ضرورت حل مشکلات کشور با بهره گیری از ظرفیت های علمی نخبگان

به گزارش خبرگزاری مهر، به نقل از فرهنگستان علوم، مراسم گرامیداشت هفته پژوهش دانشگاه دفاع ملی و مرکز تحقیقات راهبردی با حضور محمدرضا مخبردزفولی رئیس فرهنگستان علوم برگزار شد.

مخبر دزفولی، رئیس فرهنگستان علوم، با تبریک هفته پژوهش و با اشاره به روز وحدت حوزه و دانشگاه اظهار کرد: 27 آذر که به عنوان روز وحدت حوزه و دانشگاه شناخته می شود، موضوعی است که سال ها مورد توجه بزرگان کشور بوده و در این دوره طولانی پس از انقلاب، نقاط درخشانی در این زمینه رخ داده است. با این حال، این موضوع به یک جریان مستمر و ممتد تبدیل نشده که دلایل گوناگونی برای آن وجود دارد.

وی با اشاره به اهمیت این وحدت در آینده کشور تصریح کرد: فراز و نشیب های بسیاری در این مسیر وجود داشته، اما باید بدانیم که شکل گیری ایران قوی در آینده، نیازمند حرکت هم افزایانه این دو بال مهم علمی، یعنی حوزه و دانشگاه، خواهد بود.

رئیس فرهنگستان علوم در ادامه سخنان خود به اهمیت نظریه پردازی در حوزه علم و فناوری اشاره کرد و گفت: ما نیازمند ایده های جدی، هم در سطح مبنایی و هم در سطح عملیاتی هستیم. متأسفانه تاکنون این ایده ها به صورت پراکنده شکل گرفته و به یک جریان پایدار نرسیده است.

وی با تأکید بر تغییر ماهیت علم در دنیای امروز افزود: علم دیگر صرفاً برای علم یا حتی برای خدمت به دیگران تعریف نمی شود؛ بلکه علم به عنوان قدرت شناخته می شود. امروزه علم مترادف با قدرت است و کشورهای بزرگ به دنبال تبدیل شدن به ابرقدرت علمی هستند. به تازگی در یکی از گزارش های منتشرشده توسط آمریکایی ها از اصطلاح ابرقدرت علمی (Scientific Superpower) استفاده شده است که نشان دهنده جایگاه و اهمیت علم در آینده جهان است.

وی با اشاره به تأثیر علم بر وقایع جهانی اظهار داشت: قدرت علمی می تواند هم ویرانگر باشد و هم به سعادت و صلاح بشریت کمک کند. نکته مهم این است که این قدرت در اختیار چه کسانی قرار گیرد. اگر به دست افراد غیرمسئول یا زنگی مست بیفتد، نتایجی همچون وقایع غزه، لبنان و سوریه رقم می خورد. اما اگر این ابزار شگفت انگیز در دست انسان های الهی باشد، می تواند سعادت بشریت را به همراه داشته باشد.

رسالت آینده نگرانه در حوزه علم و فناوری

رئیس فرهنگستان علوم با تأکید بر رسالت آینده نگرانه در حوزه علم و فناوری تصریح کرد: جهت گیری علمی ما باید به گونه ای باشد که نه تنها در سطح ملی بلکه در سطح جهانی اثرگذار باشیم. ما توانایی تبدیل شدن به قدرت برتر علمی را داریم، اما این امر مستلزم دستیابی به توانمندی های مدرن و پیشرفته بر پایه نظریه ها و مبانی علمی دقیق است. وجه اشتراک تمامی نظریه ها، جهت گیری مبتنی بر آینده و رسالت علمی است که باید با جدیت دنبال شود.

مخبر دزفولی در ادامه سخنان خود با اشاره به تغییر نگاه ها در حوزه علم و فناوری نسبت به دهه های گذشته، اظهار داشت: ضروری است آنچه را که انقلاب اسلامی در حوزه علم و فناوری تحویل گرفته و آنچه امروز به آن دست یافته ایم، مرور کنیم. این مقایسه نه به معنای نادیده گرفتن آسیب ها و عقب ماندگی هاست، بلکه نیازمند تحلیل موشکافانه و تخصصی در جلسات جداگانه است. مجموعه های راهبردی وظیفه دارند موضوعات را به صورت عمیق تبیین کنند، چراکه رویکرد سطحی به مسائل راهبردی نمی تواند اثربخش باشد.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به وضعیت علمی کشور در ابتدای انقلاب افزود: روزهای آغازین انقلاب، دانشگاه های کشور از نظر زیرساخت های سخت افزاری و نرم افزاری بسیار ضعیف و عقب مانده بودند. در هیچ یک از نماگرها یا پایگاه های استنادی بین المللی نامی از ایران دیده نمی شد. نهایتاً 300 سند علمی از ایران وجود داشت و کشور تنها حدود 170 هزار دانشجو و سه تا چهار هزار استاد دانشگاه در اختیار داشت.

