دستگاه ها از محل مسئولیت های اجتماعی شان پای کار بیابان زدایی بیایند

گرچه شاید آمارهای دیگری هم در دست باشد اما اینکه به دلیل خشکسالی ها و تغییر اقلیم، سطح کانون های بحران فرسایش بادی تغییر یافته باشد، بعید به نظر نمی رسد و چه بسا با این پدیده به زیرساخت های کشاورزی و مسکونی و ... خسارت وارد می شود. این در حالی است که به تناسب سرعت رشد بیابان ها در استان، اعتبارات مربوط به بیابان زدایی رشد نیافته از این رو ما به گرد پای زایش بیابان در استان نمی رسیم و در این میان باید فکری کرد و راه چاره ای یافت.

گناباد نیز یکی از همان شهرستان هایی است که سال 98 چشم اندازهای بسیار خوبی از جمله دشت های لاله و شب بوهای بی نظیری وجود داشت ولی امسال به دلیل خشکسالی ها تقریباً گیاه جدیدی نروئیده و همان گونه هایی بوده که به طور طبیعی خودشان تکثیر یافته اند.

مجتبی محرابی رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گناباد در گفت وگو با ایسنا با بیان اینکه شهرستان حدود 570 هزار هکتار مساحت دارد که شامل مراتع، جنگل ها، بیابان و مناطق مسکونی، کشاورزی و دیگر حوزه ها می شود، افزود: در دهه 90 پس از بررسی های صورت گرفته دو کانون عمده فرسایش بادی شناسایی شده است.

وی با اشاره به اینکه بیدخت-نعمت آباد با مساحت 25 هزار و 157 هکتار و گناباد-بجستان رشتخوار نیز با مساحت 102 هزار و 156 هکتار دو کانون عمده بحرانی فرسایش بادی شهرستان هستند، اظهار کرد: در مجموع 127 هزار و 313 هکتار کانون بحرانی فرسایش بادی در شهرستان داریم که بیش از 10 درصد استان و 2 درصد کشور می شوند.

محرابی سطح کانون بحرانی فرسایش بادی شهرستان را قابل توجه دانست و خاطرنشان کرد: اگر اقدامی برایشان برداشته نشود بعداً نمی توان کاری کرد و خسارت های بسیاری را وارد خواهند کرد.

رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گناباد با بیان اینکه مناطق تحت تأثیر سه نوع تقسیم بندی دارد که شامل مناطق برداشت، مناطق حمل و مناطق رسوب گذاری هستند، تصریح کرد: عمده کارهایی که ما انجام می دهیم در منطقه برداشت است، باید ذرات خاک را در همان سرچشمه تثبیت و کنترل کنیم چون اگر برداشت شود احتمال دارد به گردو غبار تبدیل شود و کیلومترها مسیر را طی کند.

وی مساحت مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی در شهرستان را 227 هزار و 98 هکتار اعلام کرد و گفت: حدود 9.5 درصد استان و بیشتر از نیم درصد کل کشور در این شهرستان است.

محرابی گفت: در دهه 40 روستاهایی مانند قوژد و منطقه عزیزآباد را داشته ایم که به طور کامل در ماسه بادی مدفون شدند.

وی افزود: آن زمان شهرستان گناباد بعد از حارث آباد سبزوار دومین شهرستانی بوده که به لحاظ حساسیت، اقدامات بیابان زدایی در این منطقه شروع شد. آن زمان مردم مجبور شدند از آن منطقه مهاجرت کرده و با چند کیلومتر فاصله روستای جدیدی را احداث کنند.

رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گناباد با اشاره به اینکه تاکنون کانون های بحران فرسایش بادی خسارت های بسیاری به زیرساخت ها، تأسیسات، مناطق شهری، صنایع، معادن، بخش کشاورزی وارد کرده و حتی تهدید جدی برای سلامت مردم است، گفت: در قالب طرح های مصوبی که داریم پروژه هایی را با توجه به شرایط منطقه تعریف می کنیم که عمده پروژه ها مربوط به نهال کاری، ذخیره نزولات، ایجاد هلالی آبگیر و...است.

