«چله شو» همگام با کهن قصه ها و «طالبا خوانی» در مازندران

شب یلدا، یا آن گونه که در میان مردم مرسوم است، «شب چله»، یکی از کهن ترین جشن های ایرانی است که از دیرباز تاکنون در میان ایرانیان دارای جایگاه ویژه است. این شب، که طولانی ترین شب سال و آغاز فصل زمستان است، با آیین ها و رسوم خاصی همراه بوده و نمادی از غلبه نور بر تاریکی و گرما بر سرما به شمار می رود. درست است که آداب و رسوم کلی این جشن در تمام ایران به یک شکل کلی برگزار می شود اما هر شهر و منطقه خرده آئین هایی دارد که مدل جشن را بر اساس فرهنگ و سنت های همان منطقه شکل می دهد و به آئین باستانیِ اصلی اضافه می شود.

مردم دوران کهن به دامداری و کشاورزی اشتغال داشتند و زندگی خود را بر اساس طبیعت تنظیم می کردند به طوری که تغییر فصل و کوتاهی یا بلندی شب و روز تاثیری بسزایی بر زندگی آن ها داشت از همین رو، اهمیت ویژه ای برای نور، گرما و بلندی روزها قائل بودند و آن را نیک و پسندیده می دانستند اما زمستان، سرما و شب های بلند آن خیلی خوشایند آن ها نبود.

در آیین مهر، آخرین شب پاییز به عنوان شب تولد خورشید به شمار می رود زمانی که ایزدمهر درست در سیاهی شبی بلند و سرد، از غاری در کوه های البرز پدیدار می شود و خورشید نورافزا را به ارمغان می آورد. شب چله در واقع شب تولد و ظهور خورشید محسوب می شود.

یک استاد دانشگاه در خصوص شب یلدا با اشاره به اینکه مردم ایران باستان عاشق روز و شادی بودند، اظهار کرد: از نگاه ایرانیان باستان شاه عادل کسی بود که برای مردمش شادی و امید بیاورد.

ناصر مهدوی افزود: ایرانیان کهن به روشنایی و شادمانی عشق می ورزیدند و بر این باور بودند که حتی طولانی ترین شب ها نیز به پایان خواهد رسید و دست اهریمنان از آزار و ستمگری کوتاه خواهد شد، شب یلدا گرامی داشت امید و سرزندگی بود و پس از قرنها هنوز چنین سنت نیکویی برایمان به یادگار مانده است.

وی تصریح کرد: شب یلدا تنها به معنی دورهمی و صحبت کردن و آجیل خوردن نیست بلکه طولانی ترین شب سال را جشن می گرفتند وبه خود القا می کردند که حتی طولانی ترین شب هم روبه پایان است و هیچ تاریکی و ظلمت ماندنی نیست.

مهدوی بیان کرد: خلقت آفرینش یعنی نور و زیبایی در آن بیشتر باقی می ماند و حقیقت و نور را در خود نگه می دارد و ظلمت همیشه به پایان می رسد.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه ایرانیان قدیم اهل تلاش و کار و امید بودند، گفت: ایرانیان قدیم پروژه های کوتاه مدت نداشتند که اگر با مانع برخورد کنند تسلیم و ناامید شوند.

وی یادآور شد: در قرآن به روح امید اشاره شد، کسی که امید ندارد و تسلیم می شود یعنی خللی در ایمانش وجود دارد.

وی خاطرنشان کرد: مردم در یلدا می نشستند تا از ظلمت، خرافات و ظلم و جفا فاصله بگیرند و باور داشته باشند که آفتاب حتما طلوع می کند.

وی افزود: اینکه گاهی در گذرگاه تاریک گیر می کنیم به این معنی نیست که نمی توانیم از آن بگذریم این تراوش ذهن علیل ماست زیرا با امید می توان از بحرانی ترین مشکلات نیزعبور کرد.

مهدوی با اشاره به اینکه از قرن 10 شب یلدا ایرانیان آمیخته به شعر حافظ شد، ادامه داد: چون حافظ اهل زندگی و سرزندگی است و مدام می گوید مردم از فرصت زندگی استفاده کنید، شاد باشید و بهترین کار در این دنیا این است که غم را از دلت بیرون ببری و اجازه ندهی ذهنت تو را شکنجه دهد و با القا اندیشه های غلط زمین گیرت کند و به خودت بقبولان که خداوند انسان پرتلاش و قوی را دوست دارد و آدم قوی نیز کسی است که ذهن بیمار خود را علاج و به افکار منفی غلبه کند.

