جنگ "تراشه های هوش مصنوعی" بین آمریکا و چین؛ ایران کجاست؟

خبرگزاری تسنیم، ایران در طول دهه های گذشته همواره به دنبال دستیابی به لایه های پیشرفته در حوزه های علمی و فناوری بوده و در این مسیر، مقام معظم رهبری بارها بر اهمیت پیشرفت در هوش مصنوعی تأکید کرده است.

یکی از مهم ترین موضوعاتی که ایشان در سخنرانی های خود به آن پرداخته اند، لزوم دستیابی ایران به "لایه های عمیق هوش مصنوعی" و از آنطرف قرار گرفتن ایران در بین 10 کشور برتر هوش مصنوعی است.

یکی از اصلی ترین چالش ها در این مسیر، پراکندگی اسناد و سیاست گذاری های مرتبط با هوش مصنوعی میان نهادهای مختلف است. دستگاه های مختلف دولتی و خصوصی در طول سال ها اسناد و برنامه هایی را در این زمینه تدوین کرده اند، اما نبود یک چارچوب هماهنگ و یکپارچه، روند توسعه هوش مصنوعی در کشور را کند کرده است.

ایجاد "سازمان ملی هوش مصنوعی" یکی از اقدامات مهم در راستای رفع این چالش ها بود. این سازمان با هدف یکپارچه سازی سیاست گذاری ها و برنامه ریزی های کلان در حوزه هوش مصنوعی تأسیس شد. با این حال، همچنان سوالاتی در مورد کارکرد و برنامه های این سازمان مطرح است و نیاز به تحلیل و بررسی دقیق تری دارد.

شرکت های دانش بنیان نیز در این مسیر نقشی کلیدی دارند. این شرکت ها به عنوان نیروهای محرکه اقتصاد نوآوری و توسعه ی فناوری در کشور، قادرند تحولات بزرگی در حوزه هوش مصنوعی ایجاد کنند. با توجه به اینکه بسیاری از شرکت های دانش بنیان در ایران در حوزه فناوری های پیشرفته فعال هستند، نقش آن ها در تسریع پیشرفت های هوش مصنوعی، غیرقابل انکار است. همچنین، این شرکت ها توانایی ایجاد فرصت های شغلی جدید و ارتقاء سطح دانش و مهارت های تخصصی نیروی کار را نیز دارند.

برای اینکه ایران بتواند در حوزه هوش مصنوعی به موفقیت های بیشتر دست یابد، به ابزارها و زیرساخت های متعددی نیاز دارد. از جمله این ابزارها، می توان به دسترسی به داده های بزرگ و متنوع، توانایی پردازش بالا، تربیت نیروی انسانی متخصص، و ایجاد همکاری های بین المللی اشاره کرد. علاوه بر این، سیاست گذاری های هماهنگ و پایدار در سطح ملی نیز برای تسریع روند توسعه ضروری است.

در مقایسه با کشورهای منطقه و سایر کشورهای پیشرو در حوزه هوش مصنوعی، ایران هنوز فاصله زیادی دارد. کشورهایی مانند امارات متحده عربی و عربستان سعودی، برنامه های گسترده ای برای تبدیل شدن به قطب های هوش مصنوعی در منطقه دارند و سرمایه گذاری های کلانی در این زمینه انجام داده اند. در این رقابت منطقه ای، ایران برای حفظ و ارتقای جایگاه خود باید تلاش های جدی تری انجام دهد و برنامه های جامع تری را به اجرا بگذارد.

به همین بهانه، میزبان دکتر ابوالحسن فیروزآبادی؛ دبیر سابق شورای عالی فضای مجازی و مدیر گروه توسعه فناوری زعیم در خبرگزاری تسنیم بودیم و در رابطه با چالش های حوزه هوش مصنوعی در کشورمان گفت و گو کردیم. بخش اول این گفت و گو با عنوان "آیا ایران از پیچ تاریخی هوش مصنوعی صحیح و جامع عبور میکند؟" منتشر شد.

