مسجد نهادهای متعدد دارد؛ اما متولی ندارد!

به گزارش ایسنا، چابک سازی ساختارهای بروکراسی یکی از موضوعاتی است که از چندسال قبل و در دولت های مختلف، بارها و بارها مطرح شده است؛ اما این کوچک سازی در بسیاری از مواقع با شکست های سنگینی مواجه می شود چرا که ساختار دولت به شکل های مختلف علاقمند به کاهش تصدی گری و اعمال قدرت خود نیست.

در حوزه فرهنگ نیز سال هاست که بحث کوچک سازی ساختارهای دولتی مطرح می شود و البته کمتر موضوع از سطح بحث های کلی، جلوتر رفته است. در حوزه فرهنگ علاوه بر مقاومت ذاتی بروکراسی اداری برای کاهش تصدی گری، موازی کاری ده ها نهاد در هر حوزه نیز تاثیر دوچندانی بر موضوع می گذارد چرا که در برخی موارد، نهادهای موازی مترصد کاهش تصدی گری نهاد دیگر و جایگزین کردن خود با آن هستند.

در حوزه فرهنگ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را باید بزرگترین نهاد رسمی فرهنگی کشور دانست که البته در اغلب سرفصل های مسئولیتش نهادهای موازی متعددی دارد. در کنار این نهادهای موازی که به خودی خود سیاست گذاری و پیگیری آن را با دشواری هایی مواجه می کنند، این وزارتخانه در تصدی گری های خود دچار بروکراسی های پیچیده و جدی است. علاوه بر این ها، در حوزه قوانین نیز، حوزه فرهنگ وضعیت خوبی ندارد و اکثر قوانین آن یا قدیمی هستند یا اجرایی شدن آن ها به شکلی که ترسیم می شود، دور از دسترس است؛ مانند احکام و وظایفی که در برنامه هفتم توسعه برای حوزه فرهنگ پیش بینی شده است.

ایسنا در چند هفته گذشته گزارشی درباره نهادهای موازی قرآنی در کشور و مسئولیت های آن ها در قبال برنامه هفتم توسعه که مورد تاکید دولت و مجلس است، منتشر کرد (اینجا بخوانید). همچنین در یادداشتی به وضعیت اسناد بالادستی حوزه فرهنگ پرداخت (اینجا بخوانید). در ادامه نیز، ایسنا در گزارشی وضعیت فعالان موثر در حوزه فرهنگی و هنری مساجد و نهادهای موازی با یکدیگر در این حوزه را بررسی می کند؛ نهادهایی که هدف از تاسیس آن ها کارکردهای فرهنگی مهمی بود که به نظر می رسد امروز حداقل به صورت سراسری پیگیری نمی شوند.

انتظارها از نقش آفرینی مساجد در رویکردهای فرهنگی، تربیتی و هنری جامعه در حالی است که چندین و چند نهاد به صورت مستقیم و غیرمستقیم در امور مختلف مسجد مسئولیت دارند که از آن جمله می توان به مرکز رسیدگی به امور مساجد، ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی و هنری مساجد، پایگاه های بسیج مساجد، سازمان اوقاف و امور خیریه، سازمان تبلیغات اسلامی، شهرداری ها، نهاد کتابخانه ها، سازمان دارالقرآن کریم، حوزه علمیه و... اشاره کرد که هر کدام مسئولیت هایی در حوزه فرهنگی مساجد دارند و البته موازی کاری نیز در میان این مسئولیت ها دیده می شود.

مرکز رسیدگی به امور مساجد و چندین نهاد دیگر... 

مرکز رسیدگی به امور مساجد یکی از چندین نهادی است که در حوزه مسجد سیاست گذاری و کار می کند و البته احتمالا می توان آن را بالاتر از سایر نهادهایی دانست که هر کدام به صورت بخشی یا موردی در این حوزه فعالیت می کنند.

30 مهرماه سال 68 و با حکم رهبر معظم انقلاب، آیت الله مهدوی کنی با همکاری جمعی از علمای تهران اقدام به تأسیس این مرکز کردند و در ابتدا، خود ریاست آن را برعهده گرفت و سپس آیت الله محمدباقر انواری را به عنوان قائم مقام آن مرکز منصوب کرد.