مخبر دزفولی در ادامه به دستاوردهای علمی کشور پس از انقلاب پرداخت و گفت: امروز ایران دو درصد از تولید علم دنیا و سه درصد از مقالات پراستناد جهانی را در اختیار دارد. مستندات علمی ایران در سطح جهانی بسیار قابل اتکا هستند. اکنون بیش از 100 هزار استاد دانشگاه و بین 350 تا 400 دانشگاه واقعی در کشور وجود دارند. همچنین، نسبت محققان به جمعیت کشور به طرز چشمگیری افزایش یافته است. پیش از انقلاب، این نسبت 19 تا 20 محقق به ازای هر میلیون نفر بود، اما اکنون به بیش از 1500 محقق در هر میلیون نفر رسیده است.

وی با تأکید بر اهمیت این دستاوردها خاطرنشان کرد: این ها سرمایه های علمی کشور هستند که به هیچ وجه با وضعیت پیش از انقلاب قابل مقایسه نیستند و نشان از جایگاه برجسته ایران در عرصه علمی جهان دارند.

حکمرانی علم و فناوری؛ نیاز به بازطراحی ساختارها برای آینده ایران قوی

رئیس فرهنگستان علوم در ادامه سخنان خود با طرح سوالی اساسی به مراکز راهبردی کشور اظهار داشت: برای حکمرانی علم و فناوری در جهان آینده، چه در افق نزدیک و چه در چشم اندازهای دورتر، چگونه باید نرم افزارها و سخت افزارهای علمی کشور را طراحی کرد؟ حکمرانی آینده ما باید بر پایه داشته های علمی و فناوری های نوین باشد و هدف گذاری ایران قوی به عنوان یک الگوی بزرگ، در این مسیر باید مورد توجه قرار گیرد.

وی با اشاره به مفهوم حکمرانی، تصریح کرد: واژه حکمرانی بارها در سخنان ما مطرح می شود، اما به کلیدواژه های اساسی که شاکله این حکمرانی را تشکیل می دهند، کمتر توجه می کنیم. مراکزی مانند دانشگاه عالی دفاع ملی از جایگاه های مهمی هستند که می توانند در این زمینه نقش آفرین باشند و مسیر آینده ایران اسلامی را به سمت سعادت هدایت کنند.

ضرورت طراحی سازوکارهای جدید برای بهره گیری از نخبگان

مخبر دزفولی در بخش دیگری از سخنان خود با تأکید بر اهمیت سرمایه انسانی در حکمرانی آینده افزود: با وجود تعداد قابل توجهی از نخبگان در کشور، ما هنوز سازوکار مناسبی برای استفاده از این ظرفیت عظیم طراحی نکرده ایم. نخبگان، به معنای بصیر و مزیت آفرین، نیازمند تعریف و طراحی جایگاه خود در ساختارهای جدید جهانی هستند. اگر این اقدامات صورت نگیرد، نه تنها نمی توانیم از ظرفیت آن ها بهره برداری کنیم، بلکه توانایی حفظشان را نیز نخواهیم داشت.

رئیس فرهنگستان علوم با اشاره به نقش نخبگان در اداره کشور گفت: اداره آینده کشور با ضریب هوشی ضعیف امکان پذیر نیست؛ این امر نیازمند نخبگانی با ضریب هوشی بالا است. همان طور که مقام معظم رهبری نیز تأکید کردند، ایران جزو دو یا سه کشور برجسته به لحاظ جامعه آماری نخبگان است. طبق یک مطالعه جهانی، ایران با بیش از یک میلیون و ششصد هزار نخبه، پس از کشورهایی مانند چین، در جایگاه برتر قرار دارد. این ظرفیت باید به درستی مدیریت شود تا بتواند در مسیر توسعه و پیشرفت کشور به کار گرفته شود.

