ضایعات نان و ضرورت بازبینی در سیاست های موجود تولید و عرضه آن /1/

تشویق ملت ها و دولت ها به افزایش تولید محصولات کشاورزی، برقراری ارتباط کشورهای در حال توسعه با کشورهای توسعه یافته برای همکاری های اقتصادی و کشاورزی و حمایت های متقابل فنی برای افزایش محصول، افزایش آگاهی عمومی، تشویق انتقال تکنولوژی به جهان در حال توسعه و تلاش برای تولید و توسعه کشاورزی پایدار از جمله راهکارهایی است که می تواند به تامین و حفظ امنیت غذایی کمک کند.

در این میان نان به عنوان یک منبع با ارزش غذایی، بخش مهمی از یک رژیم غذایی سالم محسوب می شود که اهمیت بالای آن بر کسی پوشیده نیست. اما متاسفانه مقادیر زیادی از نان روزانه به هدر می رود و به انبوه نان خشک آلوده به انواع کپک و قارچ تبدیل می شود. قسمت اعظم ضایعات نان عملا در مرحله مصرف ایجاد می شود. البته در مرحله تولید نیز می توان عدم یکنواختی کیفیت آردها، عدم اشتغال نانوایان با تجربه، رعایت نکردن اصول صحیح تهیه خمیر، رعایت نکردن مراحل تخمیر، عدم دقت در پخت و عوامل زیاد دیگری سبب دور ریزی آن می شود.

 ایسنا، به منظور واکاوی این موضوع میزگردی با حضور کارشناسان و نمایندگانی از جهاد کشاورزی استان، اتحادیه نانوایان و  پژوهشکده صنایع غذایی جهاددانشگاهی خراسان رضوی برگزار کرد که در ادامه می خوانید.

رشد 38 درصدی تولید گندم در خراسان رضوی

محمد میری دیسفانی، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در خصوص وضعیت تولید گندم در استان گفت: خراسان رضوی یکی از استان های مطرح کشور در تولید گندم است. بالغ بر 170 هزار هکتار سطح زیرکشت مزارع آبی و دیم گندم در استان وجود دارد. در سال زراعی 1402_1403 با پیگیری همکاران در سطح سازمان جهاد کشاورزی و مشارکت 337 هزار بهره بردار بخش کشاورزی استان، بعد از گذشت 5 سال، تولید گندم از مرز 500 هزار تن عبور و تاکنون 526 هزار تن گندم تحویل شرکت غله شده است که نسبت به سال گذشته 38 درصد رشد داشته ایم؛ در حالی که متوسط رشد کشوری 16 درصد بوده، خراسان رضوی 38 درصد رشد داشته است.

وی اظهار کرد: در کنار عملکرد و افزایش بهره وری که سیاست اصلی ما است، مسئله کیفیت و تولید محصول سالم یکی دیگر از سیاست های محوری و اساسی ما در وزارت جهادکشاورزی است. با پیگیری های انجام شده، به محض اینکه گندم از مرحله کاشت، خارج و وارد مرحله سبزینگی می شود، شبکه های مراقبتی در سطح استان خراسان رضوی شکل می گیرد و کلاس آموزشی برای کشاورزان برگزار می شود تا با اصول مدیریتی، به ویژه تغذیه و مبارزه با عوامل خسارت زا مانند آفات، علف های هرز و بیماری غلات آشنا شوند.

وی یادآور شد: سال گذشته این شبکه منسجم تر و زودتر راه اندازی شد و از ظرفیت سایر بخش ها از جمله سازمان تعاون روستایی، شرکت خدماتی _حمایتی بخش خصوصی، سازمان بسیج مهندسین کشاورزی و سایر افرادی که در حوزه تولید محصولات کشاورزی دستی در کار دارند، استفاده شد.

