هجرت بانوی کرامت فراتر از یک فرهنگ سازی بود

بی تردید فرهنگ سازی از آثار حیات معنوی حضرت فاطمه معصومه(س) در قم و ایران است، اما تاثیرگذاری هجرت بانوی کرامت، در ابعاد تمدنی و فراتر از فرهنگ سازی است و زمانی که سخن از تمدن به میان می آید تمامی خرده فرهنگ ها، آیین ها، دین و مذهب، باورها و ارزش ‎ها و حتی هنر و معماری و مظاهر شهرنشینی را در بستر زمان طولانی شامل می شود در همین راستا خبرنگار ایکنا از قم به گفت وگو با حجت الاسلام والمسلمین محمدباقر مشکاتی، مدیر سابق موزه حرم و پژوهشگر دینی پرداخته که در ادامه با هم می خوانیم:

مقالات و کتاب ها، سخنرانی ها و مصاحبه ها و مجموع گفته ها و شنیده ها درباره فضائل و مقام علمی و معنوی حضرت معصومه(س) کافی نیست و به ابعاد اجتماعی و تمدنی حضور بانوی مهاجره در قم، ایران و جهان اسلام کمتر پرداخته شده است.

هر ساله در ایام معصومیه به ویژه شب شهادت حضرت فاطمه معصومه(س) شور و حماسه وصف ناپذیری در قم برپا می شود که با برگزاری نشست های علمی و کارهای فرهنگی در جنبه های شعور و معرفت فاطمی نیز باید تلاش کرد.

با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی کشور، سالروز ورود تاریخ ساز کریمه اهل بیت(ع) روز ملی قم نامگذاری شده و قرار است از سال آینده روز ملی قم رسما در تقویم ایران درج شود. این امر بسیار مهم و ظرفیت آفرین است برای نهادها و فعالان و کنشگران فرهنگی و اجتماعی و علمی و پژوهشی تا از فرصت 17 روزه که به شهادت بانوی کرامت ختم می شود و ایام معصومیه نام دارد بهره برداری حداکثری کند.

امسال هم به ابتکار آستان مقدس فاطمی و تصویب شورای فرهنگ عمومی قم، شعار این 17 روز «قم؛ جهان شهر تمدنی اهل بیت» انتخاب شد که یک بیانیه ماموریت یکساله و حتی دائمی و مستمر است.

نامگذاری «حرم اهل بیت» در روایات ائمه معصومین(ع) بر روی شهر قم، پیشینه تاریخی این شهر و روایتی از امام صادق(ع)، پدربزرگ حضرت فاطمه معصومه(س) که 45 سال قبل از تولد حضرت بشارت آمدن دختری از خاندان خود را به شهر قم و مدفون شدن وی را در این شهر می دهد و می فرماید: «هرکس فاطمه(س) را زیارت کند، بهشت بر او واجب می شود»، همه این ها نشان می دهد یک رسالت بسیار مهمی بر دوش این بانوی بزرگوار بوده و بانوان و دختران ما باید به چنین اسوه و الگویی که تاثیرگذاری اجتماعی و تمدنی دارد؛ افتخار کنند. اینکه برای چنین ماموریت بزرگی یک بانو انتخاب شده، قابل مطالعه و بررسی است.

تاثیرگذاری بانوی کرامت در ابعاد تمدنی

این هجرت تاریخی حضرت در سال 201 هجری قمری از سرزمین وحی یعنی مدینه النبی به ایران اسلامی، به برکت شخصیت و عظمت وجودی ایشان یک هجرت تمدن ساز است؛ قطعا فرهنگ سازی از آثار حیات معنوی حضرت معصومه(س) در قم و ایران است اما تاثیرگذاری تمدنی فراتر از فرهنگ سازی است و ما قائل به تاثیرگذاری این بانوی مجاهده در ابعاد تمدن هستیم.

این تاثیرگذاری عمیق و گسترده در سه بازه زمانی متصل به هم تحقق می یابد. لذا ابعاد تاثیر تمدنی در طول 12 قرن گذشته، استمرار و فعلیت آن در زمان ما یعنی حال حاضر و در آینده جهان و بشریت را باید بررسی و تحلیل کرد و این نیاز به نگاه راهبردی، جامع و رویکرد و باور به تمدن اسلامی دارد.

