هنر رضوی؛ مکتبی برای توسعه هنر دینی

محمدجواد استادی، پژوهشگر مطالعات فرهنگی در گفت وگو با ایکنا از خراسان رضوی در خصوص ایده «مکتب هنر رضوی» اظهار کرد: ایده «مکتب هنر رضوی» مدلی مفهومی دارد که در این مدل سه ضلع اصلی برای شکل گیری هنر رضوی هستند، ضلع اول سیاست گذاران عرصه هنر، ضلع دوم نظریه پردازان عرصه هنر و ضلع سوم هنرمندان هستند و اگر تعامل بین این سه ضلع به دقت برقرار شود می توانیم شاهد باشیم که الگوهایی برای هنرهای مکتب رضوی استخراج شود تا امروز بتواند برای هنرمندان راه گشا باشد. وی با بیان اینکه هنر رضوی، مکتبی برای توسعه هنر دینی است و آن را مورد ارزیابی و تبیین قرار می دهد گفت: ایده مرکزی که تحت عنوان «مکتب هنر رضوی» مطرح شده و درحال پیگیری است براساس سابقه ای تاریخی شکل گرفته است. پس از شهادت امام رضا(ع) و دفن ایشان شاهد این موضوع بودیم که پیرامون مضجع مطهر ایشان هنرمندان در قالب های متنوع هنری شروع به خلق آثاری کردند و گرداگرد مزار امام رضا(ع) آثار خود را جلوه گر ساختند. استادی ادامه داد: در طول 800 سالی که تا به امروز سپری شده است شاهد این هستیم که به مرور زمان انبوهی از هنرهای متنوع از سوی هنرمندان و عرض ارادت آنها به پیشوای حضرت رضا(ع) با رویکرد زیارت شکل گرفته و آثار متعدد معماری مانند کاربرد رنگ ها، نقوش، کتیبه ها، کاشی کاری ها، نقاشی، صنایع فلزی و چوبی و مجموعه هنرهای متعددی که به مرور زمان گنجینه بی نظیری را ایجاد کرده، به وجود آورده است. وی به استمرار هنر در حرم مطهر رضوی اشاره کرد و گفت: هنری که افراد در حرم مطهر رضوی می بینند در هیچ کجای جهان که هنر اسلامی در آنجا حضور دارد وجود ندارد و ممکن است هنرشان فقط در دوره خاصی حضور و بروز پیدا کرده و سپس از بین رفته است، اما در مجموعه مجمع شریف حضرت رضا(ع) 800 سال به صورت مستمر این هنرها وجود داشته و شاید تنها هنر اسلامی در دنیا باشد که پی در پی در دوره های مختلف صفوی، قاجار و ... آثار جدیدی خلق شده است. مشاور مدیرعامل مؤسسه آفرینش های هنری آستان قدس رضوی افزود: همچنین در بین هنرهای اسلامی، حرم مطهر رضوی مجموعه ای است که از تنوع بی نظیری برخوردار است و این تنوع را در هیچ جای جهان نمی توان دید و پژوهش های متعددی انجام شده است که نشان می دهد تمام آن چیزی که افراد در حوزه هنر در حرم مطهر رضوی می بینند بُعد ملموسی از یک معنای معرفتی بوده که تبدیل به فرم شده است و به همین دلیل افراد تحت تأثیر آن قرار می گیرند. وی بیان کرد: روایتی از امام رضا(ع) وجود دارد که می فرمایند: «اگر مردم زیبایی های کلام ما را می شناختند بی شک از ما پیروی می کردند»، همه ما می دانیم که هنر عرصه جلوه گری زیبایی است و اگر فرمایش ایشان را به این گونه تعبیر کنیم که اگر زیبایی های کلام حضرت را بخواهیم جلوه گر کنیم بهترین محمل و ابزار برای این کار زبان هنر است، چراکه هنر می تواند مبانی و مفاهیم دینی و رضوی را به خوبی جلوه گر سازد.

