حضرت زهرا(س)؛ الگوی فعالیت متوازن خانوادگی و اجتماعی زنان

یکی از محور های مهم بررسی زندگانی حضرت فاطمه سلام الله علیها، محور سیره و سبک زندگی ایشان است که خود فروعات و شاخه های متعددی دارد. پیوندی که سیره با تاریخ دارد، ربط و نسبت این موضوع را با رویکرد تاریخی دوره نشان می دهد. بی تردید ارزش سیره ای که با مطالعات سندشناسانه و اعتبارسنجی منابع اصطیاد شده است، بسی فزون تر از سیره ای است که از پشتیبانی تحلیل تاریخی بی بهره است.
 
آنچه در ذیل عنوان سبک زندگی حضرت زهرا (س) در این دوره مدنظر است، سیره خانوادگی ایشان است که در سه محور اساسی خانه داری، همسرداری و تربیت فرزند قابل مطالعه و بررسی است. مجموعه این مباحث از سوی صدیقه شاکری، معاون پژوهش جامعة الزهرا (س) به همت مؤسسه پرسمان با عنوان «سیره اجتماعی، سیاسی حضرت زهرا (س)» تولید شده است که برای نخستین بار در ایام فاطمیه به صورت روزانه از ایکنا منتشر می شود. در ادامه مشروح قسمت سوم را مطالعه می کنید.

در جلسه گذشته، نکات کوتاهی در ارتباط با سیره خانوادگی و همسرداری حضرت زهرا(س) بیان کردیم. البته ما هرگز نمی توانیم حق مطلب را در رابطه با این اقیانوس بی کران معرفت الهی ادا کنیم، اما آب دریا را اگر نتوان کشید/ هم به قدر تشنگی باید چشید. در این زمینه سرنخ هایی را با توجه به گزارش هایی که از زندگانی خانوادگی و مسائل درونی زندگانی امیرالمؤمنین(ع) و حضرت زهرا(س) موجود است، به دست آوردیم و همین گزارشات برای ما کافی است تا با توجه به قرائن و شواهدی که در دست داریم، به گوشه هایی از زندگانی و آثار پربرکت حضرت زهرا(س) به عنوان بهره و ثمره ای که از سوی خداوند متعال برای پیامبر اکرم(ص) نازل شده بود، پی برده و بهره های فراوانی از سیره آن حضرت و زندگانی پر از لطف و محبتی که این دو بزرگوار نسبت به یکدیگر داشتند، ببریم.

طی جلسات گذشته به سیره همسرداری حضرت زهرا(س) در دو محور محبت و ایثار و گذشت اشاره و برای هر کدام از این محورها نیز نشانه ها و نمونه های کوتاهی نقل شد. اما در محور سوم به خانه داری نیکوی حضرت زهرا(س) می پردازیم. در امر خانه داری نیز همین محبت و ایثار در زندگی حضرت زهرا(س) جاری و ساری است. در ارتباط با بحث خانه داری، شاهد ساده زیستی و پذیرش امکانات اندک زندگانی از سوی حضرت زهرا(س) هستیم. برای مثال بعضی از بانوان مدینه که متاسفانه از فراست کافی برخوردار نبودند، به حضرت زهرا(س) اعتراض می کردند که چرا این زندگی ساده را انتخاب کرده اید؛ در حالی که خواستگاران ثروتمندی داشتید. حضرت زهرا(س) در پاسخ به ایشان از فضایل و جایگاه امیرالمؤمنین(ع) یاد کرده و از زندگی خود ابراز خوشحالی می کردند.