کاهش سن زدگی گندم به 0.06 درصد

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: سن زدگی به عنوان یکی از شاخص های مورد اهمیت در کیفیت و سلامت گندم است. گندم سن زده اگر از حد خود خارج شود، حتی به مصرف دام هم نمی رسد، زیرا گندم وقتی وارد مراحل تولید آرد نشود، با نهاده های دامی جایگزین می شود، اما سن از جمله آفات خطرناک و خط قرمز ما است. سال گذشته 0.11 درصد سن زدگی بود و در سال 402_403 با پیگیری های انجام شده و اجماع صورت گرفته این عدد به 0.06 درصد رسیده است و شاهد کاهش سن زدگی هستیم، زیرا حدود 50 درصد کنترل سن زدگی صورت گرفته است.

میری دیسفانی درباره عوامل دخیل در ضایعات گندم بیان کرد: حوادث غیرمترقبه طبیعی همچون سیل، تگرگ، طوفان، بیماری و خسارت پرندگان سبب ایجاد ضایعات می شوند. به طور مثال امسال به علت تغییرات اقلیمی 1500 هکتار از مزارع گندم به علت ورس (خوابیدگی غلات) و ریزش محصول، مناسب برداشت نبود و خسارت 40 درصدی وارد شد.

وی ادامه داد: بخشی از ضایعات نیز مربوط به مرحله برداشت است. به دلیل اینکه برخی کمباین ها مهاجر هستند و از استانی به استان دیگر می روند، برای برداشت عجله دارند، گاهی برداشت در شب انجام می شود. بدین ترتیب برداشت در شب، هنگامی که گندم رطوبت بیشتری دارد، فرسودگی بخشی از کمباین ها که عملیات برداشت گندم را به عهده دارند، عدم تنظیم کمباین، برداشت غیر اصولی، همگی عوامل ایجاد ضایعات هستند.

خراسان رضوی با تولید 25 رقم گندم پیشرو در تکثیر

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی یادآور شد: خراسان رضوی با تولید 25 رقم گندم، یکی از استان های پیش رو در تکثیر گندم است و صادرات بذر به سایر استان ها را انجام می دهد. رقم متحمل به ریزش و خوابیدگی بسیار اولویت دارد؛ هرچه ارتفاع رقم زیاد باشد، در هنگام باد و طوفان دچار ورس شده و کمباین نمی تواند برداشت کند. طی تحقیقات انجام شده گندم پای کوتاه تولید می شود که مقاومت بیشتری دارد. اکنون بیشتر به مقوله برداشت گندم توجه می شود، زیرا برای کشاورز تولید دانه بیشتر از تولید کاه اهمیت دارد. ارقام اصلاح شده پای کوتاه عملکرد و کیفیت بالاتری دارند و تولید کاه آنان کمتر است.

میری دیسفانی با اشاره به عدم اجرای کشت و خاک ورزی اصولی گفت: اگر آماده سازی بستر به خوبی صورت نگیرد، عملیات کشت با چالش مواجه می شود و بخشی از بذر سبز نمی شود، زیرا آبیاری اصولی صورت نمی گیرد. در هنگام برداشت، کمباین به خوبی فعالیت نمی کند و سبب ضایعات گندم می شود.

