قهر نشانه فسق و از مفاسد در زمین است

حجت الاسلام والمسلمین عیسی عیسی زاده، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم طی یادداشتی که در اختیار ایکنای قم قرار داده است، نوشت: سیراب کردن فرد تشنه از وظایفی است که اسلام بر عهده همکیشان قرار داده است. رسول خدا(ص) فرمودند: «هر کس مؤمنی را که به آب دسترسی دارد، آبی بنوشاند خدا در برابر هر جرعه آب، 70 هزار نیکی به او عطا فرماید و اگر به مؤمنی که به آب دسترسی ندارد آبی بنوشاند گویا 10 برده از نسل اسماعیل(س) آزاد کرده است»؛ امام سجاد(ع) نیز فرموده است: «هر کس به مؤمن تشنه ای آبی بنوشاند خدا به وی در بهشت از نوشیدنی رحیق مختوم می نوشاند.» (محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج 2، ص 210)

بیشتر بخوانید:

توصیه به پرداخت بدهی و مهلت به بدهکار در اسلام معیار برتری امت اسلام توجه به امر به معروف و نهی از منکر است دفاع از برادر مومن و پرهیز از نزاع در اجتماع

از دیگر وظایف همکیشان نسبت به همدیگر که در اسلام بر آن تأکید شده است پوشاندن همکیش برهنه است؛ پیامبر خدا(ص) فرمودند: «هر که برادر مؤمن برهنه خود را بپوشاند خداوند از دیبای نازک و دیبای ستبر و حریر بهشت بر تن او کند و تا زمانی که نخی از آن جامه باقی است، پیوسته او در رضوان الهی غوطه ور باشد.» (محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، ج 11، ص 192)

امام صادق(ع) نیز در ارزش پوشاندن همکیش فرمودند: «هر که مؤمن برهنه ای را بپوشاند، خداوند دیبای ستبر بهشتی بر تن او کند و هر که جامه ای بر تن مؤمنی کند، تا تکه ای از آن جامه باقی است، پیوسته او در پوشش و ستر الهی باشد.» (محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج 5، ص 205)

تأمین مسکن برای همکیش و برادر ایمانی نیازمند به مسکن، از توصیه های دین اسلام است. امام صادق(ع) در پیامد بی توجهی به این امر فرموده است: «هر که خانه ای داشته باشد و مؤمنی به سکونت در آن نیازمند باشد و او آن را از وی دریغ دارد، خداوند عزوجل فرماید: «فرشتگان من، بنده ام از سکونت دادن بنده ام در دنیا بخل ورزید. به عزتم سوگند که هرگز در بهشت من سکونت نکند.» (محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 74) و در سخنی دیگر نیز فرمودند: «هر که لباسی زمستانی یا تابستانی به برادر خود بپوشاند، بر خداست که از جامه های بهشت بر تن او کند و سختی های مردن را بر وی آسان گرداند و در قبرش بر او گشایش دهد و آن گاه که سر از گور بردارد، فرشتگان با بشارت به استقبالش روند.» (محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج 4، ص 20)

از وظایفی که درباره همکیشان در آموزه های دینی مطرح شده؛ این است که با همدیگر برادری کنند و همان گونه که انسان با برادر نسبی برخورد می کند با همکیش خود نیز همان طور رفتار کند. البته عده ای از همکیشان هستند که در آموزه های دینی از برادری کردن با آنان منع شده است. امام علی(ع) در این باره فرمودند: «با کسی که خوبی هایت را می پوشاند و عیب هایت را پخش می کند، برادری مکن.» (تمیمی آمدی، غررالحکم، ح 1042)

امام باقر(ع) نیز در این باره فرمودند: «چه بد برادری است آن که وقتی ثروتمند هستی هوای تو را دارد و چون تهیدست باشی رهایت کند.» (مفید، الارشاد 2، 166)؛ امام صادق(ع) نیز در این باره فرمودند: «از برادری کردن با کسی که تو را به طمع چیزی یا از سر ترس چیزی یا خواهشی و یا به خاطر خورد و خوراک می خواهد، دوری کن و برادری پرهیزگاران را بجوی، هر چند برای جستن آن ها در اعماق زمین فرو روی و هر چند عمر خود را در این راه صرف کنی.» (محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 74، ص 282)؛ راهنما بودن برای همدیگر نیز از دیگر توصیه اهل بیت(ع) به همکیشان است، امام صادق(ع) در این درباره فرمود: «چشم بینا، راهنمای روشن و آئینه همدیگر باشید.» (محمد بن علی بن بابویه خصال، ج 3، ص 350)

