حلقه مفقوده نظام تصمیم سازی کشور از نظر رییس فرهنگستان علوم

به گزارش ایسنا؛ محمدرضا مخبردزفولی رئیس فرهنگستان علوم در جلسه شورای آینده نگاری در فرهنگستان علوم اظهار کرد: خوشبختانه هم اکنون فرهنگستان علوم به نقطه ای رسیده که نقش تصمیم سازی را ایفا می کند، می توان این گام را یک پیشرفت مهم دانست. این در حالی است که در گذشته، فرهنگستان صرفاً مشورت می داد و برای خود حق تصمیم گیری قائل نبود. من گذشته را نقد نمی کنم، اما باید اذعان کرد که پیش از این، حرکت های محدودی صورت می گرفت.

وی ادامه داد: امروز که به این مرحله رسیده ایم که می توانیم در موضوعات مختلف ورود کنیم و نقش آفرینی داشته باشیم، این تغییر را باید یک پیشرفت محسوب کنیم. اگر بخواهیم نسبت به گذشته نمره ای بدهیم، باید معیارهایی از صفر تا صد را در نظر بگیریم.

رئیس فرهنگستان علوم عنوان کرد: فرهنگستان از یک خودانتقادی داخلی به سمت ترمیم نگاه جامعه حرکت کرده و این موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اخیراً مقاله ای از دکتر نصر خواندم که به موضوع آینده نگاری اشاره می کرد و از مسلمانان خواسته است تا مسیر خود را در آینده مشخص کنند. او بیان می کند که اگر مسیر بشریت به شیوه فعلی ادامه یابد، نتیجه ای جز شرایط نامناسب زندگی برای بشر به همراه نخواهد داشت و بنابراین بر ضرورت حکمت تأکید می کند. دانشمندانی که تنها به تجربه گرایی تکیه دارند، باید این نگاه را بازنگری کنند.

مخبر دزفولی گفت: این دیدگاه نیاز به تئوریزه شدن و تبدیل به برنامه ای عملی دارد. باید تلاش کنیم تا این دیدگاه به یک جریان فعال و قابل اجرا تبدیل شود. به عنوان یک قدم اساسی، نیاز داریم که به تاریخ تمدنی خودمان توجه کنیم و آن را به عنوان پلی برای ساخت آینده به کار بگیریم. نکته مهم این است که گذشته را به عنوان ابزاری برای ساخت آینده ای جدید ببینیم و آن را به کار بگیریم.

وی ادامه داد: از ادوارد براون نقل می شود که ایرانیان نقش برجسته ای در تمدن اسلامی ایفا کرده اند؛ از تألیف متون فقهی گرفته تا دستاوردهای علمی در رشته های مختلف همچون شیمی، فیزیک، ریاضیات و پزشکی. بخش زیادی از نهضت ترجمه نیز توسط ایرانیان شکل گرفت و این موارد، نمایانگر یک نگاه تمدنی است که قابلیت احیا و به روز شدن در قالب تمدن نوین اسلامی را دارد.

رئیس فرهنگستان علوم عنوان کرد: یکی از حلقه های مفقوده در نظام تصمیم سازی کشور، عدم وجود طراحی اجرایی برای سیاست ها است. سیاست گذاری به تنهایی کفایت نمی کند و باید به شیوه های اجرایی برای عملیاتی کردن این سیاست ها دست یافت. حتی رهبری به این موضوع اشاره کرده اند که نیاز به طراحی شیوه های اجرایی داریم و فرهنگستان باید در این زمینه نقش آفرینی کند و فراتر از ارائه مشاوره، به سمت تصمیم سازی حرکت کند.

مخبر دزفولی بیان کرد: دکتر موسوی موحدی در مقاله ای در مجله نشاء علم بیان کرده اند که تا زمانی که دانشمندان و فرهیختگان با سیاستمداران به یک درک مشترک نرسند، قابلیت تحقق اهداف در کشور فراهم نخواهد شد. نیاز به هم اندیشی بین دانشمندان و سیاستمداران امری ضروری است. به علاوه، آینده نگاری که امروز به آن توجه می شود، نیاز به روش شناسی دقیق و توجه به پویایی این موضوع دارد. باید نظریه ای ارائه دهیم که به چالش های بشریت و شرایط کنونی پاسخ دهد و مسیر آینده را با تکیه بر مبانی معرفتی خودمان ترسیم کنیم.

وی اضافه کرد: فرهنگستان باید نقش خود را در نظام تصمیم سازی کشور جا بیندازد و به جای مداخله در اجرا، به شناسایی نقاط کلیدی و ارائه پیشنهادات مؤثر بپردازد. ما باید چابک حرکت کنیم و بر اساس داده های جامع و تحلیلی، برنامه هایی قابل ارائه تدوین کنیم. این کار نیازمند مهارت و ورزیدگی خاصی است و هنوز به اندازه کافی در کشور به این مهم پرداخته نشده است. در حوزه علم و فناوری، لازم است نهادی داشته باشیم که داده ها را به طور تخصصی تدوین و تحلیل کند و برنامه های علمی و فناورانه کشور را در دوره های منظم به روزرسانی کند.

*ایران، خاستگاه فلسفه و دانش بشری به روایت تاریخ

در این نشست دکتر غلامرضا اعوانی، عضو پیوسته فرهنگستان علوم اظهار کرد: ایران را پل فیروزه ای بین فرهنگ ها نامیده اند، کشوری که شرق و غرب را به هم پیوند زده است. در هیچ فرهنگی دیگر نمی توان این ویژگی را یافت. به عنوان مثال، علوم یونانی که در «بیت الحکمت» ترجمه شد، به ایران انتقال یافت و توسط دانشمندان ایرانی دگرگون شد و بسیاری از شاخه های علمی از نو شکل گرفتند. جورج سارتون، تاریخ نگار بزرگ علم، تاریخ علم را به سه دوره تقسیم می کند: دوره یونان، دوره اسلامی، و پس از اسلام در غرب. دانشگاه های غربی هنوز شکل نگرفته بودند که متون علمی اسلامی ترجمه و تفسیر شدند، و پس از آن بود که آثار یونانی به تدریج وارد غرب شدند.