تقسیم کار در خانه حضرت زهرا(س)

نکته بعدی در مورد خانه داری حضرت زهرا(س)، نحوه تقسیم کاری بود که پیامبر(ص) برای حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س) برقرار کردند. حضرت زهرا(س) از این موضوع که در گزارشات متعدد تاریخی نیز بدان اشاره شده است، استقبال کرده و بدان پایبند بودند. نکته دیگری که در شیوه و سیره خانه داری حضرت زهرا(س) وجود دارد، بحث نظافت و بهداشت است. با توجه به امکانات محدود و سختی کاری که در آن زمان وجود داشته، حضرت زهرا(س) سختی کارها را به جان خریده و به خاطر خانواده خود مشغول کار در منزل می شدند. در گزارشات تاریخی آمده است که حضرت زهرا(س) آن چنان گندم و جو را آسیاب کرده و به صورت دست ساز به آرد تبدیل کرده بودند که از دستان ایشان خون جاری می شد. اما ایشان در عین حال نظافت و بهداشت را کاملا رعایت می کردند. نمونه هایی در تاریخ نقل شده که حضرت چگونه به خاطر شست وشوی زیاد و نظافت همیشگی منزل سختی ها را تحمل می کردند. حضرت علی(ع) نقل می کنند که فاطمه(س) با من زندگی می کرد؛ در حالی که خوب ترین افراد نزد پیامبر(ص) بود.

اگر پیامبر(ص) قصد داشتند که امکاناتی را برای فرزند خود فراهم کنند، عده بسیاری به ایشان لبیک گفته و تمامی امکانات را برای ایشان فراهم می کردند. در تاریخ آمده است که وقتی پیامبر اکرم(ص) با سختی های زندگانی حضرت زهرا(س) مواجه شدند، فرمودند که دخترم! سختی ها را در این دنیا تحمل کن تا به درجه ای که خداوند متعال برای تو در بهشت در نظر گرفته، دست پیدا کنی. به عبارتی سختی هایی که انسان در این دنیا تحمل می کند، اگر برای قرب الهی و در مسیر تعالی و رشد باشد، می تواند بهترین پاداش ها را برای انسان فراهم کند. اگر به قول امروزی ها قرار بود که در آن زمان پارتی بازی صورت گیرد، حضرت زهرا(س) به عنوان اولین شخص می توانست از آن استفاده کند؛ در حالی که حضرت زهرا(س) نیز باید سختی های این دنیا را چه از نظر بحث های معیشتی و چه سختی های روحی که به ویژه بعد از رحلت پدر بزرگوارشان ایجاد شد، تحمل می کردند تا به جایگاه و مقامی که خداوند متعال در قیامت برای ایشان در نظر گرفته بود، (مانند شفاعت و ...) دست پیدا کنند.

حضرت امیر(ع) در ادامه این روایت می فرمایند که فاطمه(س) خانه را جارو می زد؛ به گونه ای که لباس او غبارآلود می شد. امیرالمؤمنین(ع) همچنین، به موارد متعددی در رابطه با شرایط خانه داری حضرت زهرا(س) اشاره کرده و در نهایت فرمودند که حضرت زهرا(س) از این ناحیه در زحمت بسیار بود. به عبارتی حضرت زهرا(س) برای اینکه بتوانند نظافت، بهداشت و پاکیزگی را در منزل داشته باشند، لازم بود با شرایط و امکانات آن زمان بسازند. در برخی روایات آمده است که ایشان حتی باید برای آوردن آب نیز مقدار زیادی راه می رفتند تا بتوانند از چاهی آب برداشته و به منزل بیاورند؛ چراکه منازل مردم در آن زمان چاه آب نداشتند.

نکته بعدی درباره سیره خانه داری حضرت زهرا(س) مهمان نوازی حضرت زهرا(س) است که نه فقط در مقابل همسر، بلکه طبق گزارشات تاریخی اشخاصی از پیامبر(ص) گرفته تا  فقرا و نیازمندان به خانه حضرت زهرا(س) آمده و ایشان به این افراد رسیدگی می کردند. در تاریخ و منبع شیعی و اهل سنت نقل شده است که هرگاه پیامبر(ص) و اصحاب عزم خانه حضرت علی(ص) می کردند، حضرت فاطمه زهرا(س) پذیرای آن ها بودند و حتی زمانی که امیرالمؤمنین(ع) گرسنه ای را به خانه می بردند؛ در حالی که برای خود غذایی نداشتند، حضرت زهرا(س) حتی اگر اندکی غذا در  خانه داشتند، آن را در اختیار مهمان قرار می دادند و مهمان را بر خود مقدم می شمردند.