این مرکز با هدف سیاست گذاری و برنامه ریزی کلان و سازماندهی، هماهنگی، هدایت و نظارت مساجد تشکیل و سپس وظایف، اختیارات و اهداف آن تعیین شد. از مهم ترین اهداف و سیاست های کلی مرکز رسیدگی به امور مساجد می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

1. حفظ سلامت و امنیت مسجد و دورماندن از منازعات ملی و مناقشات داخلی / 2. تقویت جنبه های معنوی، انقلابی، تعلیمی و تبلیغی مساجد / 3. رونق و افزایش کارآیی و شکوفایی هرچه بیشتر مساجد

وظایف این مرکز نیز در همان ابتدای کار به قرار ذیل معرفی و اعلام شد:

1. انجام فعالیت های ویژه ستادی امور مساجد

2. عزل و نصب ائمه جماعت

3. رسیدگی به امور معیشتی نیروی انسانی

4. کمک به احداث، تعمیر و تجهیز مساجد

5. رسیدگی به دعاوی حقوقی

6. ایجاد هماهنگی بین مساجد به منظور افزایش توانایی فرهنگی و اجتماعی مساجد

7. برگزاری مراسم و مناسبت های ملی و دینی

8. برگزاری همایش ها و سمینارهای علمی و فرهنگی

9. کمک به برنامه های آموزشی و تبلیغی مساجد

همانطور که مشخص است، گستردگی اهداف و وظایف مرکز رسیدگی به امور مساجد به شکلی است که می تواند تمام ابعاد فرهنگی و هنری و... در مساجد را نیز در بر بگیرد. به زبان ساده تر، همین یک مرکز می تواند با ساماندهی مناسب تر، عهده دار همه فعالیت های چند مرکز دیگر که به نوعی قرار است در مسجد هزینه کنند، باشد و به صورت متمرکز، هم سیاست ها را پیگیری کند و هم هزینه ها را در راستای سیاست های بالادستی تعریف شده انجام دهد.

این توضیح لازم است که جایگاه اجتماعی، فرهنگی و هنری مساجد به شکلی است که قطعا می تواند به عنوان یک پایگاه موثر در همه این حوزه ها نظر گرفته شود و به همین دلیل سیاست گذاری مناسب، پیگیری دقیق سیاست ها توسط یک نهاد مشخص و هزینه کردن منابعی تجمیعی از همه نهادها توسط آن یک نهاد و در راستای سیاست های مصوب، ضروریتی غیرقابل خدشه دارد.

با این توصیف ها، چرا نهادهای مختلف هر کدام بخشی را برای این موضوع تشکیل دادند؟

به عنوان مثال، به غیر از مرکز رسیدگی به امور مساجد، تعدادی از نهادهایی که در حوزه مسجد فعال هستند، به شرح زیر هستند:

- ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی - مسئولیت برنامه های فرهنگی و هنری و دارای شعب استانی و چند ده هزار کانون در مساجد.

- پایگاه های بسیج مساجد: سازمان بسیج - رکن مهم مساجد که در شکل گیری، اثرگذاری و اجرای بسیاری از برنامه ها در مساجد.

- سازمان اوقاف و امور خیریه: بسیاری از مساجد موقوفه هستند و رقباتی دارند که سازمان اوقاف مسئول رسیدگی به آن هاست. یکی از ماموریت های این سازمان، احداث امکان فرهنگی و مذهبی ذیل مسجد است.

- سازمان تبلیغات اسلامی: اجرای طرح هایی مانند «امام روستا»، «امام محله» و اجرای طرح های فرهنگی و اجتماعی در مساجد. همچنین  در 4000 روستای کشور و طرح امام محله در 1000 مسجد شهری و در بیش از 200 مسجد در مناطق حاشیه شهری طرح پایگاه های فرهنگی اجتماعی را اجرا می کند؛ ضمن اینکه 90 هزار هیات مرتبط با سازمان تبلیغات بخشی نیز در مساجد مستقر هستند که در بودجه 99 سازمان تبلیغات اسلامی با عنوان «بودجه برنامه گسترش فعالیت های فرهنگی در مساجد»، رقم 31 میلیارد تومان اختصاص یافته است.

- شهرداری ها: بخشی از برنامه های فرهنگی شهرداری ها بر بستر مساجد اجرا می شوند که البته با توجه تاسیس خانه محلات، از حجم آن ها کاسته شده است.

- سازمان دارالقرآن کریم: سازمان تبلیغات اسلامی - این سازمان با تاسیس خانه های قرآنی و موسسات قرآنی در مساجد، برنامه های خود را اجرایی می کند که نوعی از فعالیت های فرهنگی مساجد محسوب می شود.