در ادامه بخش دوم این گفتگو را از نظر می گذرانید:

تسنیم: چه موانع و چالش هایی بر سر راه توسعه هوش مصنوعی در ایران وجود دارد و شورای عالی فضای مجازی چگونه می تواند برای رفع این موانع اقدام کند؟

زمانی که عضو شورای عالی فضای مجازی بودم، معتقد بودم که برای مقابله با قدرت نرم رو به رشد در جهان، باید بر تقویت اقتصاد دیجیتال تمرکز کنیم. تقویت زیرساخت های رسانه های اجتماعی داخلی و حوزه های فناورانه کشور از اولویت های ما بود، اما با چالش بزرگی روبرو بودیم: فقدان بازیگران قدرتمند بخش خصوصی در ایران.

در آن زمان، بسیاری معتقد بودند که شورای عالی فضای مجازی باید رهبری این حوزه را بر عهده بگیرد. اما این شورا عمدتاً یک نهاد سیاست گذاری است و قدرت اجرایی کافی برای عملیاتی کردن تصمیمات ندارد. شورای عالی فاقد جایگاه مشخصی در ساختار قدرت کشور است و نمی تواند دستگاه های اجرایی را به اجرای مصوبات خود ملزم کند.

شورای عالی فضای مجازی، علی رغم اهمیت آن، از لحاظ قانونی جایگاه مشخصی در زنجیره قدرت کشور ندارد. این شورا، گرچه از حمایت های رهبری برخوردار است، اما فاقد اختیارات لازم برای الزام دستگاه های اجرایی به اجرای مصوبات خود است. به عبارت دیگر، شورای عالی فاقد اهرم های اجرایی مانند بودجه یا پشتوانه قدرت قهریه است که بتواند تصمیمات خود را به مرحله عمل برساند. این امر باعث می شود تا مصوبات شورا بیشتر جنبه توصیه ای داشته باشد و برای اجرایی شدن آن ها نیاز به همکاری سایر قوا باشد.

ما فاقد نیروی محرک و اجرایی هستیم. بنابراین باید به دنبال ایجاد چنین نیرویی باشیم. از همان ابتدا معتقد بودم که یکی از راه های حل این مشکل، ایجاد شرکت های بزرگ است. بسیاری از مشکلات کشور به دلیل نبود شرکت های بزرگ و قدرتمند است. این شرکت ها می توانند در حوزه های نرم افزاری و سخت افزاری فعالیت کنند. در حال حاضر، ما حتی یک شرکت نرم افزاری با 20 هزار کارمند هم نداریم. در حوزه سخت افزار نیز وضعیت به مراتب بدتر است؛ نه تنها شرکت بزرگی نداریم، بلکه حتی صنعت مونتاژ سخت افزار نیز در کشور توسعه نیافته و تمام نیازهایمان در این حوزه از خارج تأمین می شود.

آیا ایران از پیچ تاریخی "هوش مصنوعی" صحیح و جامع عبور میکند؟

تسنیم: با توجه به اهمیت هوش مصنوعی، چه اقداماتی باید انجام شود تا ایران بتواند در این حوزه به جایگاه قابل قبولی دست یابد؟

تقریباً تمامی قطعات و تجهیزات حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) کشور وارداتی هستند. حتی بخش قابل توجهی از محصولات نهایی مانند گوشی های تلفن همراه نیز مونتاژ شده و وارد می شوند. صادرات محصولات  ICT نیز بسیار محدود بوده و عمدتاً به محصولات مونتاژی ساده مانند کابل های مسی خلاصه می شود. ایجاد شرکت های بزرگ در حوزه ICT، چه خصوصی و چه خصولتی، ضروری است.

 این شرکت ها می توانند با ایجاد هماهنگی با نخبگان و دانشگاه ها، پروژه های بزرگ ملی را اجرا کنند. فقدان شرکت های بزرگ، مانع از اجرای پروژه های کلان ملی و در نتیجه، مانع از دستیابی به قدرت نرم و ایفای نقش فعال در عرصه بین المللی می شود. کشوری که قادر به اجرای پروژه های بزرگ نباشد، نمی تواند در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرو بوده و در رقابت های جهانی پیروز شود.

از طرفی، نمی توانیم در حوزه فضای مجازی و هوش مصنوعی صرفاً به منافع داخلی فکر کنیم. ذات فضای مجازی جهانی است و ما نمی توانیم از این واقعیت چشم پوشی کنیم. بنابراین، در حوزه هوش مصنوعی باید به دقت رصد کنیم که کشورهای پیشرو مانند چین چه سیاست ها و اقداماتی انجام داده اند. حتی کشورهای اروپایی که در برخی حوزه ها شرکت های بزرگ دارند، در حوزه هوش مصنوعی با چالش هایی روبرو هستند.