محرابی خاطرنشان کرد: در سال زراعی که سپری کردیم فقط 80 میلیمتر بارندگی در شهرستان داشتیم که آمارها حدود 40 تا 45 درصد کاهش بارش ها را نشان می دهند.

وی با اشاره به اینکه تاکنون بیش از 62 هزار هکتار جنگل دست کاشت در شهرستان گناباد احداث شده است، افزود: سال گذشته 100 هکتار پروژه از بخش دولتی و 110 هکتار با مشارکت مردم، صنایع، خانواده شهدا و بسیج سازندگی، خیرین و معتمدین در شهرستان اجرا شد.

وی افزود: بر اساس آماری که در سال 98 به دست آوردیم کانون ها 133 هزار و 270 میلیون ریال خسارت به زیرساخت ها، تأسیسات و بخش های شهرستان وارد کردند.

وی گفت: بر اساس ارزیابی ها و پایش های صورت گرفته برای وضعیت فرسایش آبی در حوزه کاخک به عنوان یکی از 11 حوزه پایلوت کشور؛ مشخص شد که در مناطق جنوبی گناباد، ارتفاعات کاخک و منطقه کلات و مجاورت خراسان جنوبی و در مناطقی که عملیات آبخیزداری کار شده فرسایش خاک کمتر از 6 تن ولی در سایر مناطق 15 تا 16 تن بوده است.

رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گناباد با بیان اینکه یکی از نزدیک ترین کانون های بحران فرسایش بادی را به شهر داریم، بیان کرد: سمت شرق گناباد تحت تأثیر بادهای 120 روز هستند.

وی با اشاره به اینکه روند احیاء بسیار کند است، نحوه برخورد ما با طبیعت را بسیار تأثیرگذار دانست و گفت: حتی اگر در یک پروژه عمرانی ملاحظات مدیریتی بیابانی را نکرده باشیم ،می تواند آسیب باشد و به راحتی وضعیت را تشدید کند.

محرابی با بیان اینکه خشکسالی ها موجب شده که از دهه 90 تاکنون حدود 15 هزار نفر از شهرستان مهاجرت کنند، اظهار کرد: خشکسالی و ناپایداری سرزمین و کمبود بارش و ... تقریباً 100 درصد مردم منطقه را می تواند تحت تأثیر قرار دهد.

وضعیت در این شهرستان به گونه ای است که حتی مناطقی هم که تقریباً بارندگی بیشتری دارند نمی توانند از شرایط اقلیمی مناسب بهره مند شوند.

وی با بیان اینکه مرکز شهر گناباد در فاصله 100 متری کانون بحرانی قرار دارد، گفت: در مجموع 100 درصد جمعیت شهرستان متأثر از توسعه بیابان و بیابان زایی هستند و می توانند آسیب ببینند.

 بیابان زایی سومین چالش مهم

پژوهشگران از بیابان زایی بعد از تغییر اقلیم و کمبود آب شیرین به عنوان سومین چالش مهم جهانی و به عنوان ترور خاموش، زلزله خاموش، تغییر وارونه، توسعه معکوس، سرطان خاک و تخریب خلاقانه خاک نام می برند.

همچنین اعلام می شود که چرای دام، استمرار و شدت خشکسالی، کمبود بارش، برداشت بیش از حد از منابع زیرزمینی، روش های اشتباه کشاورزی، شور شدن و... از جمله عوامل مهم گسترش بیابان زایی هستند.

مرتضی اکبری دانشیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد در گفت وگو با ایسنا، از وجود 43 مخاطره اصلی در جهان خبر داد و گفت: از این تعداد 38 مخاطره و حوادث طبیعی که همراه با خسارت های جانی و مالی هستند در ایران اتفاق می افتد که یکی از آنها بیابان زایی است.

