خطر نفوذ فلزات سنگین به چرخه غذایی دام و انسان در زنجان

خبرگزاری تسنیم از زنجان، شهرک صنعتی روی در استان زنجان (بخش جنوبی مرکز استان) و فعالیت کارخانه های سرب و روی در نقاط مختلف استان، با وجود اهمیت اقتصادی و اشتغال زایی، به دلیل فعالیت های صنعتی مرتبط با فلز روی، به یکی از اصلی ترین منابع آلودگی محیط زیستی در این منطقه تبدیل شده و زنگ خطر را برای هر جنبنده و موجود زنده ای به صدا درآورده است. انتشار آلاینده های مختلف از این شهرک صنعتی، از جمله ذرات معلق، گازهای سمی و پساب های صنعتی، تهدیدی جدی برای خاک، آب و هوای منطقه محسوب می شود.

آلودگی های ناشی از این شهرک صنعتی، علاوه بر تخریب اراضی کشاورزی و کاهش بهره وری آن ها، سلامت دام ها و انسان ها را نیز به مخاطره انداخته است. ورود آلاینده ها به منابع آبی زیرزمینی و سطحی، آلودگی خاک های کشاورزی و افزایش غلظت فلزات سنگین در محصولات کشاورزی، از جمله مهم ترین پیامدهای زیست محیطی این فعالیت صنعتی است.

با توجه به گستردگی و شدت آلودگی های ناشی از شهرک صنعتی روی، ضرورت اتخاذ تصمیمات سریع و کارشناسی برای کنترل و کاهش این آلودگی ها بیش از پیش احساس می شود. تدوین برنامه های جامع مدیریت پسماندهای صنعتی، تصفیه پساب های صنعتی قبل از تخلیه به محیط زیست، پایش مستمر کیفیت هوا و آب منطقه و همچنین جابجایی صنایع آلاینده به خارج از مناطق مسکونی و کشاورزی، از جمله اقداماتی است که باید در این زمینه انجام شود. بی توجهی به این مسئله، علاوه بر تشدید مشکلات زیست محیطی، می تواند به بروز مشکلات جدی بهداشتی و اقتصادی در منطقه منجر شود.

اگرچه مافیای روی زنجان همچنان معتقد هستند که وجود شرکت های روی هیچ گونه مشکلی را در استان به وجود نمی آورد ولی نظر کارشناسان، محققین و اساتید دانشگاه چیز دیگری را می گوید.

به همین خاطر مصاحبه مشروحی را با دکتر "مسعود ساعت ساز عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پایه زنجان" که مدرک دکتری خود را از دانشگاه UPM کشور مالزی گرفته است، انجام داده ایم که تقدیم به شما مخاطبان محترم می شود.

تسنیم: استان زنجان با چه شرایط خاص منطقه ای و محیط زیستی مواجه است؟

در استان زنجان با یک روند عمومی در کنار یک شرایط خاص منطقه ای مواجه هستیم. اگر می خواهیم صحبت از آلاینده ها کنیم باید به ناهنجاری های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی آن در محیط نیز اشاره کنیم که در یک بازه زمانی مشخص باعث می شوند توان محیط زیستی و پایداری محیط کاهش پیدا کند.

تغییر توازن جمعیت و صنعتی شدن جوامع، رشد فزاینده شهرنشینی، تغییر الگوی مصرف و تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین، در دنیای امروز  تمام کشورهای دنیا از جمله کشور ایران را تحت تأثیر قرار داده است؛ رشد شهرنشینی سبب تغییر کاربری زمین ها شده و از طرفی دیگر تغییر الگوی مصرف باعث مصرف بالای انرژی و منابع در سطح کشور و استان شده است. در واقع  مهمترین پیامد صنعتی شدن جامعه "آلودگی" است و همین آلودگی و گرمایش زمین باعث کاهش آستانه تحمل موجودات نیز شده است.

.

تسنیم: فلزات سنگین و آلودگی ها چه ضررهایی برای زنجان دارد؟

کارایی و یا جمعیت موجوداتی که در منطقه زندگی می کنند دستخوش تغییر می شوند؛ هر آلودگی که ما در حال حاضر در استان زنجان در زمینه فلزات سنگین مشاهده می کنیم دارای دو جنبه است؛ نخست اینکه این فلزات سنگین دارای یک غلظت زمینه ای هستند که به طور طبیعی غلظتِ عناصری مثل سرب، روی، مس، آهن، سلنیوم، کادمیم و سایر عناصر سنگین در سطح استان به چه اندازه است؛ یعنی زمین به صورت طبیعی چه میزان از این عناصر را در خودش دارد.

