واکاوی چرایی مخالفت و تقابل ایالات متحده با ایران

چرا ایالات متحده ایران را تحریم کرده است؟ چرا با توسعه ایران مخالفت می کند؟ چرا از صدام در مقابل ایران حمایت کردند؟ این چراها و صدها چرای دیگر به منازعه ایران و آمریکا در طول دهه های اخیر باز می گردد. البته داستان شروع منازعه ایران و ایالات متحده به شیوه های مختلفی روایت شده است. برخی شروع آن را به تسخیر سفارت آمریکا در تهران نسبت می دهند؛ آن ها معتقدند تسخیر سفارت آغازگر مخالفت ها با جمهوری اسلامی بوده و اگر نبود این حادثه، مشکلات ایران و آمریکا نیز شروع نشده بود.
اما اگر چنین ادعایی را بپذیریم تکلیف قطع نامه «جاویتس» چه می شود؟ این قطع نامه نخستین قطع نامه تحریمی آمریکا علیه ایران است که توسط سنا و پیش از وقوع حادثه تسخیر سفارت آمریکا توسط دانشجویان تصویب شده است.
(چند روز بعد از انقلاب اسلامی، یک تاجر یهودی به اتهام «جاسوسی به نفع دولت غاصب صهیونستی اسرائیل» با دستور حاکم شرع اعدام شد؛. چند روز بعد از این واقعه، با پیشنهاد یک سناتور یهودی به نام «جاکوب جاویتس»، قطعنامه حقوق بشری علیه جمهوری اسلامی در مجلس نمایندگان آمریکا تصویب شد.)

عده ای دیگر معتقدند مقابله و مخالفت آمریکایی ها با ایران به برنامه اتمی ایران باز می گردد. ایالات متحده نمی خواهد ایران اتمی باشد و ایران با حفظ ظرفیت غنی سازی خود، پتانسیل دسترسی به تسلیحات اتمی را دارد. در نتیجه آمریکا ایران را تحریم کرده و با جمهوری اسلامی مخالفت می کند. اما این گروه نمی توانند به این مساله پاسخ دهند که چرا این خصومت ها پس از برجام نیز ادامه یافته است؟ در حالی که ایران در بخش هسته ای فقط در حوزه صلح آمیز فعالیت دارد و حتی بخش مهمی از برنامه اتمی خود را تعلیق و محدود کرده، چرا اصطلاح فشار حداکثری از سوی دولت آمریکا علیه ایران ابداع می شود؟

رهبر معظم انقلاب در یکی از سخنرانی های اخیر خود به این نکته اشاره کردند که جمهوری اسلامی با نظم نوین جهانی و سلطه آمریکا مخالف است. به نظر می رسد همه دشمنی ایالات متحده با ایران، به اثرگذاری ایران بر نظم جهانی بازمی گردد بنابراین این گونه تلقی می شود که این مساله نیز مانند مسائل دیگر، فقط بهانه ای از سوی ایالات متحده برای دشمنی با ایران است و تناسبی با اصل ماجرا ندارد. پس علت این همه هجمه چیست؟ چرا ایالات متحده از هر تلاشی برای تقابل و تغییر حکومت و .. در ایران دریغ نمی کند؟

نزاع برای سردمداری نظم جهانی
به نظر می رسد همه چیز را باید در عنوان کتاب کسینجر، که یک فصل کامل را هم به ایران اختصاص داده، باز می گردد؛ یعنی نظم جهانی. چیزی که در حال حاضر ایالات متحده سردمدار رهبری آن است. نظم امنیتی_سیاسی چیزی است که همواره منازعه بین دولت ها و حتی امپراتوری ها را ایجاد کرده؛ دو جنگ جهانی برای تغییر در همین نظم به وقوع پیوست و جنگ سرد نیز به دلیل نزاع بر سر نظم جهانی اتفاق افتاده است.

همه دولت ها تلاش می کنند نقش موثری در نظم جهانی داشته باشند زیرا دولتی که نقش پررنگتری در این نظم دارد، امنیت بیشتری داشته و مسیری هموارتر برای توسعه خواهد داشت. بنابراین طبیعی است که نزاع اصلی میان قدرت های بزرگ بر سر نظم جهانی و شیوه توزیع قدرت در جهان باشد. آمریکا دولتی است که تلاش می کند خود را در نوک هرم توزیع قدرت به عنوان هژمون جهان حفظ کند.

رهبر معظم انقلاب در یکی از سخنرانی های اخیر خود به این نکته اشاره کردند که جمهوری اسلامی با نظم نوین جهانی و سلطه آمریکا مخالف است. به نظر می رسد همه دشمنی ایالات متحده با ایران، به اثرگذاری ایران بر نظم جهانی بازمی گردد.
این اتفاق در سه مرحله روی داده است:

1_ نخستین مرحله، پایان دادن به تسلط ایالات متحده بر ایران بود که توسط جمهوری اسلامی انجام شد. انقلاب اسلامی از اساس با شعار مقابله با سلطه قدرت های بزرگ به ویژه آمریکا به وقوع پیوست. درک اهمیت ایران برای آمریکا با رجوع به نقل قول های مقام های آمریکایی روشن می شود.
برای مثال «جیمی کارتر» رئیس جمهوری وقت آمریکا در مورد نقش «ایران پهلوی» در کتاب خاطراتش می نویسد: «من نیز مانند دیگر رئیسان جمهوری آمریکا بر این باور بودم که شاه برای ما هم پیمان قدرتمندی است. حفظ روابط حسنه با عربستان و مصر و فروش نفت به اسرائیل در حالی که اسرائیل از سوی اعراب تحریم شده بود، حکایت از قابلیتی در وجود شاه داشت و این قابلیت برای من قابل ستایش بود.»