بر اساس مطالعات پژوهشی انجام شده در خراسان رضوی مشخص شده است که در حدود 60 درصد مساحت استان از نظر بیابان زایی در شرایط بسیار شکننده، شکننده و نسبتاً شکننده هستند و در حدود 33 درصد مساحت نیز به خصوص در شهرستان های سرخس، خواف، قوچان، تربت حیدریه، سبزوار، تایباد، گناباد، بجستان، بردسکن و...از نظر شدت و نرخ بیابان زایی در شرایطی قرار دارند که از نظر خطر و ریسک بیابان زایی 98 درصد استان از نظر خطر بیابان زایی، با خطر زیاد و خیلی زیاد بیابان زایی مواجه هستند.

وی با اشاره به اینکه ادارات اجرایی اطلاعات علمی مربوط به روند بیابان زایی را ندارند و آنچه قضاوت می شود بیشتر قضاوت کارشناسی مبتنی بر تجربه و دیداری است، خاطرنشان کرد: گرچه اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری و سایر ادارات استان طرح هایی را مانند نهال کاری، مدیریت چرا، مدیریت جنگل های دست کاشت، احداث بادشکن و... انجام می دهند اما در حال حاضر طرح جامعی برای مدیریت بیابان و بیابان زایی نداریم.

دانشیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد گفت: خراسان رضوی که یک دهم مساحت کشور ایران را دارد با مشکل بیابان زایی و گسترش آن روبرو است.

وی افزود: با توجه به کانون های بحران فرسایش بادی، مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی از 11.6 میلیون هکتار مساحت خراسان رضوی بیش از 50 درصد آن متأثر از شرایط بیابان و بیابان زایی است که کاهش محصولات، مهاجرت، افت سطح آب های زیرزمینی و شوری خاک، حاشیه نشینی، گسترش دشت های ممنوعه از پیامدهای آن است.

اکبری با اعلام اینکه وضعیت موجود نشان می دهد که تا این لحظه به درستی عمل نکرده ایم، تصریح کرد: متأسفانه از موضوعاتی مانند آینده پژوهی غافل بوده ایم و هنوز نمی دانیم در افق 1425 چه اتفاقاتی را شاهد خواهیم بود در صورتی که بسیاری از کشورها برای سال 2030 میلادی برنامه دارند.

متأسفانه کمبود و یا نبود اعتبار استانی و ملی برای انجام مطالعات و انجام طرح های بیابان زدایی موجب شده است که اولویت ها تغییر کند و بیابان زایی و حفظ آب و خاک اولویت اول نباشد در صورتی که ابتدا باید نگاهمان به طبیعت بازنگری شود که این نیازمند فرهنگ پروری است و در حال حاضر اکثر جامعه با اهمیت منابع طبیعی و نقش آن به عنوان بستر حیات آشنا نیستند.

اکبری در ادامه تقویت NGO ها و همچنین تخصیص اعتبارات استانی و ملی مناسب را بسیار حائز اهمیت دانست و افزود: گرچه ایده هایی وجود دارد اما چون اعتباری برای اجرایی شدن آنها یا وجود نداشته یا کم است در همان قفسه های کتابخانه ها باقی می مانند و اجرایی نمی شود.

دانشیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد آینده پژوهی و سیستم های هشدار اولیه تخریب سرزمین و بیابان زایی را یک برنامه میان مدت دانست و گفت: تمامی ارگان های مرتبط که به طور مستقیم با موضوعات آب و خاک در ارتباط هستند باید برای ارائه استراتژی های مناسب مدیریتی آینده پژوهی داشته باشند و طرح ها را عملیاتی کنند.

وی با بیان اینکه برای میان مدت باید طرح های جامع مرتبط با مدیریت بیابان انجام و در بلندمدت نیز تعامل ادارات منابع طبیعی با دانشگاه ها و سایر سازمان ها برقرار شود، اظهار کرد: با توجه به قابلیت خراسان رضوی در انرژی تجدیدپذیر و گیاهان دارویی باید از این پتانسیل ها بیشتر استفاده شود.