زمانی که سخن از تمدن به میان می آید فرهنگ و تمامی خورده فرهنگ ها، سنت ها و آیین ها، دین و مذهب، باورها و ارزش‎ ها و حتی هنر و معماری و مظاهر شهرنشینی را شامل می شود. البته تاثیرپذیری در همه ابعاد فرهنگ و تمدن طبیعتا یکسان نبوده و دارای شدت و ضعف است. به عنوان مثال به خاطر وجود این بانوی عالمه و محدثه، شهر مقدس قم در برخی زمینه ها مانند ترویج اسلام، مکتب تشیع و علوم و معارف قرآن و اهل بیت(ع) در سراسر عالم، تاثیرگذاری بالایی داشته است.

در دیگر زمینه ها مانند معماری و شهرسازی، با وجود تاثیرپذیری کالبد شهری قم و برخی نقاط کشور از معماری های فاخر و شکومند حرم مطهر حضرت معصومه(س) در گذشته، متاسفانه در استمرار و حفظ آن ضعیف عمل کردیم و امروزه در قم و ایران از معماری اسلامی ایرانی دور شدیم. اما با نگاه جامع و با توجه به همه این پیشینه و مسائل، حضرت معصومه(س) را بانوی فرهنگ و تمدن ساز اسلامی معرفی می کنیم.

اهداف و حکمت هجرت بانوی کرامت به قم

مسئله دیگر که باید به آن پرداخته شود حکمت ها و دلایل سفر پرخطر این بانو به شهر قم است که صرفا به خاطر دلتنگی و دیدار با برادر خود نبوده و اهداف متعالی در این هجرت تاریخی، مدنظر بوده است. جالب است علاوه بر بشارت معروفی که امام صادق(ع) در حدود 70 سال قبل ورود این بانوی فاضله به قم داده بودند، طبق نقل های تاریخی 20 سال قبل ورود حضرت به قم در سال 201 هجری قمری، علمای قم که از اشعری ها بودند با شخصیت علمی و معنوی حضرت معصومه (س) در کودکی به صورت حضوری در شهر مدینه آشنا می شوند. این ها همه نشان یک زمینه سازی برای هجرت و یک حضور حیاتی در قم داشته و حکایت از بزرگی این بانو ارائه می دهد؛ بحث مربوط می شود به همان داستان راستین که حضرت معصومه(س) در شش یا هفت سالگی در غیاب پدر خویش امام کاظم(ع)، پاسخ سوالات دینی و فقهی مردم قم که آن زمان به دیدار امام خود در مدینه آمده بودند را می دهد و نشان «فداها ابوها» را از امام معصوم می گیرد.

حضرت معصومه(س) به دعوت و با اذن و اجازه برادر خود این سفر را آغاز کردند. امام رضاع(ع) فرمود: «مَن زارَ المَعصُومَهَ بقُمّ کَمَنْ زارَنی» یعنی زیارت خواهر خودش را برابر با زیارت خود می داند. این کلام معصوم(ع) علاوه بر اهمیت زیارت و پاداش زیارت و مقام والای حضرت، یک پیام بسیار مهم دیگری نیز دارد؛ اینکه با لقب معصومه، نه تنها این هجرت را تایید می نماید بلکه در مرتبه عصمت قرار دادند. این روایت هر گونه شک و شبهه در چرایی سفر دختر موسی بن جعفر (ع) به قم را برطرف می کند.

باید توجه و اهتمام داشته باشیم که وجود پرفضیلت این بانوی بزرگوار نباید در اختفا بماند و اهداف بلندی در سفر این بانو وجود داشته، مقاومت فعال، افشاگری عملی و مبارزه با حکومت ظالم وقت، را می توان در زمره این اهداف بلند قرار داد چرا که ایشان به خاطر روشنگری و دفاع از ولایت و حقانیت امامت امام رضا(ع) همانند جده بزرگوار خویش؛ حضرت فاطمه زهرا(س) خود را فدای امامت و ولایت کرد.