جنبه دوم این است که آستانه قابل تحمل برای هر کدام از این عناصر سنگین برای ایجاد آلودگی به چه میزان است؛ برای مثال میزان سرب باید در یک حد مشخصی باشد، چنانچه از آن حد افزایش پیدا کرد سرب دارای آلودگی است. در واقع این آستانه آلودگی بسته به نوع آلاینده، محیط و یا کاربری دارد. ممکن است سرب در زمین کشاورزی برای مصرف کشاورزی یک آستانه غلظتی داشته باشد ولی برای مصرف صنعتی، میزان غلظت آلایندگی اش فرق کند. به طور مثال میزان غلظت سرب در خوراک یا آب برای مصرف انسان ها و حیوانات حساسیت بیشتری دارد.

تسنیم: آیا فلزات سنگین کلاً برای انسان ضرر دارند؟

مسئله بعدی این است که باید میزان این آلاینده که چقدر در تماس با محیط بوده است را بسنجیم؛ یعنی مدت زمان و میزان سطح تماسش چقدر بوده است. اگر آلایندگی در اعماق زمین باشد با آلایندگی که در سطح زمین قرار دارد، خیلی فرق می کند. همچنین این موضوع که خود آلاینده چقدر توان جذب، پخش، انحلال و واکنش پذیری در محیط دارد و چقدر می تواند در محیط پایدار باقی بماند.

اگر غلظت عناصر سنگین در فلزات در محیط به آستانه تحمل نرسد، خطرناک نیستند. حتی بعضی از عناصر سنگین مثل مس، روی، آهن، کُبالت، منگنز، نیکل و سلنیوم به طور طبیعی برای بدن مورد نیاز هستند. برای مثال انسان ها از مکمل های "روی" استفاده می کنند تا "روی" بدنشان تأمین شود یا می توان به مس اشاره کرد که این عنصر در متابولیسم (سوخت و ساز) بدن نقش دارد. پس بالذات این عناصر ممکن است خطرزا نباشند اما این عناصر یکسری ویژگی ها دارند که به سرعت می توانند آن ها را خطرزا کنند.

عناصر فلزی سنگین عناصری هستند که وزن اتمی شان از 20 بالاتر و چگالی بیش از پنج گرم بر سانتی متر مکعب دارند. این سنگینی شان باعث می شود که کم تحرک باشند. عناصر سنگین وقتی که روی خاک پخش می شوند به علت عدم تحرک خیلی به سختی به لایه های درونی زمین نفوذ پیدا می کنند؛ از یک طرف دیگر عناصر سنگین عناصر پایداری هستند یعنی به سختی در محیط تجزیه می شوند؛ یعنی تجزیه بیولوژیکی یا شیمیایی خیلی کمی دارند و همین مشکل ایجاد می کند. مسئله سوم این است که اکثراً عناصر سنگین آستانه تحملشان پایین است.

غفلت رسیدگی به ایجاد آلودگی های زیستی توسط شرکت های گمنام

تسنیم: معدنی بودن زنجان برایش حسن است یا ضرر؟

استان زنجان به علت نزدیک بودن به مرکز کشور(پایتخت) و از طرف دیگر به علت وجود راه های ترابری، ریلی، زمینی و همینطور عبور خطوط انرژی از استان و البته همسایگی با هشت استان، سبب شده است که این استان شرایط بسیار مهمی را داشته باشد. حدوداً هزاران میلیون تن مواد معدنی در استان وجود دارد که این مواد معدنی به علت شرایط جغرافیایی و زمین شناسی که استان زنجان در آن قرار گرفته است سبب شده است این استان یکی از غنی ترین استان ها در حوزه معدنی باشد.

استان زنجان هم معادن فلزی و هم معادن غیرفلزی غنی دارد. در حوزه سرب و روی هم استان زنجان دارای معدن انگوران است که از نظر عیار روی رتبه نخست در سطح کشور را دارد. از سوی دیگر بیش از 152 شرکت در زمینه فلزات سنگین در زنجان فعالیت می کنند که چندین شهرک صنعتی داریم که بیشتر این شهرک های صنعتی در مورد سرب و روی و فرآوری فلزات سنگین مشغول به کار هستند.

اما وجود این شهرک های صنعتی با وجود مزایایی که دارند نیاز به مراقبت های بیشتر از نظر مدیریت استانی و هم از نظر مدیریت شرکت ها دارند. در کنار این شهرک های صنعتی، شرکت هایی هم در گوشه و کنار استان فعالیت می کنند ولی چون در فواصل دورتر قرار دارند نظارت کمتری روی آن ها می شود. این شرکت ها چون بزرگ و علمی نیستند طبیعی است کمتر مورد توجه قرار بگیرند و به همین خاطر آلودگی محیط زیستی فراوانی ایجاد می کنند.