وی لزوم توجه جدی به سازوکارهای علمی و عملیاتی برای آینده پژوهی و حکمرانی در حوزه علم و فناوری را یادآور شد و بر نقش راهبردی نخبگان در تحقق اهداف ایران قوی تأکید کرد.

ضرورت استفاده بهینه از نخبگان ایرانی و سازماندهی ظرفیت های علمی برای آینده ایران

مخبر دزفولی در ادامه سخنان خود با تأکید بر اهمیت بهره برداری از ظرفیت های عظیم نخبگان ایرانی، گفت: ما یک ظرف بزرگ نخبگی در کشور داریم، اما آیا توانسته ایم از این ظرفیت به درستی استفاده کنیم؟ آیا توانسته ایم این نخبگان را به درستی سازماندهی کرده و قابلیت های آن ها را در خدمت کشور قرار دهیم؟ متأسفانه گاهی اوقات ما تنها برچسبی به این نخبگان می زنیم و آن ها را تحویل می دهیم، در حالی که حجم زیادی از این افراد در بهترین مراکز تحقیقاتی دنیا مشغول به کار هستند و در حال خدمت به کشورهای دیگر هستند. چرا نتواسته ایم از این نخبگان در کشور خود استفاده کنیم؟

رئیس فرهنگستان علوم با اشاره به تعدادی از نخبگان برجسته ایرانی که در حوزه هایی مانند خودروسازی، پزشکی، سلول های بنیادی، شبیه سازی، هوش مصنوعی و کامپیوترهای کوانتومی در سطح جهانی شناخته شده اند، افزود: این نخبگان در حال خدمت به دیگران هستند، اما چرا نتوانسته ایم از ظرفیت های آن ها برای توسعه کشور خود بهره برداری کنیم؟ این چالش بزرگی است که نیاز به بازنگری و طراحی مجدد دارد.

ضرورت بازطراحی سازوکارهای جذب و سازماندهی نخبگان

مخبر دزفولی به چالش های موجود در جذب نخبگان اشاره کرد و گفت: دانشگاه های ما ممکن است دیگر ظرفیت پذیرش انبوه این جوانان با استعداد را نداشته باشند. در حالی که ما جذب تدریجی داریم، اما این جذب قطعی و دائمی به طور کامل نمی تواند پاسخگوی نیازهای کشور باشد. سوال اینجاست که این نسل جدید و نخبگان با ضریب هوشی بالا را چگونه باید سازماندهی کنیم تا بتوانیم از توانمندی های آن ها بهره برداری کنیم؟

وی در ادامه پیشنهاداتی برای حل این مشکل مطرح کرد و گفت: تجربیات جهانی نشان می دهد که کشورها برای بهره برداری از ظرفیت نخبگان به دنبال ساختارهای جدیدی هستند که بتواند این افراد را در قالب های نوین و کارآمدتر جذب و سازماندهی کند. همان طور که مقام معظم رهبری نیز اشاره کردند، باید دو بال علمی کشور را تقویت کنیم: یکی تمرکز بر افق گشایی های علمی و پیشرفت از سوی نخبگان در زمینه هایی مانند علوم بنیادی که ممکن است در ابتدا محصول ملموسی نداشته باشد، اما بستری برای تولید دانش و فن آوری های آینده فراهم خواهد کرد.

تحول در حکمرانی علمی و فناوری ایران

رئیس فرهنگستان علوم با اشاره به اهمیت توجه به افق های آینده نگرانه در حکمرانی علم و فناوری، تأکید کرد: نقد و بررسی های علمی باید نه تنها بر اساس وضع موجود، بلکه بر مبنای پیش بینی و طراحی آینده باشد. برای ساختن آینده ای بهتر، لازم است که نخبگان را در مسیرهای درست هدایت کرده و سازوکارهای جذب و سازماندهی جدیدی ایجاد کنیم تا از ظرفیت علمی و فناوری کشور به طور بهینه بهره برداری کنیم.