وی افزود: خرده مالکی یکی دیگر از عوامل مهم است. 87 درصد نظام خراسان رضوی را خرده مالکی تشکیل می دهد که عملیات ماشینی به روز در آن سخت تر نسبت به نظام عمده مالکی است. خرده مالکین با وجود محدودیت مالی و نداشتن تمکن مالی مطلوب نمی توانند از ماشین آلات مجهز استفاده کنند.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی درباره نقش بیماری های گیاهی و علف های هرز در کاهش کیفیت گندم اظهار کرد: بیماری هایی مانند زنگ زرد یا سن گندم، بسیاری از گندم های ما را از چرخه تولید آرد خارج می کند. سالیانه حدود 25 هزار تن بذر گندم در استان تولید و توزیع می شود و 40 درصد از نیاز بذری استان را وزارت جهاد کشاورزی تامین می کند و کمتر کشاورزی پیدا می شود که بذر خود را به صورت خودمصرف استفاده کند و اگر کشاورزانی تمایل به استفاده داشته باشند، عمدتا با اصول بوجاری آشنا هستند تا محصول دچار سیاهک و زنگ نشود. کشاورزان عمدتا به سوی بذور گواهی شده رفتند.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: اگر تراکم واحد سطح افزایش یابد، چون بوته گندم علفی می شود، خوشه استقامت لازم را ندارد و چون نورگیری و فتوسنتز به صورت اصولی صورت نمی گیرد، بخشی از محصول ما از چرخه مصرف خارج می شود. کودهای فسفات و پتاس بسیار نقش موثری دارند، زیرا سبب افزایش مقاومت گندم به بیماری و تنش های اقلیمی می شود که نقش بازدارنده در شرایط نامساعد اقلیمی دارند. آبیاری بیش از حد سبب خوابیدگی گندم و شیوع برخی بیماری ها می شود. طی 3سال اخیر 7هزار و 500 میلیارد ریال توزیع تسهیلات در بخش نوسازی ناوگان مکانیزاسیون داشتیم که از محل این تسهیلات 170 دستگاه کمباین به روز و 5500 دستگاه انواع ماشین آلات خریداری و تحویل کشاورزان شده است.

میری دیسفانی افزود: بخشی از ضایعات ما به مکانیزاسیون ضعیف مرتبط می شود، هرچه مکانیزاسیون قوی تر و استانداردتر باشد، ضایعات ما به حداقل می رسد. فرسودگی ماشین آلات کارخانجات آرد یکی از دیگر عوامل ضایعات گندم در چرخه تولید آرد است.

ریزش 4 تا 5 درصدی  گندم در مزرعه

وی با بیان آمار ضایعات اظهار کرد: ریزش طبیعی در شرایط نرمال 1.5 درصد و در شرایط اقلیمی خاص تا 2 درصد افزایش می یابد. ریزش کمباین در خراسان رضوی بر اساس بررسی صورت گرفته 3 درصد است. در مجموع بین 4 تا 5 درصد ریزش گندم در مزرعه صورت می گیرد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در رابطه با عوامل موثر در کیفیت نان، اظهار کرد:بیماری هایی مانند زنگ یا سن گندم، علف هرز و یا شته سبب کاهش و همچنین کود کافی و تغذیه متعادل گیاهی باعث افزایش کیفیت و کمیت گندم شده که به تبع آن کاهش و یا افزایش کیفیت آرد و نان را سبب می شود.

میری دیسفانی در رابطه با رویکرد جهادکشاورزی برای کاهش ضایعات گندم اظهار کرد: در گذشته به علت غیراستاندارد بودن کمباین ها، ضایعات به 10 درصد در سطح مزارع رسیده بود که با نوسازی ناوگان مکانیزاسیون این رقم به 3 درصد رسید. ارقام گندم نقش کلیدی و موثر در ضایعات دارد. حداقل آمار قبلا 10 درصد بوده و با آموزش هایی که برای کشاورزان انجام شد، این آمار حداکثر به 5 درصد رسیده است.

وی افزود: کمباین مساحت محدودی برداشت می کند و اگر ریزش بیش از حد انتظار باشد، برچسب فنی دریافت نمی کند و سهمیه سوخت به کمباین داده نمی شود. یکی از سیاست های اصلی ما آموزش است. اکنون که زمان کاشت گندم است کلاس های آموزشی زیادی برگزار شده است. اکنون زمان کاشت گندم است و مسائل مرتبط با کاشت باید دوباره آموزش داده شود.

میری دیسفانی در رابطه با اقدامات تشویقی وزارت جهاد کشاورزی برای کشاورزان گفت: ابزار تشویقی که کشاورز را مقید می کند از محصول خود تا زمان برداشت مراقبت کند، قیمت مناسب است. پارسال قیمت گندم 17هزار و 500 تومان بود و امسال با ورود به موقع دولت و برگزاری کمیته قیمت گذاری محصولات کشاورزی، قبل شروع فصل کشت گندم، قیمت اعلام شد که به 20 هزار و 500 تومان افزایش یافت. این 3000 تومان افزایش قیمت خود یک ابزار تشویقی محسوب می شود. همچنین برای توسعه سیستم های مکانیزاسیون سالیانه 250 میلیارد تومان توزیع تسهیلات پنج ساله با بهره مناسب داریم.