تسنیم: این شهرکهای روی چه آسیبی به زنجان می زنند؟

در بازدیدی که از بعضی از این شرکت ها داشتم دو مشکل را رؤیت کردم. متأسفانه شهرک های صنعتی در نزدیکی شهرها و روستاها در فاصله 10 تا 15 کیلومتری قرار دارند و اکثراً اطراف این شهرک های صنعتی را، زمین های کشاورزی و باغ ها محاصره کرده اند. در واقع این فلزات سنگین که در سطح خاک قرار دارند از ریشه گیاهان می توانند وارد مواد غذایی و سپس از طریق زنجیره غذایی به انسان ها و دام ها منتقل بشوند؛ این عناصر سنگین به علت همان سنگینی که دارند اگر وارد سیستم بدن شوند خیلی به سختی خارج می شوند. برای مثال "سرب" که یکی از بدنا م ترین عناصر سنگین است می تواند داخل سیستم شود و به بافت استخوانی نفوذ کند و به جای کلسیم بنشیند و خطرات زیادی را ایجاد کند.

شرکت هایی در زنجان و همین طور شهرک روی زنجان وجود دارند که باطله های معدنی(پسماند) آن ها حجم زیادی از سرب و روی و کادمیم دارند. اکثر این شرکت ها محل نگهداری پسماند آن ها به شکل روباز است و متأسفانه دفنی صورت نمی گیرد . جایگاه دفن این پسماند باید یک جایگاه مهندسی شده باشد و کف آنجا هم عایق باشد تا جلوی نفوذ آب را بگیرد.

همین موضوع سبب می شود از یک طرف ممکن است آب به همراه این پسماند، شیرابه های بسیار سمی ایجاد کند که می تواند به زیرخاک نفوذ و آب های زیرزمینی را آلوده کند. از سوی دیگر می تواند به صورت رواناب ها به رودخانه ها بریزند و همینطور این ذرات هم می توانند با وزش باد به اطراف خود منتقل شوند . هرچه ما از منبع آلودگی دورتر باشیم غلظت آلاینده کمتر می شود. ولی نکته ای که باید توجه کنیم این است که اگر این آلودگی به آب های سطحی و زیرزمینی نفوذ کنند چون کمیت پیوسته ای هستند می توانند این آلودگی را تا مسافت های طولانی جابه جا کنند.

کارخانه ها، زباله های سمّی را به جای دفن، دفع می کنند

تسنیم: آیا این آلودگی برای کاهش جانداران اعم از انسان و حیوان ضرر دارد؟

این آلودگی می تواند بیماری های مختلفی از جمله کاهش جمعیت جانداران (چه حیوانات و چه گیاهان) و اختلال در زندگی زیستی آنان ایجاد کند. بی شک نخستین اقدامی که باید صورت بگیرد باید خود شرکت ها مکانیزم هایی را در نظر بگیرند تا این آلودگی کمتر به زمین انتقال داده شود. چنانچه باطله هایی دارند باید دفن کنند. ولی این کارخانه به جای دفن، این آلودگی ها را از کارخانه خود دفع می کنند! دفن با دفع خیلی تفاوت دارد.

با تمام این ها؛ یک منبع هایی از آلودگی هم هستند که اصلاً به چشم نمی آید. در حمل و نقل بسیاری از این خاک های  صنعتی که به سمت این شرکت ها می روند، مشاهدات علمی نشان می دهد که در اطراف این جاده ها که این کامیون ها حرکت می کنند غلظت عناصر روی سنگین بسیار بالاست. وقتی خاک اطراف جاده ها آلوده شوند طبیعی است که به زمین های کشاورزی هم منتقل می شوند. باید یک تمهیداتی صورت بگیرد که این جابه جایی به صورت محافظت شده منتقل شوند.

افزایش آگاهی عمومی و اطلاع رسانی به مردم در خصوص آسیب فلزات سنگین می تواند به جامعه کمک کند. فلزات سنگین فقط در اثر فعالیت کارگاه ها و شرکت های معدنی و ... به وجود نمی آید. آتش زدن جنگل ها، کودهای شیمیایی، حشره کش ها، آفت کش ها، فعالیت سوخت های فسیلی بنزین و گازوئیل و حتی آتش پسماندهای شهری سطح بالایی از فلزات سنگین دارند.

در موارد مختلف محیط زیستی باید اطلاع رسانی بکنیم؛ جای بسیار تعجب دارد که ما در سطح زنجان بیلبوردهای مختلفی می بینیم ولی حتی یک بیلبورد در خصوص آموزش مسائل محیط زیستی، مسائلی مثل کمبود آب، مسائلی مثل مصرف بالای انرژی، مسائلی مثل آلودگی ها وجود ندارد.

معتقد هستم نسل جدید می تواند خیلی چیزها را به نسل گذشته آموزش بدهد و شرایطی به وجود بیاورد که خود مسئولان واقعا به فکر سلامت مردم بیفتند.

تأثیرات منفی پسماندهای شهرک روی زنجان بر حیات وحش + فیلم

انتهای پیام/