احمد پاکتچی: فرهنگ واژگان قرآن تا سال آینده تکمیل می شود

به گزارش ایکنا، احمد پاکتچی؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 18 آذرماه در نشست علمی «مسائل معناشناختی قرآن کریم» با بیان اینکه توجهی که به حوزه زبان شناسی قرآنی در ایران شده است با کشورهای دیگر قابل مقایسه نیست، گفت: سابقه افعال انتظاری به علم نحو و افعال مقاربه بازگشت دارد؛ افعال مقاربه به قرب، رجا و شروع تقسیم شده است که نمونه افعال قرب «کاد»، نمونه افعال رجا «عسی» و نمونه شروع «بدا» است. وی با بیان اینکه افعال مقاربه(آینده نزدیک) افعال شناخته شده در زبان های مختلف نیستند، افزود: در دستور زبان های مختلف افعال مقاربه وجود دارد ولی چندان زیاد نیست؛ مثلا اگر در زبان فرانسه بخواهید از آمدن زود سخن بگویید از افعال مقاربه استفاده می شود یا در انگلیسی اگر بخواهیم از آمدن قریب الوقوع سخن بگوییم باز فعل مقاربه دارد. در زبان میزو(زبان تبتی چینی) هم تفاوت بین آینده مطلق و نزدیک مانند انگلیسی و فرانسه وجود دارد.

افعال مقاربه در زبان های بیگانه

پاکتچی با بیان اینکه در انگلیسی از «تو بی گوئینگ» برای آینده نزدیک استفاده می شود، اظهار کرد: نوع دیگر از وجوه فعل یعنی زمان انتظاری را می توان در ترکی آذربایجانی ملاحظه کرد. در زبان عربی فعل «کاد» از افعال قرب پرکاربرد در قرآن کریم است و سه معنا از آن در قرآن برداشت می شود البته همه معانی کاربرد آن انجام شده است و براساس این مطالعه این سه برداشت پیشنهاد می شود و این سه معنا فاصله چندانی هم با هم ندارند. وی افزود: گرایش به کاری داشتن، قابلیت و شایستگی کاری داشتن و فعلی که هر لحظه ممکن است اتفاق بیفتد ولی هنوز رخ نداده است سه معنایی است که در قرآن به کار رفته است؛ در آیه 71 بقره فرموده است: قَالَ إِنَّهُ یَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ لَا ذَلُولٌ تُثِیرُ الْأَرْضَ وَلَا تَسْقِی الْحَرْثَ مُسَلَّمَةٌ لَا شِیَةَ فِیهَا ۚ قَالُوا الْآنَ جِئْتَ بالْحَقِّ ۚ فَذَبَحُوهَا وَمَا کَادُوا یَفْعَلُونَ؛ در این آیه کاد به معنای اول یعنی گرایش به کاری داشتن است یعنی بنی اسرائیل آن گاو را ذبح کردند ولی ابتدا تصمیم بر آن نداشتند و با اکراه و زور مجبور به این کار شدند. پاکتچی با اشاره به معنای قابلیت برای کاد، تصریح کرد: نمونه بارز آن در آیه 35 سوره نور؛ اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاةٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ ۖ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَةٍ ۖ الزُّجَاجَةُ کَأَنَّهَا کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبَارَکَةٍ زَیْتُونَةٍ لَا شَرْقِیَّةٍ وَلَا غَرْبیَّةٍ یَکَادُ زَیْتُهَا یُضِیءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ ۚ نُورٌ عَلَیٰ نُورٍ ۗ یَهْدی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشَاءُ ۚ وَیَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ ۗ وَاللَّهُ بکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ، به عنوان یکی از پیچیده ترین آیات قرآن کریم وجود دارد؛ شاهد مثال ما یکاد زیتها است یعنی یکاد در مورد قابلیت این سوخت سخن می گوید در حالی که برخی ترجمه های سطحی می گوید روغن آن نزدیک است که نور دهد. وی افزود: مورد دیگر کاد هم آینده ای است که واقع نشده و ما در آستانه یک اتفاق هستیم و نمونه آن در آیه شریفه «یَکَادُ الْبَرْقُ یَخْطَفُ أَبْصَارَهُمْ ۖ کُلَّمَا أَضَاءَ لَهُمْ مَشَوْا فِیهِ وَإِذَا أَظْلَمَ عَلَیْهِمْ قَامُوا ۚ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَذَهَبَ بسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَیٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ»؛ هر لحظه ممکن است برق چشمان آنان را برباید، آمده است ولی غالب مترجمان باز این یکاد را هم به «نزدیک است» ترجمه کرده اند که معنای قوی نیست.