فراز و فرودهای کانون های فرهنگی هنری مساجد؛ 27 هزار شعبه روی کاغذ

یکی از نهادهای موثر در مسجد که اکنون روی کاغذ شعب فراوانی در مساجد کشور دارد، کانون های فرهنگی هنری مساجد است. این کانون ها برای «مقابله اصولی با تهاجم فرهنگی غرب و ایجاد مسجد تراز اسلامی» بر اساس مصوبه 302 هجدهم اسفند 1371 شورای عالی انقلاب فرهنگی شکل گرفت که امروز بعد از گذشت حدود به 27 سال، نزدیک به 27 هزار شعبه در مساجد کشور دارد. البته با پیگیری خبرنگار ایسنا مشخص شد که در حال حاضر، بسیاری از این شعب فعال نیستند و تعداد شعب باقیمانده نیز به علت محدودیت های بودجه ای، فعالیت متمرکز و چندانی ندارند.

کانون های فرهنگی هنری مساجد دقیقا سه سال پس از مرکز رسیدگی به امور مساجد با حکم شورای عالی انقلاب فرهنگی تاسیس شد تا فعالیت های فرهنگی هنری را در مساجد پی بگیرد؛ این در حالی است که این فعالیت ها قبل از آن و حتی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی نیز با محوریت مسجد و البته توسط اهالی مساجد به صورت خودجوش انجام می شد. پس از تاسیس مرکز رسیدگی به امور مساجد و در وظایف برشمرده شده برای آن نهاد نیز ساماندهی فعالیت های فرهنگی به چشم می خورد.

البته در این سال ها کانون های فرهنگی هنری مساجد نیز فراز و فرودهای بسیاری داشتند. با مروری بر فعالیت های کانون های فرهنگی هنری مساجد در طول سه دهه اخیر، می توان شاهد تلاش این کانون ها در حوزه تئاتر، سینما، تجسمی، کتاب و سرود بود. این فعالیت ها با توجه به ذوق هنری و فرهنگی مسئولان وقت کانون ها در هر مسجد کیفیت متفاوتی داشتند تا جایی که برخی از این کانون ها توانستند افراد شاخصی را در حوزه فرهنگ و هنر تربیت کرده و به جامعه معرفی کنند که البته متعلق به بیش از دو دهه قبل است.

باید توجه داشت که کانون های فرهنگی هنری مساجد که ذیل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تعریف می شود، قرار بود و می توانست به مکانی تبدیل شود که این وزارتخانه، با سیاست گذاری درست در دهه های اخیر، زیر مجموعه های فرهنگی و هنری خود را مجاب کند که برای این پایگاه فرهنگی برنامه های ویژه ای داشته باشند و حتی بخشی از فعالیت جدی خود را در این مکان متمرکز کنند؛ کاری که به جز در حوزه سینما و اکران های سیار (آن هم نه به شکل فراگیر) رخ نداد.

ضمن اینکه این کانون ها در طول فعالیت های خود دقیقا رویدادهایی را برگزار کرده است که توسط نهادهای دیگر پیش از این برگزار شده است.

در نهایت وضعیت به جایی رسیده است که اکنون نمی توان تفاوتی بین عملکرد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان دارالقرآن، بسیج و... در مساجد پیدا کرد و همگی با هم یک کار مشخص را انجام می دهند!

موازی کاری های آسیب زا در فعالیت های مساجد

قطعا می توان دلایل فراوانی برای تاسیس نهادهای مختلف برای فعالیت فرهنگی در حوزه مسجد پیدا کرد؛ که یکی از آن ها لزوم فعالیت گسترده فرهنگی و هنری با توجه به اقتضاعات پس از انقلاب اسلامی و فضای پس از جنگ تحمیلی بود. ممکن است همین دلایل به عنوان یک «تیتر» مهم هنوز وجود داشته باشند و کشور به دلیل تهاجم فرهنگی گسترده، به این نوع از فعالیت فرهنگی و تربیتی نیازی مبرم داشته باشند اما باید تاکید کرد که ساماندهی این فعالیت ها بسیار مهم و لازم است.

تغییر زمین ِ بازی فرهنگ، هنر و رسانه در دنیای امروز و سیاست گذاری های تهاجمی فرهنگی و هنری در این زمینه چنان است که طبیعتا با تعداد زیادی مرکز متکثر که از سیاست مشترک و مشخصی پیروی نمی کنند، نمی توان کار خاصی انجام داد. به نظر می رسد گسترش فعالیت فرهنگی و هنری در مساجد نیازمند بازبینی سیاست های کلی در این باره است که در رأس آن، تعیین تکلیف نهاد اصلی متولی در این حوزه است تا بتواند علاوه بر سیاست گذاری درست، به سمت دستیابی به اهداف پیش بینی شده حرکت کند و به مسئولان فرهنگی کشور نیز پاسخگو باشد.

انتهای پیام