از جنگ 1971 هند و پاکستان تا اولین نخست وزیر زن در یک کشور مسلمان

به گزارش ایرنا، تاریخ همواره سرنخ هایی را برای شناخت و درک بهتر آنچه امروز اتفاق می افتد، در اختیارمان قرار می دهد. پیچ و خم های مسیر تاریخ با اتفاق های ریز و درشت در گذر زمان تغییر یافته و هر رخداد به نوعی در رقم زدن وضعیت ژئوپلیتیک حال حاضر تاثیرگذار بوده است. آسیا و اقیانوسیه که سهم قابل توجهی از وسعت این کره خاکی را به خود اختصاص داده، همانند دیگر نقاط دنیا تحولات مهم و تاثیرگذاری را از سر گذرانده است.

در این گزارش سعی داریم تا با شرحی از چندین رویداد تاریخی در بازه زمانی 30 نوامبر تا 6 دسامبر/ 10 تا 16 آذر (هفته جاری)، سرنخ هایی را از چگونگی شکل گیری سیاست ها و جغرافیای امروز منطقه آسیا و اقیانوسیه در اختیار مخاطب قرار دهیم.

جنگ 1971 هند و پاکستان و تغییرات ژئوپلیتیک شبه قاره

در جریان جنگ آزادی بخشی بنگلادش در شرق پاکستان یک درگیری گسترده بین هند و پاکستان در سال 1971 رخ داد که به عنوان جنگ سوم بین این دو کشور شناخته می شود. یک رویارویی نظامی بین هند و پاکستان که از 3 دسامبر 1971 (12 آذر 1350) آغاز شد و تا تسلیم پاکستان در 16 دسامبر (25 آذر) همان سال ادامه داشت.

این جنگ با عملیاتی تحت عنوان «چنگیز خان» از سوی پاکستان آغاز شد که متشکل از حملات هوایی پیشگیرانه به هشت ایستگاه هوایی هند بود. این حملات منجر به اعلان جنگ هند به پاکستان شد و دهلی نو به نوعی به جنگ برای استقلال پاکستان شرقی در کنار نیروهای ملی گرای بنگالی وارد شد. ورود رسمی هند، درگیری های موجود بین نیروهای هندی و پاکستانی را که در هر دو جبهه شرقی و غربی درگیر بودند، گسترش داد.

رئیس فرماندهی شرق پاکستان در حال امضای سند ابراز تسلیم این کشور در مقابل هند

این جنگ گسترده در بحبوحه جنگ سرد اتفاق افتاده بود. در طول این دوره، پاکستان متحد رسمی نزدیک آمریکا بود و همچنین روابط نزدیکی با جمهوری خلق چین داشت؛ کشوری که ریچارد نیکسون رئیس جمهوری وقت آمریکا در حال مذاکره برای برقراری روابط نزدیک با آن بود.

نیکسون می ترسید که حمله هند به پاکستان به معنای تسلط کامل شوروی بر منطقه خواهد بود و به طور جدی موقعیت جهانی واشنگتن و موقعیت منطقه ای متحد تاکتیکی جدیدش یعنی چین را تضعیف خواهد کرد. نیکسون همچنین ایران را تشویق می کرد تا تدارکات نظامی به پاکستان ارسال کند.

جنگ 13 روزه و متعاقب آن استقلال بنگلادش به وضوح تسلط نظامی و سیاسی هند بر شبه قاره را تثبیت کرد و دهلی نو یک کارزار دیپلماتیک را برای منزوی کردن اسلام آباد به راه انداخت. ایندیرا گاندی نخست وزیر وقت هند در سفرهای رسمی به انگلیس و فرانسه، آنها را متقاعد کرد که از متحد خود آمریکا فاصله گرفته و جلوی تصویب هرگونه قطعنامه به نفع پاکستان در سازمان ملل متحد را بگیرند.

