ثبت آثار ناملموس، ماندگاری میراث زیستی اجداد کهن

به گزارش ایرنا، یونسکو میراث فرهنگی ناملموس یا "Intangible cultural heritage" را همپای میراث جهانی ملموس می داند و از این رو در سال 2003 کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس را ایجاد کرد.

عمق تمدن و تاریخ در خطه خراسان رضوی تا بدانجا است که کهن ترین دست افزارهای مکشوفه در این استان مربوط به 800 هزار سال پیش است که این گویای عمق زمانی تاریخ، فرهنگ و تمدن در این سرزمین و حضور و زیست انسان هایی از اقوام مختلف در خراسان است. قدمت اغلب محوطه ها در خراسان رضوی نیز از حدود 6 هزار سال پیش آغاز می شود و تا دوران اسلامی را دربرمی گیرد.

این قدمت تاریخی و زیستی برای زندگی انسان در سرزمین خراسان به معنای وجود مهارت ها، فرهنگ ها و آیین هایی با همین قدمت و ارزش تاریخی نیز هست.

میراث فرهنگی ناملموس در ایران شامل 24 اثر از آداب و آئین، هنرهای نمایشی، مهارت ها، دانش و فرهنگ ایران است؛ کشور ایران در سال 2006، به عنوان چهلمین عضو، به کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس پیوست

به گفته کارشناسان و صاحبنظران، هم اکنون افزون بر 10 هزار اثر تاریخی قابل ثبت در این استان وجود دارد که تاکنون بیش از 2 هزار اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و البته هزاران اثر و میراث ناملموس نیز هستند که علاوه بر ضرورت شناسایی، ضرورت ثبت آنها در فهرست آثار ملی برای جلوگیری از فراموشی آنها در ذهن نسل های امروز و آینده امری ضروری و جزو وظایف متولیان حوزه میراث فرهنگی است.

هرگونه کوتاهی در حفاظت از میراث فرهنگی در هر 2 بخش ملموس و ناملموس به مرور گامی در مسیر حفاظت و صیانت از هویت فرهنگی و تاریخی و البته وظیفه و دینی بر گردن مسوولان و متولیان امر است.

میراث فرهنگی ناملموس در ایران شامل 24 اثر از آداب و آیین، هنرهای نمایشی، مهارت ها، دانش و فرهنگ ایران است و کشور ما در سال 2006، به عنوان چهلمین عضو به کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس پیوست.

آیین باستانی نوروز هشتم مهرماه 1388 به عنوان نخستین اثر ناملموس فرهنگ ایرانی با عضویت هفت کشور و با عنوان یک پروندهٔ مشترک در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به ثبت رسید و این شد سرآغازی برای ثبت میراث ارزشمندی، که اگرچه لمس شدنی نیست، اما دیدنی و شنیدنی است و در عمق جان جا باز می کند.

در این میان خطه تاریخی و کهن خراسان رضوی در حوزه میراث ناملموس دارای جایگاه ویژه ای است که البته عملکرد خوبی نیز در عرصه ملی در زمینه ثبت های ملی آثار این بخش بر جای گذاشته است اما تداوم این روند و البته شناسایی میراث ناملموس بیشتر و در معرض نابودی در این خطه بیش از گذشته ضروری است.

میراث فرهنگی ناملموس، تعریف انسان بر روی کره زمین

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی اظهار کرد: طبق تعریف یونسکو میراث فرهنگی ناملموس به تولیدات و فرایندهای فرهنگی گفته می شود که با گذشت زمان و از نسل های پیشین باقی مانده اند و بخشی از دارایی های فرهنگی، محصولاتی ملموس مانند ساختمان ها یا کارهای هنری هستند.

سیدجواد موسوی بیان کرد: با این حال بخش های زیادی از فرهنگ به شکل ناملموس است مانند ترانه، موسیقی، رقص، درام، توانمندی، آشپزی، هنر صنایع دستی و جشنواره های گوناگون که این موارد شکل هایی از فرهنگ به شمار می روند که قابل ثبت و ضبط هستند ولی ملموس نبوده و قابلیت ذخیره در محل فیزیکی مانند موزه را ندارند اما از طریق ابزارها و وسایلی که در آن ها به کار رفته اند قابل تجربه کردن هستند.

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی بیان کرد: این وسایل فرهنگی توسط سازمان ملل متحد گنجینه های بشری نامیده شده اند.

وی اظهار کرد: میراث فرهنگی ناملموس نه تنها بزرگ تر و گسترده تر از میراث فرهنگی ملموس است که اهمیت آن بسی فراتر است زیرا میراث ناملموس از یک زاویه کلیه فعالیت های فکری و نحوه زیستن پیشینیان اعم از علوم قدیمی، باورها، اعتقادات، نحوه زیستن، مکتوبات، ادیان و بسیاری دیگر از تلاش های در زمانی انسان تاریخی را شامل می شود.

وی افزود: اگر بخواهیم پا را از این دایره نیز فراتر بگذاریم می توان ادعا کرد که میراث فرهنگی ناملموس گستره زبان های گوناگون جغرافیایی را نیز دربر می گیرد.