وی ادامه داد: در ایران، علم و دانش همواره جاری بوده است. ابن خلدون در یکی از آثارش به این نکته اشاره می کند که تمامی علوم از جمله حدیث، عدل و عربی نیز در اصل به ایران تعلق داشته اند. به حدیث پیامبر (ص) اشاره می کند که می فرماید: «لَوْ کانَ الْعِلْمُ مُعَلَّقًا بالثُّرَیَّا لَتَناوَلَهُ رِجالٌ مِنْ فَارِسَ.» این نشان دهنده تحول عظیمی است که در علوم مانند جبر، شیمی، و کیمیا در ایران به وجود آمده است. اگرچه علم ممکن بود در اسکندریه و آتن محدود بماند، ایران قبل از اسلام و به ویژه در دانشگاه جندی شاپور، با حضور استادان هندی، سوریانی، یونانی و ایرانی به مرکز جهانی علم تبدیل شد. در این دانشگاه متون مهمی از جمله آثار ارسطو به پهلوی ترجمه شد.

عضو فرهنگستان علوم گفت: زمانی که آکادمی افلاطون بسته شد، برخی از بزرگ ترین دانشمندان آن زمان به ایران آمدند و سه سال در جندی شاپور آموختند. انوشیروان در پیمانی تاکید کرد که فلسفه باید ادامه یابد. ایران یکی از معدود فرهنگ هایی است که پل فرهنگی بین شرق و غرب بوده و هست. نمونه ای از این تاثیرات، دانشمندان بزرگی چون ابن سینا و فارابی هستند که تمام سنت فلسفی اسلامی را در ایران شکل دادند. در حوزه علم نیز ایرانیان تغییرات شگرفی ایجاد کردند؛ مثلاً بیرونی که نه تنها سرعت نور را اندازه گیری کرد، بلکه بیش از 33 کتاب درباره هند نگاشت که جامع ترین اثر در این حوزه محسوب می شود.

اعوانی افزود: بسیاری از مشکلات امروز جهان از غرب نشأت گرفته اند. ما به ایدئولوژی نیاز داریم که نه تنها به تقلید صرف از غرب نپردازد بلکه قدرت و عمق فرهنگ و سنت های خودمان را بازتاب دهد. فرهنگ ما به مراتب عمیق تر و قوی تر از چین است، زیرا ما پیوندی تاریخی با غرب داریم که چین فاقد آن است. علوم از طریق ایران به غرب منتقل شد و حکمت الهی را حفظ کرد. در حالیکه در غرب، علوم جنبه الهی خود را از دست داده و به سوی مادی گرایی صرف گرایش پیدا کرده اند.

وی گفت: ایران، با پیشینه ای دو هزار ساله در حوزه حکمت و علم، حتی از دیدگاه یونانیان سرزمینی حکیم و فیلسوف پرور بوده است. کتاب های یونانیان باستان نشان می دهد که فلسفه در ایران آغاز شده، به هند، مصر و بابل گسترش یافته و سپس به یونان رسیده است. با اینکه از جهاتی غرب در تکنولوژی بسیار پیشرفته است، از لحاظ الهی عقب مانده و علوم را از حکمت الهی جدا کرده است. این علوم، آیات خداوندی هستند که انسان ها آن را کشف می کنند و نه می سازند. قرآن می گوید خداوند همه وجود را برای انسان مسخر کرده است، و انسان توانایی تسخیر و کشف دارد. در این میان، انسان شناسی الهی نیز لازم است که در نظریات مادی غرب گم شده است، نظریاتی که فلسفه غرب آن را به کلی نادیده گرفته است.

در این نشست نخست چارچوب مفهومی و کارکردهای کلان فرهنگستان علوم در حوزه آینده نگاری مورد بحث و بررسی قرار گرفت. براساس این نقشه راه، هشت کارکرد اصلی برای فرهنگستان علوم در نظر گرفته شده که عبارتند از: پاسخگویی به مسائل و اولویت های ملی و جهانی، کمک به پیشرفت علوم و فناوری های نوین، توجه به اهمیت ارتباط علم و جامعه، سیاست گذاری علم و فناوری، همکاری های بین المللی، بررسی وضعیت علم در کشور، آینده نگاری و آینده پژوهی در نظام علم و فناوری و مستندسازی و حفظ میراث علمی.

همچنین برپایه این کارکردها پیشنهاد شد شورای آینده نگاری فرهنگستان علوم شش وظیفه اصلی را برعهده داشته باشد که شامل تقویت ساختار و وظایف آینده نگاری، اجرای طرح های آینده نگاری ملی، برگزاری رویدادهای آینده اندیشی، کمک به خط مشی گذاری و ارائه راهکارها، توسعه راهبردی و بین المللی شبکه آینده پژوهان و ارزیابی و بهبود عملکرد می شود.

در این نقشه راه پنج اولویت اصلی برای دستیابی به آینده مطلوب برنامه های فرهنگستان علوم پیشنهاد شد: توسعه و ارتقای علوم و فناوری های نوین، تقویت فرهنگ پژوهش و نوآوری، تسهیل دستیابی به آخرین یافته های علمی جهانی، مشارکت در سیاست گذاری علم و فناوری و حمایت و تشویق دانشمندان و پژوهشگران برجسته آینده پژوهی.

انتهای پیام