تسنیم: چه کسی باید مسئولیت رصد و نظارت بر حوزه هوش مصنوعی را بر عهده بگیرد؟

به طور معمول، دولت ها این وظیفه را بر عهده می گیرند. بسیاری از کشورها، از جمله امارات متحده عربی، وزارتخانه های تخصصی برای هوش مصنوعی و فضای مجازی ایجاد کرده اند.

تسنیم: آیا ایجاد "وزارتخانه هوش مصنوعی" در ایران نیز ضروری است؟

به نظرم ایجاد وزارتخانه به شرط آنکه همراه با تعریف و اجرای پروژه های بزرگ ملی باشد، می تواند مفید باشد. این وزارتخانه می تواند نقش نظارتی داشته باشد و جایگاه هوش مصنوعی را در اقتصاد، جامعه، امنیت و فرهنگ کشور تعریف کند. با این حال، این وزارتخانه نباید به صورت مستقیم وارد فعالیت های اجرایی شده و باید از تصدی گری پرهیز کند.

الگوی موفقیت شرکت های بزرگ فناوری در آمریکا بر اساس همکاری، تقسیم کار و سرمایه گذاری کلان است. این شرکت ها با هماهنگی با استانداردهای جهانی، به ویژه در حوزه ارتباطات، توانسته اند به پیشرفت های چشمگیری دست یابند. برای مثال، در حوزه شبکه های ارتباطی، شرکت های بزرگ با هم همکاری می کنند تا استانداردهایی مانند نسل پنجم و ششم ارتباطات را تعریف کنند که نیازهای فناوری های نوظهور مانند هوش مصنوعی، از جمله کاهش تاخیر در ارتباطات، را برآورده کند.

هوش مصنوعی، با وجود دقت بالا، هنوز در مقایسه با هوش انسان در زمینه انعطاف پذیری و تعمیم پذیری محدودیت هایی دارد. هوش مصنوعی قطعاً هوش انسان را ندارد هرچند که دقت کمی آن بیش از انسان است. برای بهره برداری کامل از پتانسیل هوش مصنوعی، نیازمند ایجاد شبکه هایی از دستگاه های هوشمند هستیم که بتوانند با هم ارتباط برقرار کرده و به صورت هماهنگ عمل کنند. تحقق این هدف، به عنوان مثال در حوزه خودروهای خودران، مستلزم ایجاد زیرساخت های ارتباطی قوی و استانداردسازی پروتکل های ارتباطی بین خودروها است.

تسنیم: این سیستم ها چه زمانی می توانند به صورت شبکه ای با هم تعامل کنند؟  نقش سخت افزارهای قدرتمند مانند GPU و TPU در پیشرفت سریع هوش مصنوعی را چگونه ارزیابی می کنید؟

زمانی که تبادل اطلاعات بین آنها با کمترین تأخیر ممکن انجام شود. برای رسیدن به این هدف، استانداردهای ارتباطی نسل پنجم و ششم باید به خوبی تعریف شده و مورد پذیرش جهانی قرار گیرند. این همان الگویی است که شرکت های فناوری آمریکایی با موفقیت اجرا کرده اند و امروزه رهبری حوزه فناوری را در دست دارند. پیشرفت های چشمگیر فعلی در حوزه هوش مصنوعی، نتیجه سرمایه گذاری های کلان و تلاش های مستمر این شرکت ها در زمینه نرم افزار و سخت افزار است.

ایده های اولیه هوش مصنوعی را "تورین" در دهه 1950 مطرح کرد و پایه های ریاضی آن نیز تا دهه 1980 در دانشگاه ها توسعه یافت. اما تا چند دهه اخیر، این ایده ها به مرحله عملیاتی شدن نرسیدند. شرکت های بزرگ فناوری با سرمایه گذاری های هنگفت خود، این فناوری را از مرحله آزمایشگاه به بازار مصرف منتقل کردند.