نکته بعدی در مورد سیره خانه داری حضرت زهرا(س)، توازن میان خانه داری و سایر نقش ها بود. گاهی متاسفانه با بعضی از بانوان مواجه هستیم که آن چنان در نظافت و خانه داری افراط می کنند که سایر نقش هایی که به عهده دارند را فراموش می کنند. گاهی برخی بانوان آن چنان به نظافت خانه و حتی تجملات خانواده اهمیت می دهند که از نقش مادری و همسری خود غافل می شوند. امروز براساس بعضی از آمارها، بسیاری طلاق هایی که در جامعه رخ می دهد، به دلیل اهمیت زیاد بانوان به تجملات است. گاهی بانوان آن چنان به تجملات اهمیت می دهند که حتی به خود و آراستگی خود رسیدگی نمی کنند. یکی از مواردی که می تواند پایه های ارتباط همسران را با یکدیگر تقویت کند، آراسته بودن زوجین برای یکدیگر است. لذا بانوان باید به این موضوع توجه داشته باشند که علاوه بر بحث بهداشت و نظافت و آراستگی منزل، وظایف دیگری نیز در مقابل فرزندان و همسر خود دارند که نباید آن ها را فراموش کنند.

اهتمام حضرت زهرا(س) به حضور اجتماعی 

نکته بعدی در مورد خانه داری حضرت زهرا(س) اهتمام به حضور اجتماعی است. در تاریخ آمده است که بعضی از بانوان خدمت حضرت زهرا(س) رسیده و سؤالات خود را از ایشان می پرسیدند. همچنین، حضرت زهرا(س) به بعضی از بانوان آموزش قرآن می دادند. برای مثال ایشان به فضه که به عنوان خدمتگزار از جانب پیامبر(ص) برای ایشان فرستاده شده بودند، قرآن آموزش می دادند. البته فضه از ابتدا در خدمت حضرت زهرا(س) نبود. بعد از چندین سال که مسلمانان در جنگ ها پیروز شده و وضعیت اقتصادی ایشان بهتر شد، پیامبر(ص) فضه را به حضرت زهرا(س) بخشیدند. اتفاقاً این قضیه فرصت مغتنمی برای فضه شد تا بتواند در محضر حضرت زهرا(س) آموزش ببیند. فضه در نهایت به قدری به قرآن (از نظر حفظ و تسلط بر مفاهیم قرآن) مسلط شد که با زبان قرآن صحبت کرده و سؤالات و مفاهیم را با کمک آیات قرآن به دیگران پاسخ و انتقال می داد. وی با اینکه خدمتکار حضرت زهرا(س) بود، با این حال این گونه نبود که آن حضرت تمامی امور را به او واگذار کنند و خود مشغول استراحت یا حتی کارهای علمی و اجتماعی باشند، بلکه ایشان در منزل تقسیم کار می کردند و یک روز را خود مشغول کار بودند و روز دیگر کارها را به فضه می سپردند. طبق گزارشات موجود، سلمان فارسی نقل می کند که روزی به خانه حضرت زهرا(س) وارد شده و مشاهده می کند که حضرت زهرا(س) در حال آرد کردن گندم بوده و امام حسین(ع) نیز گریه می کردند. با این حال حضرت زهرا(س) به فضه امر نمی کنند که کار مرا انجام بده. البته سلمان در ادامه از آن حضرت درخواست می کند که گندم را برای ایشان آرد کند که حضرت زهرا(س) فرمودند که من مهربان تر به فرزندم هستم و وقتی که سلمان از ایشان می خواهد که به آن حضرت کمک کند، قرار می شود که گندم را سلمان آرد کند.