امام صادق(ع) در سخنی دیگر فرموده اند: «از وظایفتان در حق همکیشان آن است که  از خشم او اجتناب کنی و آن چه را که موجب آن است به عمل نیاوری و خشنودی او را پیروی نمایی و آن چه را که باعث آن است به عمل آوری و امر او را فرمان بری.» (محمد بن علی بن بابویه، مصادقة الاخوان، ج 1، ص 134)

از دیگر وظایف همکیشان نسبت به همدیگر توجه به امورات همدیگر است، امام صادق(ع) در این باره خطاب به معلی بن خنیس فرمود: «از دیگر حقوق همکیشت آن است که اگر تو را خدمتکاری باشد و برادرت را خادمی نباشد، واجب است که خادم خویش را بفرستی تا جامه های او را بشوید و طعامش را بسازد و رختخوابش را بگستراند.» (محمد بن علی بن بابویه، مصادقة الاخوان، ج 1، ص 134)؛ همچنین امام صادق(ع) در جای دیگر فرمودند: «از حقوق همکیشان آن است که سوگند همدیگر را تصدیق و تأیید کنند.» (محمد بن علی بن بابویه، مصادقة الاخوان، ج 1، ص 134)

توصیه اسلام به قهر نکردن با همکیشان

قهر کردن به معنی تکلم نکردن و کراهت داشتن از دیدار با شخصی است، از آفت ها در زندگی انسان ها، پیدایش کشمکش ها، دو دستگی و جناح بندی میان همکیشان است که معمولاً در اجتماعات کوچک منجر به قهر کردن و دوری از برادران همکیش می شود. قهر کردن در مباحث اخلاقی جزو رذائل اخلاقی به شمار می رود که نتیجه عداوت و کینه، بخل و حسد و یا بدگمانی و بدبینی است.

در آموزه های دینی شدیداً از این خصلت زشت نهی شده است؛ در قرآن درباره پیامد قهر کردن و قطع ارتباط به خویشان و همکیشان این چنین آمده است: «فاسقان کسانی هستند که پیمان خدا را، پس از محکم ساختن آن، می شکنند و پیوندهایی را که خدا دستور داده برقرار کنند، قطع کرده و در روی زمین فساد می کنند؛ اینها زیانکارانند.» (بقره 27)

از مصادیق این قطع رابطه، قطع رابطه با همکیشان است. در همین آیه، چنین عملی را، نشانه فسق و از مفاسد در زمین می داند. رسول خدا(ص) نیز درباره عواقب قهر کردن با برادران دینی خطاب به اباذر فرمود: «ای اباذر نهی می کنم تو را از قهر کردن و دوری کردن اگر چه ناچاری دوری مکن برادرت را بیش از سه روز تمام. پس هر کس بمیرد در حال دوری کردن از برادرش آتش به او سزاوارتر باشد.» (محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج 72، ص 184)

و در سخنی دیگر نیز فرمود: «هر دو نفر مسلمانی که از همدیگر قهر کنند و سه روز بر آن حال بمانند و با هم آشتی نکنند هر دو از اسلام بیرون روند و میانه آن ها پیوند و دوستی دینی نباشد، پس هر کدام از آن دو به سخن گفتن با برادرش پیشی گرفت، او در روز حساب پیشرو به بهشت باشد.» (محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج 2 ص 345)؛ امیرمؤمنان علی(ع) در این باره فرمود: «... بپرهیزید از بریدن و ترک کردن و قهر کردن از همدیگر» (تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص 437)

امام صادق(ع) نیز درباره اثر بد قهر کردن می فرمود: «از هم جدا نشوند دو مرد به صورت قهر کردن جز اینکه یکی از آن دو سزاوار بیزاری(خدا و رسولش از وی) و لعنت(یعنی دوری از رحمت حق) گردد و چه بسا که هر دوی آن ها سزاوار آن شوند، معتّب عرض کرد: خدا مرا فدایتان گرداند، ظالم، درست(که مستحق این کیفر است) اما مظلوم چرا؟ حضرت فرمود: برای آنکه برادرش را به آشتی با خود دعوت نمی کند و از سخن او چشم نمی پوشد. شنیدم پدرم می فرمود: هرگاه دو نفر با هم ستیزه کردند و یکی از آن دو بر دیگری چیره آمد، باید آنکه در حق او ستم شده نزد آن دیگری برود و به او بگوید: ای برادر، ستمکار منم، تا قهر و جدایی میان او و رفیقش برطرف شود؛ زیرا خداوند تبارک و تعالی داوری عادل است و حق ستمدیده را از ستمگر می ستاند.» (محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج 2، ص 344)