این شرکت های بزرگ فناوری، هم در حوزه نرم افزار و هم سخت افزار سرمایه گذاری های کلانی انجام دادند. آنها با توسعه پردازنده های قدرتمندی مانند GPU و TPU که برای انجام محاسبات پیچیده مورد نیاز در هوش مصنوعی طراحی شده اند، یکی از مهم ترین چالش های پیش روی این فناوری را برطرف کردند.

یکی از اصلی ترین دلایل عدم پیشرفت قابل توجه هوش مصنوعی در گذشته، نبود سخت افزارهای قدرتمند و مناسب برای انجام محاسبات پیچیده و یادگیری ماشینی بود.

پیش از این، یکی از دلایل اصلی کندی پیشرفت هوش مصنوعی، نبود سخت افزارهای کافی قدرتمند بود. الگوریتم های یادگیری ماشین به قدرت محاسباتی بسیار بالایی نیاز دارند تا بتوانند حجم عظیمی از داده ها را پردازش کنند.

شرکت هایی مانند AMD، Intel و Nvidia با تولید پردازنده های تخصصی، این نیاز را برطرف کرده و زمینه را برای پیشرفت سریع هوش مصنوعی فراهم آوردند. جالب است که شرکت های نرم افزاری بزرگی مانند مایکروسافت و گوگل نیز به این نتیجه رسیده اند که برای پیشبرد اهداف خود در حوزه هوش مصنوعی، نیاز به توسعه سخت افزارهای اختصاصی دارند.

علاوه بر پردازنده های گرافیکی (GPU) و پردازنده های تنسور (TPU)، شرکت ها در حال بررسی استفاده از محاسبات کوانتومی برای افزایش قدرت پردازشی هستند. پیشرفت های چشمگیر در حوزه کوانتوم، به ویژه در مقیاس نانو، این امکان را فراهم کرده است تا تراشه های بسیار کوچک و قدرتمندی تولید شوند.

این تراشه ها می توانند تعداد بسیار زیادی هسته پردازشی را در یک فضای بسیار کوچک جای دهند. به عبارت دیگر، انقلاب در فناوری نانو، به تولید پردازنده هایی منجر شده است که توان محاسباتی آن ها به طور تصاعدی افزایش یافته است.

تسنیم: ایران برای رسیدن به خودکفایی در حوزه تولید تراشه و توسعه هوش مصنوعی، به چه اقداماتی نیاز دارد؟

مهندسان موفق شده اند پردازنده هایی تولید کنند که 86 گیگابایت حافظه رم را در خود جای می دهند. این دستاورد نشان دهنده پیشرفت چشمگیر در فناوری ساخت تراشه ها است و به دانشمندان اجازه می دهد حجم عظیمی از داده را در فضایی بسیار کوچک ذخیره کنند.

رقابت شدید بین کشورهای قدرتمندی مانند چین و آمریکا بر سر تولید تراشه های پیشرفته، نشان از اهمیت حیاتی این فناوری در دنیای امروز دارد.

چین در حال حاضر قادر به تولید تراشه های 17 نانومتری و آمریکا تراشه های 3 نانومتری است! در مقابل، روسیه از فناوری قدیمی تر 80 نانومتری استفاده می کند. ایران نیز در این حوزه عقب مانده است، اگرچه در گذشته تلاش هایی برای توسعه صنعت میکروالکترونیک صورت گرفته است.

در دوران پهلوی، سرمایه گذاری هایی برای توسعه صنعت میکروالکترونیک در ایران انجام شد و حتی کارخانه تولید تراشه در شیراز راه اندازی شد اما متأسفانه این سرمایه گذاری ها به نتیجه نرسید و صنعت میکروالکترونیک ایران نتوانست به بلوغ برسد.

تسنیم: چگونه می توان صنعت میکروالکترونیک ایران را تقویت کرد تا بتوانیم تراشه های مورد نیاز برای سیستم های هوش مصنوعی را در داخل کشور تولید کنیم؟

صنعت میکروالکترونیک به عنوان یکی از صنایع مادر، نقش کلیدی در توسعه فناوری های دیگر ایفا می کند. برای توسعه این صنعت در ایران، نیاز به سرمایه گذاری های کلان و برنامه ریزی بلندمدت است.