این پیروزی همچنین نقش بسیار گسترده تر هند را در سیاست های خارجی مشخص کرد، زیرا بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایالات متحده متوجه شده بودند که توازن قدرت به نفع هند به عنوان یک بازیگر اصلی در منطقه تغییر کرده است. در پی تغییر واقعیت های ژئوپلیتیکی، هند به دنبال برقراری روابط نزدیکتر با کشورهای منطقه مانند ایران بود که متحد سنتی پاکستان به حساب می آمد.

اولین نخست وزیر زن در یک کشور مسلمان و روابطش با ایران

بی نظیر بوتو پس از رسیدن به مقام نخست وزیری پاکستان در 2 دسامبر 1988 (11 آذر 1367)، به اولین رهبر زن در یک کشور مسلمان تبدیل شد. او به عنوان یازدهمین و سیزدهمین نخست وزیر پاکستان ابتدا از سال 1988 تا 1990 و دوباره از 1993 تا 1996 خدمت کرد. بی نظیر بوتو که از نظر ایدئولوژیک یک لیبرال و یک سکولاریست بود، از اوایل دهه 1980 تا زمان ترورش در سال 2007 ریاست یا ریاست اشتراکی حزب مردم پاکستان (PPP) را بر عهده داشت.

بوتو با ترکیبی از اصالت ایرانی، کردی و سندی، در تاریخ 21 ژوئن 1953 (31 خرداد 1332) در کراچی در یک خانواده اشرافی ثروتمند و مهم از نظر سیاسی به دنیا آمد. پدرش ذوالفقار علی بوتو سیاستمدار و زمانی نخست وزیر پاکستان و مادرش بیگم نصرت از یک خانواده تاجر ایرانی ثروتمند و اهل اصفهان بود.

بی نظیر بوتو در اوایل دوره دوم نخست وزیری خود در 9 دسامبر 1993 (18 آذر 1372) به همراه یک هیات عالی رتبه وارد فرودگاه مهرآباد شد تا مذاکراتی سیاسی‏ و اقتصادی با مقام های ایرانی انجام دهد. بی نظیر بوتو برای دومین بار در قامت نخست وزیر پاکستان در نوامبر 1995 (آبان ماه 1374) و در صدر یک هیات بلند مرتبه به ایران سفر کرد و در فرودگاه مورد استقبال رئیس جمهوری وقت قرار گرفت. سفرهای رسمی وی به ایران به منظور تقویت روابط دو جانبه و حل مسائل منطقه ای درحالی بود که بی نظیر بوتو در 15 مه 1990 (25 اردیبشهت 1369) به عنوان وزیر امور خارجه پاکستان به ایران سفر کرده بود.

سفر بی نظیر بوتو در سمت وزیر خارجه پاکستان به تهران در اردیبهشت 1369

بوتو شخصیتی بحث برانگیز بود که برخی از «بی تجربگی سیاسی» او انتقاد می کردند و همچنین با اتهام های فساد روبرو بود. همچنین بی نظیر بوتو با مخالفت های زیادی از سوی لابی اسلام گرای پاکستان برای برنامه های سکولاریستی و مدرن سازی اش مواجه شد. در نتیجه پس از گذشت چند سال از پایان نخست وزیری او، بوتو در سال 1999 میلادی به همراه همسرش آصف علی زرداری به اتهام فساد مالی تحت پیگرد قرار گرفتند و بی درنگ به لندن سفر کردند.

اما در 18 اکتبر 2007 (26 مهر 1386) بی نظیر بوتو از تبعید خودخواسته در انگلیس و دوبی به پاکستان بازگشت. بی نظیر بوتو که برای گرفتن سمت نخست وزیری در دوره سوم به کشور بازگشته بود هدف یک حمله تروریستی قرار گرفت. در این حمله که در جریان حرکت وی به سمت خانه اش انجام شد، به این زن سیاستمدار آسیبی نرسید ولی این حمله دست کم 135 کشته و 320 زخمی بر جای گذاشت. بی نظیر بوتو پس از اینکه از چندین اقدام به ترور جان سالم به در برد، در نهایت 27 دسامبر (6 دی) همان سال و در شهر راولپندی به وسیله یک مرد تیرانداز و در یک عملیات انتحاری، ترور و کشته شد.

