نقش وحدت حوزه و دانشگاه در رویارویی با هوش مصنوعی

محمد حائری شیرازی استاد حوزه و دانشگاه در یادداشتی که به مناسبت به مناسبت سالروز شهادت شهید آیت الله مفتح و هفته وحدت حوزه و دانشگاه در اختیار ایسنا قرار داده است، نوشت: در جهان امروز، هوش مصنوعی به یکی از محوری ترین ابزارها برای توسعه فناوری، علوم و مدیریت جوامع تبدیل شده است. از تحلیل داده های کلان گرفته تا پردازش زبان طبیعی و یادگیری عمیق، این فناوری تحولات بی سابقه ای را در زندگی بشر ایجاد کرده است.

هوش مصنوعی و چالش بومی سازی 

در کنار این پیشرفت ها، نگرانی هایی نیز وجود دارد؛ چرا که هوش مصنوعی به دلیل وابستگی به داده های پیش زمینه و الگوریتم های از پیش طراحی شده، می تواند حامل ارزش ها و فرهنگ های بیگانه باشد و به نوعی نابرابری فرهنگی و اجتماعی دامن بزند. در چنین شرایطی، بومی سازی هوش مصنوعی نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت راهبردی است.

بومی سازی به معنای آن نیست که کشورها خود را از جهان جدا کنند؛ بلکه هدف، خلق الگوریتم ها، مدل ها و فناوری هایی است که ضمن استفاده از ظرفیت های جهانی، مبتنی بر ارزش ها، نیازها و فرهنگ جامعه باشند. در این میان، در کشور عزیزمان ایران، تحقق این امر نیازمند وحدت و هم افزایی میان حوزه و دانشگاه است تا از تلفیق دانش دینی و علمی، محتوایی اخلاق محور و سازگار با فرهنگ بومی تولید شود.

نقش حوزه در هدایت اخلاقی هوش مصنوعی 

فناوری هوش مصنوعی به طور ذاتی خالی از اخلاق است و این برنامه نویسان و توسعه دهندگان هستند که آن را در مسیری خاص هدایت می کنند. یکی از بزرگ ترین چالش های جهانی در زمینه هوش مصنوعی، مسائل اخلاقی همچون تبعیض الگوریتمی، نقض حریم خصوصی، نابرابری دسترسی به فناوری و فقدان شفافیت است. به عنوان مثال، الگوریتم های یادگیری ماشین به دلیل آموزش بر داده های ناقص یا جانبدار، ممکن است خروجی هایی تبعیض آمیز نسبت به اقشار خاصی از جامعه ارائه دهند.

در این زمینه، حوزه های علمیه می توانند با ارائه اصول اخلاقی و دینی برگرفته از آموزه های اسلامی، مبانی و چارچوبی محکم برای توسعه هوش مصنوعی فراهم کنند. ارزش هایی مانند عدالت، کرامت انسانی، حفظ حریم خصوصی، شفافیت و پاسخگویی می تواند به عنوان اصول راهبردی در طراحی و توسعه سیستم های هوش مصنوعی مورد استفاده قرار گیرد.

به طور خاص، نهادهای حوزوی می توانند با مشارکت فعال در پروژه های فناورانه، به تدوین دستورالعمل هایی بپردازند که کاربردهای هوش مصنوعی را از لحاظ دینی و اخلاقی پایش و هدایت کند. این امر به جلوگیری از پیامدهای منفی فناوری کمک شایانی خواهد کرد.

دانشگاه؛ پیشرو در توسعه فناوری های بومی 

در مقابل، دانشگاه ها به عنوان خاستگاه علوم و فناوری های نوین، نقش کلیدی در توسعه فنی و اجرایی هوش مصنوعی بومی دارند. دانشگاهیان می توانند با همکاری محققان حوزوی، پروژه های مشترکی را تعریف کنند که در آن ارزش های بومی و دینی به عنوان جزئی از الگوریتم ها و مدل های هوش مصنوعی لحاظ شوند.

نمونه هایی از این همکاری می تواند شامل موارد زیر باشد:

1. طراحی الگوریتم های عادلانه و شفاف: توسعه سیستم هایی که از تبعیض در تصمیم گیری ها جلوگیری کنند.

2. طراحی ربات های مشاور اخلاقی و دینی: ابزارهای هوشمند پاسخگوی سوالات دینی و مشاوره های اخلاقی بر اساس آموزه های اسلامی همچون ابزار هوشمند دین دان.

3. پردازش متون دینی با هوش مصنوعی: استفاده از یادگیری عمیق برای تحلیل و دسته بندی متون اسلامی از جمله قرآن و احادیث.

4. طراحی سیستم های نظارتی اخلاق محور: الگوریتم هایی که توسعه هوش مصنوعی را در چارچوب ارزش های دینی و فرهنگی پایش می کنند.

با این نگاه، دانشگاه نه تنها به تولید محتوای فناورانه می پردازد، بلکه با همکاری حوزه های علمیه، بستر لازم برای اجرای فناوری مسئولانه و اخلاق مدار را فراهم می آورد.

وحدت حوزه و دانشگاه؛ لازمه حکمرانی هوش مصنوعی بومی 

در نهایت، تحقق هوش مصنوعی بومی و اخلاق محور بدون تعامل سازنده میان حوزه و دانشگاه امکان پذیر نیست. حوزه های علمیه با تکیه بر ظرفیت های معرفتی خود و دانشگاه ها با پشتوانه علمی و فناورانه، می توانند زمینه ساز توسعه الگوریتم ها و فناوری های هوش مصنوعی سازگار با فرهنگ ایرانی-اسلامی باشند.

این همکاری می تواند به تولید علم بومی و جلوگیری از وابستگی به فناوری های خارجی کمک کند؛ همچنین به توسعه الگوریتم های عادلانه و متناسب با ارزش های اخلاقی جامعه و پاسخگویی به چالش های جهانی در زمینه اخلاق و عدالت هوش مصنوعی از زاویه دید اسلامی منجر شود.

وحدت حوزه و دانشگاه در این مسیر نه تنها یک شعار، بلکه ضرورتی برای آینده علم و فناوری کشور است. امروز بیش از هر زمان دیگر نیاز داریم که با همکاری این دو نهاد، پرچم دار تولید علم نافع و اخلاق محور در جهان باشیم.

هوش مصنوعی می تواند بستری برای هم افزایی علم و دین باشد. در روزگار ما، تحقق این هم افزایی نیازمند باور به ظرفیت های داخلی و تلاش برای خلق الگویی است که بتواند هم در سطح ملی و هم در سطح جهانی راهگشا باشد. حوزه و دانشگاه، به عنوان دو بال پیشرفت جامعه، می توانند با وحدت و هم افزایی، آینده ای روشن و اخلاق مدار برای علم و فناوری در کشور رقم بزنند. امروز فرصت آن است که این مسیر را با جدیت بیشتری دنبال کنیم.

انتهای پیام