در واقع ایران دژ مستحکمی برای ایالات متحده محسوب می شد که از طریق آن می توانست نظم منطقه غرب آسیا را مطابق میل خود حفظ کند. به عقیده آمریکایی ها، حل منازعه اعراب و اسرائیل نیز به حفظ سلطه ایالات متحده بر ایران بستگی داشت. با وقوع انقلاب اسلامی، این قابلیت از آمریکایی ها گرفته و ایران به کشوری مستقل تبدیل شد که دیگر حاضر نبود بخشی از پازل آمریکا برای نظم منطقه باشد.

به عقیده آمریکایی ها، حل منازعه اعراب و اسرائیل به حفظ سلطه ایالات متحده بر ایران بستگی داشت. با وقوع انقلاب اسلامی، این قابلیت از آمریکایی ها گرفته و ایران به کشوری مستقل تبدیل شد که دیگر حاضر نبود بخشی از پازل آمریکا برای نظم منطقه باشد انقلاب اسلامی، محاسبات آمریکایی ها در مورد منطقه غرب آسیا را با اخلال مواجه کرد به همین دلیل، از همان ابتدا با مخالفت آمریکایی ها مواجه شد؛ اما این پایان ماجرا نبود. در طول این سال ها همواره مخالفت با جمهوری اسلامی از سوی ایالات متحده افزایش یافته است. علت افزایش فشارها را می توان در این مساله دید که جمهوری اسلامی نه تنها ایران را از سیطره آمریکایی ها خارج کرده بلکه به عنوان یک موجودیت الهام بخش در منطقه عمل کرده است.

2_ از همان ابتدا نیز روشن بود انقلاب اسلامی ایده هایی داشت که قابلیت تسری داشته و می تواند بر ملت های دیگر اثرگذار باشد. دیری نپایید که با شکل گیری جنبش های اسلامی و یا گسترش فعالیت های آنها، خطر جمهوری اسلامی بیشتر احساس شد. حالا دیگر صحبت از دست دادن ایران نبود بلکه بیم آن می رفت که همه منطقه از سلطه ایالات متحده خارج شود. اتفاقی که به نظر می رسد در حال حاضر در حال رخ دادن است.

اکنون منطقه غرب آسیا به زمین بازی شبکه مقاومت تبدیل شده که تلاش دارد با سلطه آمریکا در منطقه مقابله کند. در حالی که تا چند دهه پیش، نظم منطقه غرب آسیا به خواست ایالات متحده پیش می رفت امروز نمی توان چیزی را بدون محور مقاومت تصور کرد.

امنیت و نظم امنیتی در غرب آسیا حالا با بازیگری ایران و هم پیمانان شبکه مقاومت تعیین می شود. علت حمایت بی چون و چرای ایالات متحده از اسرائیل در طول یک سال اخیر نیز همین مساله است. آمریکا می خواهد با تضعیف اعضای شبکه مقاومت، بار دیگر سلطه خود را بر غرب آسیا اعمال کند. بنابراین، علاوه بر قطع سلطه آمریکا بر ایران، جمهوری اسلامی با مشارکت اعضای شبکه مقاومت توانسته سلطه آمریکا بر منطقه را نیز کاهش دهد. این مساله برای آمریکایی ها قابل تحمل نبوده و اینجا نیز پایان ماجرا نیست.

سه دهه پیش «برژینسکی» مشاور امنیت ملی کارتر در کتابش با عنوان «صفحه شطرنج» پیش بینی جالبی کرده بود که به نظر می رسد در حال حاضر به حقیقت تبدیل شده است. او گفته بود: «احتمالا خطرناک ترین سناریو، تشکیل یک ائتلاف عظیم متشکل از چین، روسیه و احتمالا ایران خواهد بود که یک ائتلاف ضد هژمونیک تشکیل خواهند داد.» این مساله به این معنی است که ایران به یکی از ستون های ضد هژمونی در جهان تبدیل شده است.

3_ اگر تا سال های گذشته ایالات متحده فقط تسلط خود بر غرب آسیا را از دست داده بود، اکنون ایران با همکاری دیگر دولت ها در حال به چالش کشیدن قدرت ایالات متحده در سراسر جهان است. این سه مرحله یعنی خروج ایران از عنصر حافظ نظم آمریکایی در غرب آسیا، کاهش سلطه آمریکا در منطقه غرب آسیا و مقابله ایران با کمک دیگر دولت ها در برابر هژمونی آمریکا، توضیح می دهند که چرا ایالات متحده با جمهوری اسلامی مخالف است و همه تلاش خود را برای مقابله با آن می کند.

منابع:

https://www.foreignaffairs.com/iran/irans-order-chaos-suzanne-maloney
https://www.economist.com/international/2024/09/22/a-new-quartet-of-chaos-threatens-america