آغاز ریاست جمهوری نورسلطان نظربایف در قزاقستان

نورسلطان آبیشولی نظربایف اولین رئیس جمهوری قزاقستان بود که از زمان استقلال این کشور در سال 1991 تا استعفای رسمی در سال 2019، این سمت را بر عهده داشت. وی همچنین از همان سال 1991 به عنوان رئیس شورای امنیت قزاقستان عهده دار مسئولیت بود و در سال 2022 از این سمت کناره گیری کرد. نظربایف یکی از طولانی ترین رهبران غیر سلطنتی در جهان بود که نزدیک به سه دهه ریاست جمهوری قزاقستان را برعهده داشت.

در دوران ریاست جمهوری نظربایف که با پیروزی او در انتخابات سراسری یکم دسامبر 1991 (10 آذر 1370) آغاز شد، قزاقستان در دهه 2000 رشد اقتصادی سریعی را تجربه کرد که ناشی از قیمت بالای نفت و اصلاحات بازار محور بود و این کشور را به عنوان یک قدرت اقتصادی برجسته در آسیای مرکزی تثبیت کرد.

سرمایه گذاری خارجی در صنایع کلیدی به نوسازی و توسعه زیرساخت ها دامن زد. علاوه بر این، رویکرد سیاست خارجی نظربایف بر حفظ روابط خوب با قدرت های بزرگ و ادغام فعال قزاقستان در سازمان های منطقه ای مانند اتحادیه اقتصادی اوراسیا، کشورهای مشترک المنافع و در سطح جهانی از طریق عضویت در سازمان تجارت جهانی، تاکید داشت.

در سخنرانی که وی در دسامبر 2006 به مناسبت پانزدهمین سالگرد استقلال قزاقستان داشت، نظربایف اعلام کرد که مایل است به ایران در حمایت از یک واحد پولی برای تمام کشورهای آسیای مرکزی بپیوندد و قصد دارد این ایده را با تهران پیش ببرد. نظربایف 3 سپتامبر 1997 (12 شهریور ماه 1376) گفت: نزدیکترین مسیر انتقال نفت قزاقستان به بازارهای جهانی، دسترسی به خلیج فارس از طریق خاک جمهوری اسلامی ایران است.

وی که در جریان یک سفر رسمی به کویت بود، اعلام کرد: مشکلات سیاسی نباید مانع استفاده از این مسیر شود. میان دولت های کویت و قزاقستان درباره مشارکت احتمالی کویت در ساخت خط لوله انتقال نفت آسیای مرکزی به خلیج فارس گفت و گوهایی صورت گرفته است. قزاقستان برای عملی کردن این طرح باید با ترکمنستان که آن هم به دنبال مسیری برای صدور گاز خود است همکاری کند.

از جمله سیاست های دیگر نظربایف در حوزه داخلی و خارجی می توان به چشم پوشی وی از زرادخانه هسته ای موروثی این کشور اشاره کرد. علیرغم این، چالش هایی به دلیل فساد گسترده وجود داشت که مانع شفافیت و پاسخگویی می شد و موانع قابل توجهی برای توسعه قزاقستان ایجاد می کرد، ادامه داشت.

علاوه بر این، دوره تصدی نظربایف همچنین با یک سری چالش های اقتصادی از جمله بحران مالی 2007-2008، مازاد نفت در سال های 2010 و جنگ 2014 روسیه و اوکراین مواجه شد که این رویدادها به کاهش ارزش تنگه (واحد پولی) قزاقستان و آغاز دوره های تورم کمک کردند.

وی در نهایت در مارس 2019، در بحبوحه تظاهرات ضد دولتی از ریاست جمهوری استعفا کرد و قدرت را به قاسم ژومارت توکایف سپرد.