عفو و بخشش راهی برای آمرزش حق الناس

«حق الناس» مهم ترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی ترین آیه قرآن(سوره بقره آیه 282) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) نیز می فرمایند: «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است.» 

اوج جلوه گاه توجه به حق الناس در مکتب اسلام و اهل بیت(ع) را می توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند، برداشت، چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می دانستند.  

همین رویداد مهم و درس آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا با آغاز ماه محرم امسال به موضوع مهم «حق الناس» بپردازد و بخش هایی از کتاب «حق الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی» نوشته آیت الله مظاهری را به نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه مشروح بخش هشتادو نهم با عنوان «عفو و بخشش راهی برای آمرزش حق الناس» را می خوانید.

عفو و بخشش راهی برای آمرزش حق الناس

برای رفع عذاب ناشی از حق الناس، یک راه دیگر نیز هست و آن چیزی جز گذشتن مردم از حقوق یکدیگر نیست. از این رو بسیار به جاست که مسلمان ها، همدیگر را عفو کنند و از حقوق پایمال شده خود بگذرند. بسیار به جاست که افراد مؤمن و متقی، از روش نیکوی خداوند متعال در بخشش و عفو خطاکاران تبعیت کنند. قرآن کریم، از اولین آیه که «بسم الله الرّحمن الرّحیم» است، خداوند را بخشنده و مهربان معرفی می فرماید و در سراسر قرآن کریم در آیات متعددی رحمت، مغفرت و بخشندگی ذات باری تعالی را به بندگان یادآوری می فرماید. حتی در خصوص افراد ظالم می فرماید؛ «فَمَن تَابَ مِن بَعْد ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللَّهَ یَتُوبُ علَیْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ». 

بنابراین خداوند سبحان کسانی که مرتکب ظلم شده اند نیز اگر به راستی به سویش بازگردند و توبه کنند می بخشد؛ چراکه غفور و رحیم است. سرمشق گرفتن از اهل بیت(ع) نیز در این زمینه کارساز است. سیره زندگانی آن بزرگواران مملو از عفو، گذشت و پوشاندن خطا ها و زشتی های مردم است. امام صادق(ع) می فرمایند: ما خاندانی هستیم که روشمان بخشیدن کسانی است که به ما ظلم و ستم کرده اند: «إِنَّا أَهْلُ بَیت مُروءَتُنَا الْعَفْوَ عَمَّنْ ظَلَمَنَا».

پس بسیار شایسته است که شیعیان اهل بیت(ع) نیز به پیروی از ایشان، از حقوق آبرویی یا مالی گذشت کنند.

عفو از حق الناس بسیار مشکل است، اما آثار و برکات مادی و معنوی فراوانی در زندگی پدیدار می سازد که به هیچ وجه قابل قیاس با لذت انتقام جویی و تلافی ظلم ظالمان نیست. عفو بدی و ستم بندگان خدا در بخشش گناهان عفوکننده، توسط خداوند متعال نیز تأثیر بسزا دارد، یعنی اگر انسان دیگران را ببخشد و از حق خود نسبت به آنها بگذرد، پروردگار متعال نیز علاوه بر اینکه جبران حقش را می کند، او را می آمرزد.

قرآن کریم، ضمن تشویق بندگان به عفو و گذشت از آنها می پرسد که آیا شما دوست ندارید که مشمول عفو و غفران خداوند شوید؟ یعنی ببخشید تا خدا نیز شما را ببخشد. می فرماید؛ «وَلَیعْفُوا وَ لیصفَحُوا ألا تُحِبُّونَ أَن یَغْفِرَ اللهُ لَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیم». کسی که انتظار دارد خداوند در قیامت او را ببخشاید باید خود نیز کسانی را که در حق او ظلم کرده اند، ببخشد و مهم تر اینکه ظلم آنان را ندیده بگیرد.

