن مسئول ظرف هم به طور شانسی یک شیء بیرون می آورد و آن شعری که خوانده می شود به عنوان فال صاحب شیء است، بعد از بازی ماردوره نوبت به تعریف یک خاطره شیرین یا یک لطیفه می رسد که همه افراد باید آن را تعریف کنند.

وی افزود: دیدار از بزرگان فامیل مثل پدربزرگ و مادربزرگ‎ و نقل قصه برای کودکان یکی دیگر از آداب این شب است که ایرانیان به آن پایبندند اما علاوه بر گرفتن فال حافظ، خواندن شاهنامه نیز از دیگر رسوم متداول در شب یلدا به شمار می رود.

آیین شب یلدا در برخی شهرستان های استان کرمان رنگ و لعاب دیگری دارد و مردم هر منطقه به فراخور خود آداب و رسوم متنوعی را اجرا می کنند.