وی یادآور شد: زندگی همین لحظات گذراست لحظات در کنار دیگران بودن، نیایش خدا، کمک به دیگران و دوری از نا امیدی است.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: شب یلدا یعنی بزودی تاریکی به پایان می رسد و تو باید جنگجوی زیبایی باشی و اهل تسلیم بر ناملایمات نباشی وشکست را نپذیری و باور کنیم که مایوس و ناامید نباشیم.

یلدا و سفره رنگین «میزد»

یکی دیگر از محققان و پژوهشگران مازندرانی نیز در خصوص فلسفه شب یلدا به ایسنا گفت: شب یلدا سنتی دیرینه ایرانی است که جهانی شده و نخست آریایی ها به ایران آورده اند، یلدا واژه ای سوریانی است و به معنی تولد و بیشتر معنی رویایی دارد و در اوستا مهر بزرگترین ایزد است.

سیروس مهدوی افزود: مهر گشت و اهورا مزدا شکوه و توانایی را در راستای هم قرار می دهند و رابطه بسیار تنگاتنگی با خورشید هم دارد چرا که وقتی خورشید می تابد مهر ایجاد می کند بنابراین پیوندی میان روشنایی و مهر وجود دارد که منشأ آن نور خورشید است.

وی یادآور شد: سفره ای در شب یلدا پهن می شود که به آن «میزد» (پذیرایی برای مهمان) می نامند که بسیار رنگین بود، کشاورزان می توانستند محصولات خود را در آن به نمایش در آورند.

چگونگی نگهداری میوه های شب یلدا

وی اظهار کرد: در این شب کشاورزان دست پرورده ها و محصولات خودشان را در زیر کرسی خشک می کردند و در شب چله در کنار هم می خوردند.

مهدوی این شب را نماد استراحت زمین و خود کشاورزان عنوان کرد و گفت: کشاورزان بعد از تلاش بسیاری که برای تولید محصول انجام دادند در این زمان فرصتی پیش می آید تا بتوانند هم استراحت کنند و در کنارش از محصولاتی که خودشان کشت کردند بخورند تا برای یک ماه بعد شروع به کشت و کار کنند.

«چِلودَوِست»

وی در خصوص چگونگی نگهداری میوه هایی در چاه های قائم شهر که تا 23 متر عمق داشتند، گفت: در این شب از میوه ای به نام «چِلودَوِست» استفاده می شد، «چِلو دوست» یعنی هندوانه را با طنابی طویل می بستند و در درون چاه قرار می دادند تا فاسد نشود و سپس در این شب استفاده می کردند.

وی خاطرنشان کرد: خوردنی دیگری در این شب به نام «لرزونک» را هم نباید فراموش کرد که همان ژله است و نیز «ماماجیم جیم» که با نیشکر و کنجد درست می شد.

این پژوهشگر با بیان اینکه این شب ها فرصتی برای صله رحم است، تصریح کرد: در این شب بچه ها فرصتی پیدا می کنند که بازی هایی که یاد گرفتند را به اشتراک بگذارند که ساده ترین آن «یک قول دو قول» بود که از این طریق مهارت چشم و دست و ذهن خود را آزمایش می کردند.

یلدا غلبه نور بر تاریکی

یکی دیگر از نویسنده های مازندرانی در توصیف شب یلدا به ایسنا گفت: شب یلدا از زمان داریوش یکم یعنی سال 502 قبل از میلاد در تقویم ایرانیان باستان ثبت شده است ودر سال 1388 در فهرست آثار معنوی کشور ثبت شده است.

مهدی کوه بر افزود: شب یلدا یا آنگونه که در میان مردم مرسوم است شب چله یا چله شو مازندرانی ها یکی از قدیمی ترین جشن های ماندگار ایرانی ها است که از دیر باز گرامی داشته می شود و طولانی ترین شب سال آغاز فصل زمستان با آیین و رسومات خاص و نزدیک به هم هر قوم و منطقه و دیار جلوه دو چندان گرفته است.

وی با اشاره به اینکه شب یلدا یا چله شو نمادی بر غلبه نور بر تاریکی و گرما بر سرما است خاطرنشان کرد: به این شب شب تقویت پیوندهای اجتماعی هم گفته می شود چون خانواده ها دور هم جمع می شوند تا شاید بهانه ای برای تازه شدن دیدارها باشد.