ضرورت سازماندهی نخبگان و بهره برداری از ظرفیت های علمی برای حل مشکلات کشور

مخبر دزفولی در ادامه سخنان خود با اشاره به تاریخچه طولانی تحقیقات علمی در زمینه فناوری های روزمره، گفت: بسیاری از فناوری هایی که امروز در زندگی روزمره استفاده می کنیم، حداقل 20 تا 40 سال پیش توسط فیزیکدانان، شیمی دانان، کاتالیست ها و محققان علوم پایه در حال تحقیق بوده اند. روزی که این افراد بر روی پروژه های خود کار می کردند، اصلاً تصوری نداشتند که این تحقیقات در نهایت به فناوری های پیشرفته ای مانند موبایل ها و دستگاه های الکترونیکی امروزی تبدیل می شود. این مثال ها نشان می دهند که نخبگان کشور باید در مسیری افق گشا و آینده نگرانه سازماندهی شوند تا بتوانیم از ظرفیت های علمی به نحو احسن بهره برداری کنیم.

وی با تأکید بر چالش های موجود در سازماندهی نخبگان در دانشگاه ها افزود: امروزه دانشگاه ها دیگر قادر به سازماندهی این نخبگان به طور کامل نیستند. یکی از بخش های جدی حکمرانی ما باید بر روی ایجاد سازوکارهایی برای استفاده بهینه از نخبگان در این زمینه ها متمرکز شود. چرا که این نخبگان باید در رقابت جهانی حضور داشته باشند و به کشور آبرو بیاورند. همان طور که مقام معظم رهبری فرمودند، مقالات علمی هدفمند می توانند ما را در قله های علم و فناوری قرار دهند، نه مقالاتی که صرفاً به دنبال رقابت بی هدف باشند.

ضرورت حل مشکلات کشور با بهره گیری از ظرفیت های علمی نخبگان

رئیس فرهنگستان علوم بال دوم علمی کشور را استفاده از نخبگان برای حل مسائل دانست و با اشاره به نیاز کشور به حل مسائل مختلف مانند بحران انرژی، افزود: بخش عمده ای از نخبگان ما می توانند مشکلات کشور را حل کنند، به ویژه در حوزه انرژی که یکی از بزرگترین چالش ها است. متأسفانه ما هنوز نتوانسته ایم از این ظرفیت ها بهره برداری کنیم و گاهی حتی از وسعت نظر کافی برای استفاده از این توانمندی ها برخوردار نبوده ایم.

وی همچنین به تجربه چین در حوزه تولید انرژی اشاره کرد و گفت: چرا چینی ها باید 600 هزار مگاوات برق خورشیدی از بیابان ها تولید کنند، در حالی که ما با بیابان های وسیع خود و منابع فراوان، هنوز از ظرفیت های خود در تولید انرژی به خوبی استفاده نکرده ایم؟ 133 میلیون تن در کشور غذا تولید می کنیم اما ضریب دسترسی به غذا در کشور ما کم است. باید از ضریب هوشی بالای نخبگان استفاده کنیم.

ضرورت همدلی و استفاده بهینه از ظرفیت ها برای دستیابی به ایران قوی

مخبر دزفولی در ادامه سخنان خود تأکید کرد: اگر هدف ما ایران قوی باشد، باید با استفاده از ظرفیت های مادی و انسانی موجود، مقدمات این هدف را فراهم کنیم. در این راستا، شکل گیری اقتصاد دانش بنیان به جای اقتصاد سنتی، یکی از ضرورت های کلیدی است که می تواند به حل مشکلات موجود و ایجاد شرایط مناسب برای رشد کشور کمک کند. مرجعیت علمی، که یکی از ارکان دستیابی به ایران قوی است، تنها در صورت استفاده درست از ظرفیت های نرم افزاری و نیروی انسانی کشور امکان پذیر است. جمهوری اسلامی ایران از مزیت های نسبی زیادی برخوردار است که باید از آن ها بهره برداری کنیم.

رئیس فرهنگستان علوم افزود: در این مسیر، همدلی، هم فکری و هماهنگی میان مردم و مسئولان، با نگاهی امیدوارانه به آینده، امری ضروری است. بعضی وقت ها باید از آسیب ها سخن بگوییم، اما باید به گونه ای این مسائل را بیان کنیم که برای مردم نگرانی هایی ایجاد نکنیم. ما باید یک گفتمان مشترک برای رسیدن به اهداف بلند خود پیدا کنیم، تا ان شاءالله به آن نقطه های هدف برسیم و در این مسیر موفق و سربلند باشیم.