می توان ادعا کرد میراث فرهنگی ناملموس گستره زبان های گوناگون جغرافیایی را نیز در بر می گیرد و زبان ، باورها، اعتقادات و همه و همه در قالب میراث ناملموس شناخته می شوند

وی ادامه داد: این بدان معناست که کلیه فعالیت های ارتباطی بشر استوار بر هر بنیان فکری، بخشی از میراث فرهنگی ناملموس را می سازد.

موسوی افزود: اگر در تعریف میراث فرهنگی ناملموس بپذیریم این میراث بخشی زنده است که به دست بازماندگان رسیده و به صورت پیوسته مورد استفاده و بازآفرینی قرار گرفته است و گذر زمان بر ارزش آن افزوده و حس هویت و تعلق به انسان و جامعه بخشیده است، به نزدیکی این تعریف با پدیده های زبانی پی خواهیم برد.

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی اظهار کرد: چنانچه زبان را نتیجه تلاش آدمیان برای نامیدن و ایجاد ارتباط بدانیم و از سویی زبان را یگانه پدیده معنابخشی به جهان و هرچه در اوست، تصور کنیم، خواهیم دید که چه جایگاهی در شکل گیری هویت انسان دارد و حفظ آن چه میزان ضروری است.

وی توضیح داد:پس اگر زبان ها همان میراث فرهنگی ناملموس باشند می توان ادعا کرد گستره این میراث بی منتهاست و آغاز و پایانش نامشخص است اما آنچه ما از آن به عنوان میراث ناملموس فرهنگی یاد می کنیم، گزینش دستوری بخش هایی از این دریای بی پایان است.

وی اظهارکرد: به عنوان مثال نوازندگی کمانچه و دوتار، طریقه ساخت آن ها و یا قصه گویی و نقالی که همه این موضوعات مشخصا از یک بدنه لایتناهی بریده شده و به عنوان یک موضوع فرهنگی ضبط و ثبت شده اند.

موسوی گفت: به این ترتیب میراث فرهنگی ناملموس یعنی تعریف کلی انسان بر روی کره زمین، به همین دلیل است که خصلت هایی نظیر ایجاد انسجام و همبستگی اجتماعی، گفتگوی بین فرهنگی، اشتراکات در زمانی و هم زمانی فرهنگی را به آن نسبت می دهند.

خراسان رضوی ، پیشرو در ثبت میراث ناملموس

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی با بیان اینکه این استان در ثبت میراث ناملموس در کشور در جایگاه ویژه ای قرار دارد و پیشگام محسوب می شود، گفت: ثبت میراث فرهنگی این استان در اصل ثبت و ضبط گوهرهای ارزشمند از گنجینه زبان، تاریخ و فرهنگ منطقه شمال شرق کشور است.

احسان زهره وندی ادامه داد: براین اساس این استان با ثبت 232 اثر در کشور جایگاه نخست را در این زمینه به خود اختصاص داده است.

این مسوول اظهارکرد: طبق تعریف یونسکو میراث فرهنگی ناملموس به تولیدات و فرایندهای فرهنگی گفته می شود که با گذشت زمان و از نسل های پیشین باقی مانده اند؛ بخشی از دارایی های فرهنگی، محصولاتی ملموس مانند ساختمان ها یا کارهای هنری هستند.

ثبت میراث فرهنگی استان خراسان رضوی در اصل ثبت و ضبط گوهرهای ارزشمند از گنجینه زبان ، تاریخ و فرهنگ منطقه شمال شرق کشور است

وی با بیان اینکه بخش های زیادی از فرهنگ به شکل ناملموس است، بیان کرد: ظرفیت های تاریخی و فرهنگی در خراسان رضوی بسیار بالاست و تلاش داریم تا با ثبت ملی این آثار و ظرفیت ها گام مهمی در جهت حفاظت و صیانت از آنها برداریم.

وی گفت: از جمله میراث ناملموس ثبت شده استان در فهرست آثار ملی می توان به «مقام نوایی»، نواختن ساز قوشمه و مهارت بافت سفره کردی قوچان اشاره کرد.

خراسان رضوی، دارنده بیشترین آثار تاریخی منقول کشور

معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی گفت: خوشبختانه در این استان هم به آثار ملموس و هم ناملموس در کنار یکدیگر توجه ویژه و خاصی شده است به طوری که این استان هم اکنون از نظر تعداد آثار تاریخی فرهنگی منقول، رتبه نخست کشور را دارد.

زهره وندی افزود: خراسان رضوی با 32 اثر منقول از جمله قرآن کریم مشهور به مصحف مشهد رضوی و سکه ولایت عهدی امام رضا(ع) در این زمینه رتبه اول را داراست.

وی اظهار کرد: این استان با برخورداری از 54 اثر تاریخی و فرهنگی ناملموس از جمله پرونده های میراث عاشورایی آیین «حسن حسین کنگ و آیین نخل گردانی صدخرو داورزن» دارنده بیشترین تعداد آثار تاریخی فرهنگی ناملموس کشور است.

معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی، شمار آثار طبیعی استان را 23 اثر از جمله «برکه های سی سر نیشابور و درختان ازغد» اعلام و بیان کرد: با ثبت این آثار، خراسان رضوی بیشترین تعداد آثار تاریخی طبیعی ثبت شده کشور را داراست.

زهره وندی بیان کرد: شمار پرونده های در دست اقدام تا پایان سال جاری در حوزه آثار طبیعی و غیرمنقول استان نیز حدود 242 پرونده است.