در مرکز فضای مجازی، در یک گردش کار، دستوری از مقام معظم رهبری دریافت شد که استفاده از سرورهای آمریکایی در زیرساخت های کشور را ممنوع می کرد. دلیل این ممنوعیت، نگرانی از وجود درِ پشتی یا بدافزار در این سرورها بود که ممکن است از راه دور فعال شده و به زیرساخت های حیاتی کشور آسیب برساند. این نگرانی براساس سیاست های برخی کشورها مبنی بر ایجاد وابستگی فناوری در کشورهای دیگر و بهره برداری از آن در مواقع بحرانی شکل گرفته است.در کشور چین هم اکنون به سرعت در حال جایگزینی سرورهای وطنی بجای سرورهای آمریکایی هستند.

چین با سرمایه گذاری گسترده در آموزش نیروی انسانی متخصص و توسعه صنایع مختلف، به ویژه خودروسازی و رباتیک، به دنبال تبدیل شدن به کارخانه جهان از طریق هوشمند سازی صنایع است. استراتژی چین بر تولید انبوه و کاهش هزینه ها متمرکز است. یکی از پروژه های بزرگ چین، هوشمندسازی شهرهای بزرگ است که فرصتی برای کاربرد گسترده هوش مصنوعی در حوزه های مختلف مانند پردازش زبان طبیعی و اینترنت اشیا فراهم می کند.

تسنیم: اروپایی ها در موضوع هوش مصنوعی چه وضعیتی دارند؟

شرکت های بزرگ اروپایی در حوزه فناوری، به ویژه هوش مصنوعی، با چالش های جدی مواجه هستند. آن ها نه منابع مالی گسترده ای مانند شرکت های چینی دارند و نه می توانند مانند گذشته در سطح جهانی رقابت کنند. بحران های اقتصادی اخیر، به ویژه بحران بدهی در یونان، اقتصاد اروپا را تضعیف کرده است. به همین دلیل، بسیاری از کشورهای اروپایی از قطار پیشرفت فناوری جا مانده اند.

در پاسخ به این چالش ها، کشورهای اروپایی به سمت حمایت از استارت آپ ها روی آورده اند. آن ها امیدوارند با سرمایه گذاری روی شرکت های نوپا، بتوانند نوآوری و خلاقیت را در اقتصاد خود تقویت کنند. اما واقعیت این است که سرمایه گذاری روی استارت آپ ها زمان بر است و برای پیاده سازی پروژه های بزرگ و بلندمدت مانند هوشمندسازی شهرها، به منابع مالی قابل توجهی نیاز است.

مشکلات اقتصادی اروپا به زیرساخت های ارتباطی نیز آسیب رسانده است. وضعیت شبکه های ارتباطی در بسیاری از کشورهای اروپایی نسبت به برخی کشورهای در حال توسعه کمتر مطلوب است. به همین دلیل، اپراتورهای اروپایی به دنبال ادغام با یکدیگر هستند تا بتوانند هزینه های خود را کاهش دهند و خدمات بهتری را به مشتریان ارائه دهند. کنفرانس اخیر موبایل در بارسلون نیز با هدف تسهیل این ادغام ها برگزار شد.

تسنیم: در توسعه هوش مصنوعی در جهان با چه الگوهایی مواجه هستیم؟

ما در انتخاب مدل توسعه فناوری با سه گزینه اصلی روبرو هستیم. اول، الگوی آمریکایی که نیازمند سرمایه گذاری کلان بوده و ما بازیگر بزرگ نداریم.

 دوم، الگوی استارتاپی که در آن استارتاپ ها رشد می کنند، اما خطر وابستگی و از دست دادن کنترل بر فناوری را به همراه دارد که این تجربه اتفاق افتاده است که استارتاپ ها جذب کشورهای مختلف از جمله کشورهای منطقه شدند. درواقع ممکن است استعدادهای ایرانی به سمت کشورهای حوزه خلیج فارس  به ویژه قطر و امارات جذب شوند و ما با کمبود نیروی متخصص در حوزه های حساس مانند هوش مصنوعی و امنیت سایبری مواجه می شویم.

سوم الگوی چین است.