وی بیان کرد: استان مازندران با طبیعتی مثال زدنی، فرهنگی غنی و بلند آوازه ، همواره به مهمان نوازی و پایبندی به رسوم کهن و سنتی شهره و معروف است و در آن آیین ها و رسوم ها منحصر به فرد ایران کهن بدلیل مقاومت در مقابل تهاجم فرهنگ ریشه ای ستورگ دارد که شب یلدا یا چله شو هم از این قاعده مستثنی نیست.

کوه بر با بیان اینکه یلدا در مازندران نیز همچون سایر نقاط ایران با دورهمی و شب نشینی خانواده و دوستان آغاز می شود، تصریح کرد: در این شب بزرگ های فامیل بعنوان میزبان وظیفه پذیرایی و صاحب سفره بودن را بر عهده دارند و با آماده کردن محیط خانه و تهیه سفره شب چله به استقبال مهمانان می روند.

وی افزود: در گذشته مردم مازندران در شب یلدا آتش روشن می کردند و با خواندن آواز و اشعار و شاهنامه و قصه های قدیمی شب را به صبح می رسانند، هر چند امروز این رسوم کمتر رایج است زیرا آمدن وسایل ارتباط جمعی و رسانه های تصویری و شنیداری این فرصت را کمتر به دیدن چهره به چهره و شنیدن لحظه به لحظه می دهد ولی دورهمی و شب نشینی هنوز رایج است.

سفره یلدا در مازندران

این نویسنده و محقق مازندرانی گفت: سفره یلدا سفره ای رنگارنگ شامل خوراکی های محلی و فصلی در کنار میوه های رایج در شب یلدا مثل انار، هندوانه، خرمالو و مرکبات بومی چون ازگیل، کندس (زالزالک وحشی)، پرتقال و نارنگی در این سفره جایگاه ویژه ای دارند.

وی ادامه داد: همچنین آجیل و خشکبار مثل تخم کدو، هندوانه، گردو، کشمش، قیصی، انجیرخشک و شیرینی هایی مثل پشت زیک (کنجدی)، آب دندان، کماج، لوه نون، نان حلوایی و قماق (نان تابه ای) را شامل می شود.

کوه بر بیان کرد: علاوه بر میوه و تنقلات مردم مازندران در چله شو خوراکی های خاصی را هم مانند آش ترش، آش دوغ و آش کدو که شامل کدوی حلوایی، عدس، لوبیا، باقلا، ماش و انواع سبزیجات معطر کوهی و محلی است دارند.

وی به غذای مهم شب یلدا اشاره و تصریح کرد: همچنین تهچین مازندرانی که با گوشت مرغ یا گوسفند و یا مرغ شکار همراه برنج و زعفران طبخ و آماده می شود زینت بخش سفره های شب یلدای مازندرانی هاست.

وی افزود: در بعضی از مناطق مازندران هم قیماق که نوعی حلوا است که شامل شیر و آرد گندم یا برنج ، شیره خرما و گردو است تهیه می شود.

آیین شب یلدا در مازندران

این نویسنده ومحق مازندرانی یادآور شد: در گذشته قصه گویی، شاهنامه خوانی و امیری و طالبا خوانی بهمراه خواندن حافظ و سعدی خوانی  رواج داشته که امروزه بدلیل حضور رسانه های ارتباط جمعی تنها به فال حافظ بسنده شده و قصه گویی و مراسمات دیگر به ندرت انجام می شود.

وی ادامه داد: در این شبها در گذشته بازی هایی هم رواج داشت که بازهم امروزه کمرنگ شده است. مثل کشتی لوچو و یا چلیک بازی که با استفاده از یک چوب و یک توپ چوبی سعی می شد توپ را بسمت هدف پرتاپ کنند.

باورهای موجود در مازندران

وی خاطرنشان کرد: یکی از باورهای مازندرانی در مورد شب یلدا این بود که نباید در این شب خوابید تا غم و اندوه از انسان دور بماند و برکت و سلامت به زندگی وارد شود

وی ادامه داد: خوردن انار در چله شو عامل افزایش باروری و سلامت قلمداد می شود.

کوه بر گفت: امید است این سنت کهن ایرانی به شیوه قدیمی که همانا گذراندن شب با قصه گویی، شاهنامه خوانی، داستان سرایی، خاطره گویی، سعدی و حافظ خوانی و آواز خوانی محلی و بومی بود حفظ و تنها به گرفتن فالی از حافظ به انتها نرسد

انتهای پیام