فلسفه امتحانات الهی با هدف خلقت انسان ها گره خورده است

حجت الاسلام والمسلمین یاسر حسین زاده، پژوهشگر دینی، در گفت وگو با ایکنا از خراسان رضوی، در خصوص فلسفه امتحانات الهی، اظهار کرد: با توجه به آیه « ٱلَّذی خَلَقَ ٱلۡمَوۡتَ وَٱلۡحَیَوٰةَ لِیَبۡلُوَکُمۡ أَیُّکُمۡ أَحۡسَنُ عَمَلࣰا ۚ وَهُوَ ٱلۡعَزیزُ ٱلۡغَفُورُ؛ همان که مرگ و زندگانی را آفرید، تا شما را بیازماید که کدامین شما در عمل نیکوتر است، و اوست که پیروزمند آمرزنده است.» فلسفه امتحان الهی با هدف خلقت انسان گره خورده است و این آیه به این موضوع اشاره دارد که هدف خداوند از خلقت بشر آزمایش اوست.

وی ادامه داد: یکی از سنت های الهی در خصوص آدمی، موضوع آزمون و امتحان است و این امتحان نه مربوط به قشر خاصی از افراد و نه محدود در زمان و مکان مشخصی است، بلکه هر انسان مکلفی در هر لحظه احتمال می رود از طرف پروردگارش در معرض آزمون قرار گیرد و این امتحان همگانی و همیشگی است.

حسین زاده افزود: بسیارند کسانی که ادعای «ایمان» دارند و خود را قوی و قهرمان می دانند یا می پندارند که عدالت خواه و حق طلبند و یا خود را «مؤمن» و «مسلمان» و مطیع فرمان خدا می دانند، بنابراین امتحان الهی برای این است که افراد به یک شناخت و ارزیابی درست از خودشان و دیگران دست یابند تا معلوم شود که راست می گویند.

این پژوهشگر دینی بیان کرد: بدیهی است اگر ما کمال یک موجود را بخواهیم، نخست برای رسیدن به آن، مقصود، سلسله برنامه و اعمالی برای او تدارک می بینیم تا صلاحیت واقعی آن موجود آشکار گردد. این ویژگی ها و برنامه ها امتحان نامیده می شود. حال در این جا این سؤال پیش می آید که انسان تنها شخصی را در بوته امتحان قرار می دهد که از وضع و سرانجام کار او آگاه نباشد، اما خداوندی که آشکار و پنهان برای او یکسان است و چیزی در آسمان و زمین بر او مخفی نیست، پس چه نیازی به امتحان بندگان خود دارد؟ در پاسخ این سؤال باید اذعان داشت که خداوند در پرتو علم نامحدود خود از تمام امور آگاهی، دارد لذا امتحان او به این معنی معقول، نیست، بلکه امتحان کردن او به معنی دیگر و برای اهداف دیگری است که در نهایت به خود انسان بازمی گردد.

هدف از امتحان بندگان تربیت و پرورش استعدادهای آنان است

مسئول فرهنگی دفتر آیت الله العظمی جوادی آملی در مشهد، در خصوص هدف خداوند از امتحان بندگان خود، گفت: هدف از امتحان بندگان تربیت و پرورش استعدادهای آنان است. در نهاد بشر سلسله ای از استعدادها و امکانات شگفت انگیز وجود دارد؛ به عبارت دیگر همه کمالات انسانی و فضایل اخلاقی به صورت استعداد در کانون وجود او نهته و سرشت او با آنها عجین شده است، اما این استعدادها بسان منابع و معادنی است که بدون ابزارهای مخصوص آشکار نمی شود و از مرحله قوه و استعداد به مرحله فعلیت نمی رسند. بدیهی است که تا این شایستگی به مرحله ی ظهور نرسد، هرگز انسان ها به تکامل نمی رسند و فضیلت آن ها شکوفا نمی شود و به دنبال آن پاداش و ثواب وجود خارجی نخواهد یافت.