130 هزار هکتار کانون بحران فرسایش بادی در نیشابور و میان جلگه

نیشابور و میان جلگه دیگر شهرستان هایی هستند که حدود 130 هزار هکتار کانون های بحران فرسایش بادی دارند و مردم این مناطق را با مشکلات جدی مواجه کرده اند.

علیرغم اینکه کل بخش مسکونی نیشابور تحت تأثیر کانون های بحرانی فرسایش بادی هستند، اما نسبت تخصیص اعتبارات به نسبت سرعت رشد بیابان بسیار کمتر است و این موجب شده تا عمده کارهایی که در شهرستان انجام می شود با کمک ها و مشارکت های مردمی و سمن ها باشد.

هادی آزادروح رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری نیشابور در گفت و گو با ایسنا تأکید کرد: اگر به موقع با پدیده بیابان زایی مقابله نشود بسیاری از روستایی که در کانون های فرسایش بادی و اراضی بیابانی قرار دارند عملاً سکونتشان به خطر می افتد. در شهرستان میان جلگه روستاهای بسیاری هستند که اگر جنگل های دست کاشت و تاغ ها نبودند تاکنون به طور کامل تخلیه شده بودند. همچنین اهالی مسکونی شهری تحت تأثیر قرار می گیرند.

وی با بیان اینکه پروژه کمربند سبز جنوب نیشابور حاشیه کالشور تا 1000 هکتار قابلیت عملیات بیابان زدایی دارد که هدف گذاری شده است، افزود: سال گذشته 130 هکتار با گونه های بیابانی و کم آب طلب کشت شد و امسال نیز حدود 300 هکتار با کمک مردم بدون هیچ گونه اعتبار دولتی کشت می شود.

رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری نیشابور با اشاره به اینکه از محل اعتبارات دولتی هم 50 هکتار عملیات بیابان زدایی و 50 هکتار عملیات آبیاری انجام شده است، افزود: اعتباراتی که تخصیص پیدا می کند به هیچ عنوان جوابگوی نیاز نیست.

ریزگردها و توفان های شن علاوه بر اینکه زندگی مردم این مناطق را مختل می کنند به بخش کشاورزی و زیرساخت ها خسارت های جدی وارد می کنند، بر اساس آنچه اعلام شده شهرستان میان جلگه در بستر کانون فرسایش بادی قرار دارد و 40 روستا در این شهرستان به طور مستقیم تحت تأثیر کانون ها قرار دارند.

وی گفت: گرچه تاغ زارها نقش بسیار مهمی در جلوگیری از ریزگردها و فرسایش بادی دارند اما قاچاقچیان چوب به سمت تاغ ها هجوم آورده اند که در این خصوص نیاز به مشارکت مردم داریم.

آزادروح افزود: با اعتبارات موجود فقط در حد کارهای الگویی می توان کار کرد و اقداماتی که بخواهد در این دو شهرستان تأثیرگذار باشد باید با مشارکت مردم باشد.

سرعت رشد بیابان بسیار سریع تر از تخصیص اعتبارات

گرچه در برخی سال ها ترسالی های کوتاه یک یا دو ساله داشته ایم اما در مجموع همچنان دچار خشکسالی هستیم به طوری که محمود زنگنه رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی در گفت وگو با ایسنا گفت: سرعت رشد بیابان بسیار سریع تر از تخصیص اعتبارات است.

وی در خصوص عوامل توسعه بیابان در خراسان رضوی گفت: در توسعه بیابان عوامل طبیعی و انسانی مؤثر هستند که عوامل انسانی شامل تخریب ها، شخم و شیارها و واگذاری اراضی به بخش صنعت، معادن و ...و عوامل طبیعی را خشکسالی ها، تغییر اقلیم، شوری آب ها و... شامل می شود.

