ناگفته های آب و فاضلاب اصفهان؛ از شیخ بهایی ثانی تا تکه سنگ گم شده

به گزارش ایکنا از اصفهان، نشست «ناگفته های آب و فاضلاب اصفهان» عصر روز گذشته، 30 آبان ماه با حضور جمعی از علاقه مندان و اهالی پیشکسوت آب و فاضلاب اصفهان در مرکز اصفهان شناسی و خانه ملل برگزار شد.

دست اندرکاران سازمان آب و فاضلاب اصفهان که روزگار، سیاهی را از موهایشان و بار زندگی، چابکی را از پاهایشان گرفته بود، به روایت داستانی زنده و حاضر از تاریخ گوش می دادند.

مهرداد خورسندی، رئیس گنجینه و مرکز اسناد آبفای اصفهان در این نشست ضمن گرامیداشت یاد «مهندس سیدامیرسعید موسوی حجازی»، بنیان گذار سازمان آب و فاضلاب اصفهان اظهار کرد: بسیاری از مطبوعات آن روزگار مهندس حجازی را «شیخ بهایی ثانی» نام نهاده اند. به گفته فریدون وحیدا، استاد سابق جامعه شناسی دانشگاه اصفهان، دو نفر به اصفهان خدمت کردند؛ یکی دکتر قاسم معتمدی، رئیس دانشگاه اصفهان که آبادانی بخشی از شهر را رقم زد و دیگری، مهندس حجازی که با ایجاد شبکه فاضلاب مسئله آلودگی و جمع آوری پسماند انسانی را به طور بهینه برطرف کرد. خدمت حجازی به شهر اصفهان از آن نظر که در سطح گسترده تری اجرا شد، به مراتب با ارزش تر است.

وی با بیان اینکه شهر اصفهان به برکت آب به طور چشمگیری گسترش یافت، ادامه داد: اصفهان در دل کویر قرار داشت و علت گسترش آن را می توان به رگ حیاتی زاینده رود نسبت داد. این شهر از دوران دیلمیان تا دوره شاه سلطان سیدرضاخان، 6 برابر و از دوره شاه سلطان سیدرضاخان تا امروز، 11 برابر توسعه یافته است.

طول حفاری در قنات های ایران

رئیس گنجینه و مرکز اسناد آبفای اصفهان استفاده از آب های جاری، حفر چاه و قنات ها را راه های تأمین آب ایرانیان در روزگاران قدیم برشمرد و گفت: مجموع طول حفاری در قنات های ایران معادل 400 هزار کیلومتر است؛ فاصله ای معادل زمین تا ماه که خود گواهی بر ارزشمندی مضاعف این میراث جهانی است.

وی در خصوص تأمین آب شهر اصفهان بیان کرد: وجود زاینده رود و مادی های سطح شهر که همچون رگ های بدن در دل شهر جاری بود، سطح آب های زیرزمینی را در اصفهان بالا نگه می داشت. بنا بر اطلاعات، بیش از 120 مادی به طول 300 کیلومتر در مسیر زاینده رود، از لنجان تا انتهای ورزنه در سطح محله ها و شهر جریان داشت. تأثیر این جریان بر سفره های آب زیرزمینی به گونه ای بود که ناصر خسرو در سال 444 هجری قمری چنین از اصفهان یاد می کند: «هر کجا 10 گز فرو برند، آبی سرد و خوش بیرون آید.» شایان توجه است که هر گز معادل حدود 100 سانتی متر است.

خورسندی گریزی به مشاغل متأثر از سبک زندگی مردم در ارتباط با چاه و بهره برداری از آن زد و افزود: اصنافی مثل مقنی، دلودوز، میراب، سقا، مادی دار و یخچال دار در آن دوره رواج داشت، به گونه ای که بعضی از این مشاغل در انحصار خانواده های خاصی بود؛ مثلاً «جمدی ها» و «عقیلی ها» انحصار یخچال داری اصفهان را در دست داشتند. ابتدای قرن گذشته (1303) حدود 35 یخچال در شهر وجود داشت.

وی اضافه کرد: به دنبال کاهش شدید آب، در سال 1310 «دایره میاه» با هدف مدیریت حق آبه در شهرداری تشکیل شد. در کتاب «تقدیر یا تدبیر» آورده شده که در سال 1325، «اعزاز نیک پی» با اخذ حدود 6 میلیون اعتبار از دولت، کلنگ اولیه چندین طرح عمرانی از جمله تونل کوهرنگ، کارخانه برق و پل فلزی را بر زمین کوبید.

رئیس گنجینه و مرکز اسناد آبفای اصفهان با طرح این سؤال که «تکه سنگ گم شده کجاست»، بیان کرد: بنابر سالنامه 1327، با اولین انفجار در کلنگ اولیه تونل کوهرنگ، شاه وقت تکه سنگی از آن را به استاندار داد تا در موزه اصفهان نگهداری شود. این تونل پنج سال بعد به بهره برداری رسید. در سال 1352 ساخت تونل دوم کوهرنگ کلنگ خورد و در سال 1364 افتتاح شد. اهمیت تونل کوهرنگ به حدی بود که تصویر آن روی اسکناس های رایج آن زمان چاپ شد.

عطیه حیدری

انتهای پیام