امیرالمؤمنین(ع) در پاسخ به یکی از شیعیان که از ایشان موعظه خواست فرمودند: «ارحم ترحم؛ رحم کن تا به تو رحم شود». امام سجاد(ع) در روایت مفصلی از قول امام حسین(ع) و ایشان از قول امیرالمؤمنین(ع)، به تشریح روز رستاخیز و دشواری های آن روز پرداخته و فرمودند: خداوند متعال در آن روز خطاب به بندگانی که در محشر ازدحام کرده اند، می فرماید؛ «أَنَا الْوَهَابَ إن أحببتُم أن تَوَاهَبُوا فَتَوَاهَبُوا وَإِنْ لَمْ تَوَاهَبُوا أَخَذْتُ لَکُمْ بمَظَالِمِکمْ»، من بخشایش گر هستم، اینک اگر می خواهید یکدیگر را ببخشید و گرنه حق شما را بگیرم؟ در این هنگام شاد می گردند و طلب خود را می بخشند.

آنگاه خداوند متعال به فرشته ای که نگهبان قصر های بهشتی است، دستور می دهد که پاداش عفوکنندگان را هویدا سازد. وقتی قصری بسیار جذاب و زیبا و خدمتکاران زیبارو برای مردم نمایان می شود، آرزوی برخورداری از آن قصر را در دل می نمایند. پس خداوند سبحان می فرماید: یا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ هَذَا لِکُلِّ مَنْ عَفَا عَنْ مُؤْمِن، ای گروه خلائق، این قصر از آن کسی است که از مؤمنی درگذرد.

در داستان حضرت یوسف(ع) نیز می خوانیم، او پس از آن همه آزار اذیت و ظلمی که از برادران خویش دید، برای این که خجالت نکشند، آنها را دلداری داد و خطاب به آنان فرمود: هیچ سرزنشی بر شما نیست و خداوند مهربان شما را می آمرزد. «لا تثریب علیکمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکُمْ وَهُوَ أَرْحَمُ الراحمین».

جالب آن که بعد از استقبال باشکوه از پدر و مادر و برادران، پدر و مادر را روی تختی که تدارک دیده بود، نشانید و به پدر خویش، حضرت یعقوب(ع) گفت: آزادی من از زندان و آمدن شما از صحرای کنعان به مصر، لطف خداوند است و این لطف خداوند پس از آن که شیطان بین من و برادرانم کدورت انداخت، شامل حال ما شد. «مِنْ بَعْد أَنْ نَزَغَ الشَّیْطَانُ بَینی وَبَینَ إِخْوَتَی».

در واقع برای جلوگیری از شرمساری برادران و به جهت اینکه پدر از آنها راضی شود، تقصیر را به گردن شیطان انداخت و برادران را تبرئه کرد، این گونه حکایت ها، لازم است سرمشق زندگی شود، همه باید تاریخ را معلم اخلاق خود قرار دهند و از آن پند بگیرند تا رستگار گردند.

نقل می کنند، فقیه عارف مرحوم آخوند ملاحسینقلی همدانی(ره) به اتفاق جمعی از اصحاب، پیاده به کربلا مشرف می شدند. در راه، اموال ایشان توسط راهزنان غارت می شود. بعد که سارقین، آن فقیه وارسته را می شناسند، برمی گردند و هرچه ربوده بودند، تقدیم کرده و معذرت می خواهند. مرحوم آخوند، تنها کتاب های وقفی را پس می گیرد و سایر کتب و اموال را نمی گیرد و می فرماید، به مجرد سرقت، من ایشان را حلال کردم؛ چون راضی نشدم به واسطه من خداوند کسی را در آتش دوزخ بسوزاند و نمی خواهم به خاطر من لقمه حرام از گلوی کسی پایین برود و موعظه در او بی اثر باشد.

باید توجه شود که اگرچه ترویج فضیلت عفو و گذشت در اجتماع و در معاشرت مردم با یکدیگر، زمینه ساز تشکیل جامعه اخلاقی و نمونه است، اما چنانچه بخشش، سبب ترغیب بدکاران به بدکاری و تشویق ظالمان به ظلم شود، لازم نیست، پسندیده هم نیست. درواقع این فضیلت اخلاقی، برای رفع مجازات مجرمین یا در خصوص گناهکارانی که از ستم خود نادم نبوده، به ظلم خویش ادامه می دهند، به کار گرفته نمی شود.

برترین و صحیح ترین جایگاه برای عفو و گذشت، نظام خانواده است، اگر این خصلت پسندیده، در تنظیم خانوادگی به خصوص بین زن و شوهر حاکم شود. آن خانواده، متخلق به اخلاق الهی خواهد شد و اثری از اختلاف، کینه و ناراحتی در آن یافت نمی شود.

انتهای پیام