حضرت زهرا(س) حتی وقتی که فضه در خدمت ایشان بود، باز هم اهتمام زیادی به بحث خانه داری خود داشتند و کارها را منصفانه تقسیم می کردند. توازنی که حضرت زهرا(س) در تمامی کارها داشتند و به عبارتی در هر زمان وظیفه خود را انجام می دادند، باعث شده بود که زندگی ایشان آرامش کاملی داشته باشد. حضرت زهرا(س) این آرامش را به دیگر بانوان مدینه نیز سرایت می دادند. زمانی که گزارشات تاریخی و احادیث و روایات را بررسی می کنیم، کاملا به وجود این آرامش در زندگی متعالی ایشان پی می بریم. در ارتباط با اهتمام حضرت زهرا(س) به حضور اجتماعی نمونه های دیگری نیز وجود دارد. ایشان زمانی که لازم بود در دفاع از حق ولایت، بروز اجتماعی خیلی قوی داشتند. ایشان در مسجد سخنرانی کرده و به درب خانه مهاجرین و انصار می رفتند. لذا این توازن در هر زمان رمز رشدیافتگی و الگوی عملی برای تمامی انسان ها در زندگی مشترک است.

نکته بعدی اهمیت حضرت زهرا(س) به ثبت علم و دانش خود است. در روایات آمده است که حضرت زهرا(س) به فضه فرمودند که من حدیثی را بر روی پارچه حریری نوشته بودم، آن را پیدا کرده و نزد من بیاور که اهمیت و ارزش این نوشته با فرزندانم برابری می کند. این روایت نشان دهنده آن است که آن حضرت اهل نگارش بوده و به عبارتی سواد خواندن و نوشتن داشتند. ایشان همچنین، اهتمام زیادی به نگه داشتن میراث های علمی و فرهنگی داشتند و در این حدیث به صورت واضح اشاره می کنند که ارزش این نوشته به مانند ارزش فرزندانم است.

نکته بعدی، اهتمام بسیار حضرت زهرا(س) به عبادت است. ایشان عبادت های خاصی داشتند و آموزش هایی را نیز برای عبادت ها ارائه داده اند که در کتاب های روایی به یادگار مانده است. حضرت زهرا(س) در آن زمان یک جامع علمی خوبی را در اختیار همگان قرار دادند که این جامع علمی در ارتباط با اذکار و عبادات آن حضرت، به نوعی نه فقط برای زمان خود ایشان، بلکه برای هر زمان و حتی برای اهل بیت(ع) نقل شده است. لذا اینطور نیست که رسیدگی به کارهای منزل، آن حضرت را از این وظایف و از این امور باز دارد. ایشان در جای خود عبادت هایی دارند که الگویی برای همگان و حتی اهل بیت(ع) بوده است.

یکی از لقب های حضرت فاطمه(س)، زهرا است که وجه تسمیه این لقب آن است که هنگام عبادت نوری از حضرت تابیده می شد که این نور از جانب فرشتگان قابل رؤیت بود. کتاب صحیفه فاطمیه شامل ذکرها و دعاهایی از حضرت زهرا(س) در رابطه با دعاهای ایام هفته، تعقیبات نمازهای یومیه، ادعیه مختلف برای کسب حوائج، ادعیه عمومی، حرز حضرت زهرا(س)، دعاهای ویژه سلامتی و رفع مشکلات جسمانی مانند دعای نور و ... است که سرشار از نورانیت و معنویت است. همچنین، جوامع روایی متعددی در ارتباط با نحوه نمازهای مختلف از حضرت نقل شده است که نوید دهنده نوعی توازن میان فعالیت های حضرت زهرا(س) است. حضرت زهرا(س) وجود کاملی بودند که الگوگیری از ابعاد و جزئیات زندگی ایشان، زمینه ای برای ارتقا و رشد و تکامل همگان خواهد بود.

انتهای پیام