راه حل اصلی برای رونق بخشیدن به اقتصاد دیجیتال، توجه به اقتصاد کلان کشور است. خرید شرکت های بزرگ دیجیتال مانند دیجی کالا توسط شرکت های خصولتی ، نه تنها به رشد اقتصاد دیجیتال کمک نمی کند، بلکه می تواند به دلیل مشکلات مالی این شرکت ها، به آن ها آسیب جدی وارد کند. دخالت های نهادهای دولتی در حوزه اقتصاد دیجیتال و وضع قوانین دست و پاگیر، مانع رشد و توسعه این بخش شده است. نمونه بارز آن، پرونده ای است که برای فیلیمو تشکیل شده و می خواهد این پلتفرم را مجبور به پرداخت جریمه سنگین کند.

در حالی که شرکت های بزرگ جهانی به دنبال گسترش فعالیت های خود در منطقه هستند، نهادهای دولتی ما به جای حمایت از شرکت های دانش بنیان داخلی، به آن ها فشار می آورند. این رویکرد نه تنها به رشد اقتصاد دیجیتال کمک نمی کند، بلکه باعث فرار سرمایه ها و نیروی انسانی متخصص از کشور می شود.

در حوزه هوش مصنوعی، تشکیل شوراها و تصمیم گیری های جمعی به تنهایی کافی نیست. دانشگاه ها نیز به تنهایی نمی توانند رهبری این حوزه را بر عهده بگیرند. بخش خصوصی بزرگ نیز با وجود پتانسیل های موجود، ممکن است از نظر بعضی ها به امنیت ملی کشور آسیب برساند. لذا، نیازمند یک رویکرد جامع هستیم که در آن دانشگاه ها در جهت توسعه هوش مصنوعی و حفظ امنیت ملی کشور فعالیت کنند البته این بدان معنا نیست که همه کارها را به دانشگاه واگذار کنیم.

تسنیم: به نظر شما، مصوبات اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تا چه اندازه می تواند به توسعه هوش مصنوعی در ایران کمک کند و چه موانعی بر سر راه اجرای این مصوبات وجود دارد؟

مصوبات اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، تکالیف را بیشتر متوجه دانشگاه ها کرده است؛ از تقویت زیرساخت های پژوهشی تا حمایت از استارت آپ ها. با این حال، نگرانی اصلی این است که این اقدامات به تنهایی برای جبران عقب ماندگی کشور در حوزه هوش مصنوعی کافی نباشد. تجربه نشان داده است که ما در بسیاری از پیچ های تاریخی فناوری می توانیم این عقب ماندگی را جبران کنیم البته در پیچ تاریخی ICT، نتوانسته ایم به موقع وارد عمل شویم.

در این میان، برخی معتقدند که الگوی توسعه فناوری چین می تواند برای ایران الهام بخش باشد. بی شک، موفقیت چین در حوزه ICT قابل توجه است و می توان از تجربیات این کشور بهره برد.

در سال های گذشته، تلاش هایی برای متنوع ساختن تجهیزات و فناوری های خارجی با محصولات چینی صورت گرفته است. برای مثال، با ورود شرکت هایی مانند هواوی و ZTE به بازار ایران، وابستگی کشور به شرکت های غربی مانند آلکاتل و زیمنس کاهش یافته است. اما این به معنای خودکفایی کامل نیست و همچنان چالش های زیادی در این حوزه وجود دارد.

در گذشته، آگاهی ما از استراتژی های توسعه ای چین محدود بود. اما با گذشت زمان مشخص شد که چین با برنامه ریزی دقیق و هدفمند، موفق شده است تا قلمرو مجازی و فیزیکی خود را به طور هماهنگ توسعه دهد. این در حالی است که در کشور ما، تعاریف و اولویت های ملی در حوزه فناوری و سیاست خارجی، اغلب به صورت واکنشی و بدون برنامه ریزی بلندمدت شکل گرفته است.

یکی از دلایل اصلی مشکلات کنونی ما در حوزه فناوری، عدم تصمیم گیری قاطع و به موقع در مسائل کلیدی مانند عضویت در FATF یا اعمال افراطی فیلترینگ است. این عدم تصمیم گیری، نه تنها به پیچیدگی مشکلات افزوده، بلکه باعث شده است تا کشور در موقعیت های امنیتی قرار گیرد.

امروزه، جامعه ایران به شدت به فیلترینگ حساس شده است و پذیرش آن با مقاومت گسترده روبرو است. با این حال، تصمیم گیری در این حوزه به دلیل پیچیدگی های سیاسی و اجتماعی، به سادگی امکان پذیر نیست.

پایان بخش دوم

انتهای پیام/