وی افزود: در اراضی خرده مالک برداشت با دروگر کوچک مقیاس انجام می شود و باید به سمت استفاده از کمباین کوچک برویم. قیمت کود نیز به دلیل اختصاص یارانه برای عمده و خرده مالک تفاوتی ندارد و سوخت هم با نرخ مصوب ارائه می شود.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی اظهار کرد: برای استفاده از ضایعات باید در مزارع تناوب زراعی رعایت شود، یعنی بلافاصله پس از برداشت یک محصول، محصول دیگری کشت نمی شود. در این حال یک کودپاشی در مزرعه انجام و بذوری که ریزش داشته در مزرعه سبز می شود. به مرحله خاصی از رشد که رسید با دیسک، برگردان به خاک می شود و مانند کود سبز عمل و سبب افزایش ماده آلی خاک می شود که هم نفوذپذیری بهتر آب رخ می دهد و هم برای کشت بعدی مفید واقع می شود. فقط در یک حالت ضایعات گندم مورد استفاده قرار نمی گیرد که سن زدگی گندم داشته باشد که آمار این حوزه بسیار کم است.

کاهش سطح زیرکشت گندم به 180 هزار هکتار 

میری دیسفانی گفت: طی 10 سال اخیر به دلیل شرایط اقلیمی، مانند تشدید خشکسالی و افزایش دما کاهش سطح زیر کشت گندم را شاهد بودیم. هر درجه افزایش دما، 7 درصد نیاز آبی گیاه و 17 درصد تبخیر و تعرق را افزایش می دهد. محدودیت آب سبب شده سطح زیرکشت گندم به 180 هزار هکتار آبی و دیم برسد ولی علی رغم 50 درصد کاهش سطح زیرکشت با کمک فناوری و شرکت های دانش بنیان 38 درصد افزایش تولید داشته ایم.

وی با بیان اینکه زمانی کشاورزان ما اعتقادی به کود پتاس و ازت نداشتند، اما اکنون برای دریافت میزان کافی از آن مراجعه و پافشاری می کنند، تصریح کرد: آموزش های ارائه شده در این حوزه، سبب افزایش ضریب نفوذ دانش شده است. تحقیقات، ترویج، اجرا و حضور بخش خصوصی سبب شده به بهره وری منابع موجود با نفوذ دانش برویم.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی یادآور شد: یکی از عوامل افزایش ضایعات تردد ماشین آلات بین مزارع گندم بود، تراکتور برای سم پاشی باید وارد مزرعه می شد، اما اکنون پهباد این کار را انجام می دهد و ورود ماشین آلات به زمین را به حداقل رساندیم، همچنین مصرف سم به حداقل رسیده است.

وی ضمن مقایسه میزان ضایعات گندم در ایران با دیگر نقاط دنیا گفت: استاندارد ضایعات در سطح جهانی کمتر از میزان آن در کشور ماست، زیرا در کشورهای پیشرفته دو شغل نانوایی و کشاورزی وراثتی است. اگرچه دوره های آموزشی برای نانوایان می گذاریم، اما تجربه در این حرفه حرف اصلی را می زند، تجربه ای که در آن نانوا با لمس آرد متوجه کیفیت آن می شود. با وجود تمام این شرایط نسبت به 20 سال گذشته توفیقات بسیاری در حوزه گندم داشته ایم.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی بیان کرد: در پروسه حمل نیز ضعف هایی داریم، زیرا ناوگان حمل ما استاندارد نیست. بخشی از گندم ما از کناره کامیون ریزش می کند و تبدیل به ضایعات می شود که کامیون هایی ویژه برای حمل گندم نیاز داریم؛ شرکت هایی متولی حمل گندم از سیلو به کارخانجات هستند، اما حمل از مزرعه تا سیلو با کامیون عمومی انجام می شود.

انتهای پیام