پیامبر اسلام(ص) می فرماید: «هر که یک سال از برادر خویش قهر کند چنان است که خون وی را ریخته است.» (ابوالقاسم پاینده، نهج الفصاحه، ص 747) و آن حضرت در جمله ای دیگر فرمود: «ای اباذر بپرهیز از دوری کردن از برادرت، زیرا که عمل انسان با قهر پذیرفته نمی شود.» (محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 74، ص 72)؛ رسول خدا(ص) در توصیه ای فرمود: «با هم دشمن نباشید و به هم حسد نبرید و به هم پشت نکنید و از هم نبُرید و برادرانه بندگان خدا باشید، بر هیچ مسلمانی روا نیست که بیش از سه روز با برادرش قهر کند.» (محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 73، ص 19)

امام رضا(ع) در عواقب قهر و دشمنی دو برادر همکیش فرمود: «در شب اول ماه رمضان شیطان های سرکش به غل و زنجیر بسته می شوند و در هر شبی 70 هزار نفر آمرزیده می شوند و در شب قدر خداوند به اندازه ای که در ماه رجب و شعبان و ماه رمضان تا آن هنگام(شب قدر) آمرزیده است، می آمرزد مگر مردی را که میان او و برادرش دشمنی و کینه ای باشد. پس خداوند عزوجل فرماید: اینان را بگذارید(مهلت دهید) تا زمانی که با هم آشتی کنند.» (محمد بن علی بن بابویه، عیون أخبارالرضا(ع)، ج‏ 2، ص 71)

رسول خدا(ص) درباره زمان قهر و راه حل برون رفت از آن فرمود: «قهر کردن بیش از سه روز روا نیست. پس اگر با هم رو به رو شدند و یکی از آن دو سلام کرد و دیگری جواب سلامش را داد، هر دو در ثواب شریک هستند، ولی اگر جوابش را نداد، آن که سلام کرده از گناه مبراست و دیگری گنهکار است.» (محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج 2، ص 344) و در سخنی دیگر نیز فرمود: «اگر دو مرد به اسلام درآیند و سپس از یکدیگر قهر کنند، یکی از آن دو از اسلام خارج شود تا آنکه برگردد؛ یعنی آنکه ظالم و مقصّر است.» (محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج 2، ص 344)

رسول خدا(ص) در مورد آثار زود آشتی کردن نیز فرمود: «(بر هیچ دو نفر مسلمانی ) روا نیست که بیش از سه(شب) با هم قطع رابطه کنند؛ زیرا اگر بیش از سه شب قطع رابطه کنند، هرگز با هم در بهشت جمع نمی شوند و هر کدام از آن ها زودتر از دیگری رابطه اش را برقرار کند، گناهانش پاک می شود و اگر به او سلام کرد و او جوابش را نداد و سلامش را نپذیرفت، جواب او را فرشته بدهد و جواب آن دیگری را شیطان.» (محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج2 ص344)

گاهی قهر کردن اثر تربیتی دارد

گاهی قهر کردن از باب نهی از منکر است و اثر تربیتی دارد . مثلاً گاهی اوقات بعضی از افراد برای کاهش رفتار نامناسب طرف مقابل از ابزار قهر استفاده می کنند و به عبارتی می خواهند به این روش ناراحتی خود را از رفتار طرف بیان کنند.

در مورد نهی از منکر گفته شده که اگر نهی لفظی و زبانی ما در بازداشتن فردی از انجام منکر اثری نداشت درصورتی که بی توجهی به او و برخورد سرد و سنگین با او در تغییر روش و عمل او مؤثر بود، باید این راه را برگزید و در واقع این نوعی علاج مشکل و عامل باز دارنده از منکر است و مصداق اطاعت امر خداوند و عمل به وظیفه شرعی است نه برخوردی از سر لجاجت وعصبانیت و یا انتقام و تشفی دل.

انتهای پیام