حضرت معصومه(س)؛ مدافع امامت و ولایت

چهار بانوی برتر و تمدن ساز در تاریخ اسلام وجود دارد؛ حضرت خدیجه کبری(س)، حضرت فاطمه زهرا(س)، حضرت زینب کبری(س) و حضرت فاطمه معصومه(س) که اتفاقا از القاب ایشان فاطمه ثانی و زینب ثانی است؛ فاطمه بدان جهت که همان سیره و روش دفاع از امام زمان خود را در پیش گرفت و زینب ثانی بدان جهت که قبل از شهادت امام رضا(ع) پیام آور و تبلیغ کننده حقانیت امام خویش بود.

این حضور حضرت معصومه(س) در بین مردم و جامعه یک پیام بزرگی را به ما انتقال می دهد که زنان در تاریخ اسلام با حضور خود در زمان ضرورت تاثیرگذارتر از مردان می شوند. اما فهم این ضرورت حضور اجتماعی هم مهم است؛ آنچه مسلم است اینکه، هر کدام از بانوان تاثیرگذار اسلام از جمله کریمه اهل بیت(ع)، به ضرورت دفاع از اصل رسالت و امامت پا به عرصه اجتماعی گذاشته و ولایت مداری خود را به اثبات رساندند. این مسئله برای همه مسلمانان به ویژه بانوان جامعه ما یک شاخص است که ضرورت حضور و نقش آفرینی اجتماعی خود را بر محور و مدار ولایت تعریف کنند.

ابعاد اثربخش و الهام بخش حضور تمدن ساز بانوی کرامت در قم

یکی از ابعاد تمدن ساز این هجرت، بعد سیاسی و تاریخی را شامل می شود که جغرافیای سیاسی شهر مدینه و قم در این ابعاد باید بررسی شود و حضور حضرت در میان مردم شهر قم، باعث ایجاد روحیه و قوت قلب آنان شد و این اثرگذاری ها با شهادت ایشان متوقف نشد که افزون هم شد.

حضور الهام بخش و سیاسی بانوی کرامت در طول تاریخ ایران اسلامی از خیزش و جنبش های قرون مختلف تا جنبش مشروطیت تا پیروزی انقلاب اسلامی تاثیر بسزایی داشته و کسی نمی تواند علمای مجاهد و مبارز پرورش یافته چون امام خمینی(ره)، رهبر معظم انقلاب، بزرگان جبهه مقاومت مانند علامه زکزاکی و شهید علامه سیدحسن نصرالله را در حوزه علمیه قم و مکتب معنوی و عرفانی این حضرت را انکار کند که این بانوی مجاهده خود الگوی مقاومت بوده و هست و انقلاب اسلامی و مقاومت و بیداری اسلامی یکی از دستاوردهای حضور پربرکت این بانوی مجاهده در قم محسوب می شود.

قم یک تاریخ 7 هزارساله دارد و بیش از چهل روایات از ائمه معصومین(ع) درباره مکانت فرهنگی و جهانی شهر قم وجود دارد و پس از وجود نازنین این بانو در شهر قم یک تحول و انقلابی در حوزه های متفاوت از جمله؛ جنبه های شهری، اجتماعی، فرهنگی، علمی و تاریخی ایجاد شد و باعث یک رشد بی نظیر در همه ساختار شهری صورت گرفت و هویت شهری قم را به اساسی از هویت باستانی و تاریخی و یک هویت مذهبی و فرهنگی و زیارتی تغییر داد که امروزه گستره ملی و جهانی یافته است.

در خصوص ابعاد تمدنی دیگر در نشست ها و گفتگوهای دیگر به تفصیل باید سخن گفت و با نگاه آینده نگرانه، رسالت و نقش قم، «جهان شهر تمدنی اهل بیت» را با محوریت حضرت معصومه(س) در بستر آخرالزمانی و زمینه سازی ظهور منجی موعود(عج) بایستی بررسی کرد.

انتهای پیام