زنگنه با بیان اینکه تغییر اقلیم نظم بارش ها را برهم زده است، گفت: گفت: هیچ گونه هم خوانی بین توسعه بیابان و بیابان زدایی با اعتبارات تخصیصی دولتی نیست، اعتباراتی که تاکنون تخصیص یافته بسیار ناچیز و قطره چکانی هستند.

وی مقابله با بیابان زایی در خراسان رضوی را نیازمند عزم جدی، ملی و حتی بین المللی دانست و افزود: خراسان رضوی در کنار صحرای قره قوم ترکمنستان قرار دارد که بخشی از آثار گرد و غبار و توفان شن شهرستان سرخس و حتی مشهد از این کانون است.

رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی با بیان اینکه از ابتدای امسال تاکنون هنوز هیچ موافقت نامه ای از سوی سازمان منابع طبیعی کشور اعلام نشده که بدانیم چقدر اعتبار داریم، افزود: گرچه تاکنون 22 میلیارد و 400 میلیون تومان اعتبار از محل ملی و کمتر از 12 میلیارد تومان از محل استانی مصوب شده اما هنوز میزان تخصیص مشخص نیست.

وی از سرخس و خواف به عنوان بحرانی ترین شهرستان های خراسان رضوی نام برد و خاطرنشان کرد: سرخس به دلیل اینکه در مجاورت صحرای قره قوم ترکمنستان قرار دارد و از سویی کانون بحران فرسایش بادی خود شهرستان و همچنین خواف به دلیل برداشت های بی رویه معادن پلاسری که سطح اراضی ملی را تخریب کرده موجب حرکت شن های روان و توفان های شن می شوند.

زنگنه در ادامه با اشاره به اینکه اگر بارندگی خوب باشد و مناطق بحرانی را 2سال قرق کنیم قطعاً کمک کرده و پوشش برگشت می کند، گفت: اکنون 30 کانون در 22 شهرستان استان داریم که اعتبارات سالیانه را برای آنها نیز هزینه می کنیم و پروژه انجام می دهیم.

وی گفت: با توجه به سطح و سطوح بیابان و کانون های بحرانی استان ارقام اعتبارات ملی و استانی بسیار ناچیز است، نیاز داریم نمایندگان استان و استانداری پیگیری های بیشتری برای تخصیص اعتبارات ویژه داشته باشند.

بدون شک اگر به این پدیده توجهی نشود توسعه بیابان نه تنها موجب افزایش گرد و خاک و توفان های شن می شود بلکه مشکلات بهداشتی و زیرساخت ها و صنعت استان را با مشکل مواجه می کند و موجب مهاجرت نیز خواهد شد.

زنگنه ادامه داد: از 33 شهرستان خراسان رضوی 24 شهرستان دارای اقلیم بیابانی هستند که از این تعداد 22 شهرستان نیز دارای کانون بحران فرسایش بادی است.

رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی تصریح کرد: منابع طبیعی با این اعتبارات اندک هیچ کاری نمی تواند انجام دهد.

بدون شک جلوگیری از بیابان نیازمند تخصیص اعتبارات ویژه است، ضروری است که دستگاه هایی که متأثر از گردو خاک و گردو غبار و مؤثر در ایجاد این شرایط هستند از محل مسئولیت های اجتماعی شان پای کار بیایند و اعتبارات ویژه بگذارند.

نباید فراموش کرد که ما زمین را از نیاکانمان به ارث نبرده ایم بلکه از فرزندانمان قرض گرفته ایم، اگر نگاه به منابع طبیعی (اهمیت آن به عنوان بستر حیات و اقتصاد کشور) تغییر نکند باید شاهد تخریب بیشتر در این عرصه ها باشیم. بدون شک اهمیت به منابع طبیعی می تواند ضامن امنیت غذایی و حفاظت آب و خاک باشد و این مسیر همکاری همه مردم و تلاش نمایندگان و مسولان در تخصیص اعتبارات مورد نیاز را می طلبد

انتهای پیام