معانی کاد در تفاسیر مختلف

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با بیان اینکه در ترجمه تفسیر طبری فعل خواستن به معنای کاد به کار رفته است و نه نزدیک شدن، گفت: در تفسیر کشف الاسرار میبدی نیز فعل خواستن با تأکید بیشتر در ترجمه آن به کار رفته است و برخی هم به خواستن معنا کرده اند که در مجموع معانی نزدیکی دارند. همچنین ترجمه دیگری که زیاد در تفاسیر فارسی دیده می شود معنای نزدیک بودن است که تفسیر ابوالفتوح بسیار زیاد از آن استفاده کرده است که در بین نحویین معروف تر از سایر معانی است. وی با اشاره به ریشه شناسی این واژه، افزود: در عربی کاد علاوه بر فعل مقاربه فعل مستقل هم هست که به معنای «آهنگ چیزی نمودن» و به «سوی چیزی رفتن» است. در زبان سبایی به عنوان یکی از زبان های عربی جنوبی کتیبه ای به عنوان اوشک است. در زبان آفراسیایی هم ریشه کاد در قالب واژگانی چون؛ «گادا» آمده است. در زبان چادی هم واژه کاتا به معنای کاد آمده است. البته این ریشه شناسی از زبان آفراسیایی از جمله تحقیقات خود بنده است و در هیچ فرهنگنامه ای وجود ندارد. پاکتچی با اشاره به واژه عسی، اضافه کرد: این واژه هم در معنای جست وجو، امیدداشتن و عسی رب ان یوتین خیرا من جنتک وجود دارد؛ همچنین انتظار مشروط در 29 اعراف «قُلْ أَمَرَ رَبّی بالْقِسْطِ ۖ وَأَقِیمُوا وُجُوهَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدّینَ ۚ کَمَا بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ» به کار رفته است؛ معنای مشترک در ماده عسی در بین معانی مختلف جستن و امیدداشتن است؛ در بحث ریشه شناسی در عربی جنوبی کتیبه ای هیچ همزادی ندارد همچنین در زبان سامی. ولی مطالعات بنده نشان می دهد این واژه در زبان اکدی همزاد دارد. پاکتچی افزود: وقتی ما در مورد کاد سخن می گوییم به نظر می رسد معنای محوری این واژه، انتظارداشتن و قابل انتظاربودن چیزی است و در مورد واژه عسی، امیدداشتن است. در ترجمه های فارسی در خیلی از مواقع، دستوری عمل کرده اند یعنی کاد را به نزدیک شدن و عسی را به امیدداشتن ولی به نظر بنده معانی اصلی این دو واژه طیف های مختلفی دارد که می تواند ما را به معنای دقیق تری از آیات قرآن کریم برساند که نمونه آن در آیات نور در سوره نور و ماجرای گاو بنی اسرائیل بیان شد. عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با بیان اینکه چند فرهنگ واژگان قرآنی در دنیا در حال تدوین است به پروژه خود اشاره و تصریح کرد: این کار هم در مورد زبان عربی و هم قرآن است زیرا نمی توان کاری برای قرآن کرد ولی به عربی بی توجه باشیم؛ تاکنون چهارهزار و 320 صفحه از این پروژه تولید شده است و تا یک سال آینده تکمیل خواهد شد و بنده تمام وقت در راستای این کار فعالیت دارم.

تولید فرهنگ نامه واژگان قرآن در قطر

وی در پاسخ به سؤالی در مورد تفاوت در ترجمه های فارسی در مورد واژه عسی، افزود: غالب ترجمه ها عسی را به معنای امیدداشتن معنا کرده اند و ترجمه جست وجوکردن در ریشه این واژه به حاشیه رفته است. همچنین وی در پاسخ به سؤالی در مورد کار بر روی معناشناسی در کشورهای عربی تاکید کرد که معناشناسی در این کشورها حضور قوی ندارد ولی در دانشگاه قطر پروژه ای درباره تالیف فرهنگ واژگان قرآنی در دست اقدام است که بنده هم با آن همکاری دارم؛ البته عمدتا زبان شناسی تطبیقی است تا فرهنگنامه. پاکتچی با بیان اینکه ارتباطی بین این بحث و بحث قرآن مورخان نیست، گفت: آقای امیرمعزی، مسئله را از نگاه تاریخی و نقد متن قرآن مورد توجه قرار داده است و ما از منظر ریشه شناسی و زبان شناسی وارد این بحث شده ایم. انتهای پیام