قُلکی 400 ساله برای ذخیره کردن یخ

یخچال خشتی یک سازه سنتی ایرانی است که برای تولید و نگهداری یخ در فصل های گرم سال استفاده می شده است. این سازه ها از خشت، گل، سنگ و چوب ساخته می شدند و طراحی هوشمندانه ای داشتند که به مردم کمک می کرد تا در تابستان به یخ دسترسی داشته باشند.

یخچال های خشتی معمولاً دارای چهار بخش اصلی حوض بند، انباره یخ، دیوارهای سایه انداز و گنبد بزرگ روی انباره بودند.

این سازه ها به گونه ای طراحی شده بودند که سرمای کافی برای نگهداری یخ فراهم شود و از ذوب شدن آن در روزهای گرم سال جلوگیری کند.

یخچال های خشتی با استفاده از اصول ساده فیزیکی و طراحی هوشمندانه کار می کردند.

اولین مرحله برای راه اندازی یخچال های خشتی، جمع آوری یخ در زمستان بوده است؛ بدین صورت که آب در حوض بند یخچال، ریخته می شد و شب ها به دلیل سرمای هوا، یخ می بست.

این یخ ها سپس به انباره یخ که معمولاً زیرزمینی بود، منتقل می شد؛ این انباره ها به گونه ای طراحی شده بود که دمای داخلی آن پایین بماند. البته دیوارهای ضخیم خشتی و گنبد بزرگ روی انباره ها نیز به حفظ سرما کمک می کردند.

این یخچال ها دارای دیوارهای سایه انداز بودند که در اطراف یخچال ساخته می شدند تا سایه ایجاد کنند و از تابش مستقیم خورشید به انباره جلوگیری کنند.

یخچال های خشتی همچنین دارای تهویه طبیعی بودند به نحوی که طراحی آنها این گونه بود که جریان هوای سرد به داخل و هوای گرم به بیرون هدایت می شد و به حفظ دمای پایین کمک می کرد.

یکی از این سیستم ساده و کارآمد که به مردم کمک می کرد در تابستان های گرم مناطق گرم و کویری مانند شهرهای استان یزد به یخ دسترسی داشته باشند، امروز در شهر میبد و در معرض دید عموم مردم و گردشگران قرار دارد.

یخچال خشتی میبد یکی از بزرگ ترین و قدیمی ترین یخچال های خشتی ایران است که در دوره صفویه ساخته شده و حدود 400 سال قدمت دارد.

این یخچال که در فاصله 50 کیلومتری شمال شهر یزد واقع شده، به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

گنبد این یخچال، ارتفاعی حدود 15 متر دارد و ضخامت دیوارهای آن در پایین ترین قسمت به 240 سانتی متر نیز می رسد.

مخزن یخ این یخچال به شکل گودالی بزرگ با قطر دهانه حدود 13 متر و عمق حدود 5 متر، به گونه ای طراحی شده که یخ ها را برای مدتی طولانی نگهداری کند.

دیوارهای سایه انداز این یخچال هم با ضخامت دو متر و ارتفاع هشت متر ساخته شده اند تا از تابش مستقیم خورشید گرم این منطقه به مخزن، جلوگیری کنند.

دیوارهای شرقی و غربی و جنوبی این یخچال خشتی در زمستان، سایه سار سردی در محوطه شمالی یخچال فراهم می کرده به طوری که در شب های چله زمستان با انداختن آب قنات به حوض پهناور و کم عمق آن محوطه و تکرار این کار در شب های متوالی، قطعات بزرگ یخ ساخته می شده و پس از شکستن آنها، به مخزن یخ در زیر گنبد یخچال انتقال داده می شد.

یخ های انباشته شده در زیر گنبد خشتی بزرگ این یخچال ذخیره می شد تا در تابستان از آن برای استفاده کاروانیان و مردم بهره برداری شود.

یخچال خشتی میبد نه تنها به عنوان یک سازه مهندسی برجسته شناخته می شود بلکه نشان دهنده هنر و دانش پیشرفته ایرانیان در مدیریت منابع طبیعی و سازگاری با محیط زیست است. این یخچال ها به مردم کمک می کردند تا در تابستان های گرم به یخ دسترسی داشته باشند و از آن برای نگهداری مواد غذایی و خنک کردن نوشیدنی ها استفاده کنند.

انتهای پیام