وی تصریح کرد: چنین آزمایشی به منظور تربیت انسان ها و پرورش صفات عالی انسانی در کانون وجود آن ها انجام می گیرد و اگر این آزمایش ها نبود هرگز این شایستگی ها در کانون وجود انسان ها ظاهر نمی گشت و کسی مستحق پاداش و تقدیر نمی گردید. این حقیقت را امیرالمؤمنین(ع) در قالب جمله ای کوتاه و پر معنی در نهج البلاغه بیان کرده و می فرماید: «هرگز نگویید که خدایا از امتحان و آزمایش به تو پناه می بریم، زیرا در جهان کسی نیست که آزمایش نشود، بلکه به هنگام دعا بگویید: خدایا از آزمایش های گمراه کننده به تو پناه می بریم»، یعنی از امتحاناتی که نتوانیم از عهده آن ها برآییم و به وسیله آن ها خود را کامل سازیم.

حسین زاده بیان کرد: حضرت علی(ع) هدف از امتحان را این می داند که در سایه امتحان، صفات درونی و استعدادهای باطنی به صورت فعل خارجی، جلوه کنند و افراد بر اثر تجسم صفات درونی به صورت عمل و فعل خارجی، شایسته پاداش و کیفر گردند وگرنه به صفات درونی بدون عمل خارجی پاداشی تعلق نمی گیرد و در حقیقت تکامل نیز صورت نمی گیرد. به طور مثال هنگامی که خداوند حضرت ابراهیم(ع) را با فرمان ذبح اسماعیل آزمایش می کند، هدف این نیست که بداند آیا ابراهیم فرمان او را اطاعت می کند یا نه بلکه هدف این است که روح فرمانبرداری و تسلیم در برابر دستورهای خدا را که در وجود ابراهیم(ع) بود پرورش دهد و به مرحله فعلیت برساند و از این طریق ابراهیم گامی به سوی تکامل بردارد.

وی به فایده دیگر امتحان الهی اشاره کرد و گفت: فایده دوم امتحان الهی اتمام حجت برای عده ای از مدعیان دروغگویی است که در مواقع عادی هزارگونه ادعا دارند و در مقام عمل هیچ اند، به عبارت دیگر مرد سخن هستند نه مرد عمل، که در واقع با امتحان و آزمایش وضع آنها روشن می گردد. اگر این گونه افراد در بوته امتحان نیفتند و درون خود را که بر خلاف ظاهر آراسته آن ها است آشکار نکنند، ممکن است هم خودشان در اشتباه بمانند و هم دیگران. همچنین کیفرهای خدا، یا عدم الطاف الهی را ظالمانه فرض کنند، اما امتحان پرده از کار آنها برمی دارد و فلز وجود آن ها که لایه ای از آب طلابه روی آن کشیده اند، اما در حقیقت بی ارزش است، هویدا می شود.

این پژوهشگر دینی بیان کرد: یکی دیگر از آثار تربیتی آزمون مصائب این است که در انسان روح مقاومت و پایداری را تقویت می کند و او را در برابر بلایا و حوادث روزگار بردبار و صبور بار می آورد، لذا ملت هایی هم که در دامان سختی ها به سر می برند نیرومند و با اراده می گردند و در عوض انسان های راحت طلب و نازپرورده ضعیف و محکوم می شوند. از آثار دیگر، مصائب بیداری انسان و توجه آنان به جهان غیب و وارستگی از جهان مادی است، چراکه زندگی شیرین و بی دغدغه مایه تغافل آدمی می شود و انسان را به عالم حیوانیت سوق می دهد تا به جز چند روز دنیا و خوشی زودگذر چیز دیگری را نبیند و به هیچ عنصر اخلاقی و فضیلت انسانی توجه پیدا نکند. این گونه است که چشمان او ظاهر می گردد، چنان که پرده ضخیمی از غفلت در برابر چشمان او ظاهر می گردد.

حسین زاده در خصوص نشانه های امتحان الهی، گفت: برای اینکه بدانیم نشانه های امتحانات الهی چیست باید عوامل و ابزار امتحانات الهی آشنا شویم که بر حسب موضوعات و موارد آن متفاوت است، گاهی از درون انسان سرچشمه می گیرند، مانند احوال دل و نیت ها و خواسته های فطری و غریزی او و گاهی عوامل بیرونی است و مربوط به اعمال و کردار خارجی انسان است. از طرفی دیگر برای پیروزی در امتحانات الهی باید به ابزارهایی مانند تقوای الهی، مقاومت و پایداری، توجه به حضور و نظار خدا و توکل بر او، توسل به اهل بیت اشاره کرد.

انتهای پیام