هنر زبان ارزش های بنیادین در سطح جامعه است

استادی گفت: با توجه به فرمایشات رهبری، ایشان به استفاده از زبان هنر برای انتقال و ترویج مفاهیم دینی، انقلابی و گفتمانی تأکید دارند و دلیلش این است که هنر زبان امتداد اجتماعی مفاهیم و ارزش های بنیادین ما در سطح جامعه است و اگر بتوانیم ارزش های دینی و اخلاقی را به کمک هنر تبدیل به قالبی مخصوص کنیم تا مورد استفاده مردم قرار بگیرد و از آن بهره مند شوند و اثر هنری بر روح و روان افراد تأثیر بگذارد از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. مشاور مدیرعامل مؤسسه آفرینش های هنری آستان قدس رضوی در خصوص وظیفه مکتب هنر رضوی اظهار کرد: امروز وظیفه ما این است که بتوانیم معنا و مفاهیم دینی را به کمک آفریده های هنری متعدد در دل زندگی مردم ببریم تا در معرض هنر قرار گیرند و ناخودآگاه یا خوداگاه بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند و تحت تأثیر قرار گیرند.

نباید به حرم مطهر رضوی نگاه موزه ای داشت

وی تصریح کرد: در برابر گنجینه ارزشمندی که در حرم مطهر رضوی وجود دارد رسالت های مهم را وظیفه مند هستیم و باید بتوانیم از گنجینه ای که در حرم مطهر رضوی وجود دارد به خوبی نگهداری کنیم. بسیاری از آثار هنری و تاریخی در دنیا هستند که در شرایط بسیار ایمنی نگه داری می شوند، اما حرم مطهر رضوی مجموعه ای زنده و پویا است که عنصر زیارت را برای مردم بازآفرینی می کند، بنابراین به هیچ عنوان نباید نگاه موزه ای به حرم داشت، زیرا حرم مجموعه ای معنایی است و آثار هنری که در آنجا وجود دارند به طور طبیعی دائماً در معرض و دسترسی مردم قرار دارد و این موضوع کار را بسیار مشکل می کند، بنابراین باید راهکارهایی پیدا کنیم که از این هنر و گنجینه حفاظت کنیم. استادی به اهمیت شناخت هنر در مکتب هنر رضوی اشاره کرد و گفت: ابتدا برای مرمت آثار باید به لحاظ فنی مطالعات جدی داشته باشیم و نخستین گام این است که هنر موجود در حرم را کاملاً بشناسیم، زیرا اگر بر آن اشراف نداشته باشیم امکان صیانت و نگه داری آنان نیز وجود ندارد و نکته مهم دیگر این است هنرمندانی که قرار است در نگهداری این آثار کوشا باشند شناخت کامل را از موضوع داشته باشند و مسیری که هنرمندان پیش از آنان رفتند را دنبال کنند و بتوانند معانی و معارف رضوی را در قالب های روز به مخاطبان ارائه کنند. وی جایگاه هنر دینی در مشهد را مورد ارزیابی قرار داد و افزود: با توجه به ابعاد مختلفی که اشاره شد بدون تردید می توان مشهد را به عنوان پایگاه هنر دینی در ایران اسلامی یاد کرد. مشهد مقدس به دلیل وجود مضجع امام رضا(ع) نمونه ممتاز و بی نظیری از شکل گرفتن هنر اسلامی را به صورت پیوسته در پیش گرفته است. مشاور مدیرعامل مؤسسه آفرینش های هنری آستان قدس رضوی گفت: همچنین در مشهد با مسئله مهم زیارت مواجه هستیم، زیرا عنصری است که بسیار می تواند در قالب های مختلف هنری منتقل شود و اگر در جایی بخواهیم هنر دینی شکل بگیرد و تقویت شود بهتر است مبنای معرفتی داشته باشد و قطعاً مهم ترین پایگاه زیارت به معنای معرفتی مشهد مقدس است و وجود مسئله زیارت در مشهد و لزوم توجه به سیره و اندیشه امام رضا(ع) در مشهد زمینه ای را فراهم می کند تا این شهر پایگاهی جدی باشد. وی بیان کرد: حوزه های علمیه در مشهد نیز همواره از سابقه جدی تاریخی برخوردار است و انبوهی از بزرگان و علمایی که برای نشر معارف دینی تلاش کردند در حوزه علمیه مشهد بودند و بخش بسیاری از این افراد هم اکنون در حرم مطهر رضوی دفن هستند، بنابراین وجود حوزه های علمیه و طیف وسیعی از طلاب علوم دینی زمینه ای را فراهم می کند تا پیوند بین دین و هنر بیشتر شکل بگیرد. مشهد مهم ترین پایگاه هنر دینی در کشور است که باید سیاست گذاران کلان به این مسئله توجه و الزامات و زیرساخت های توسعه این موضوع را فراهم کنند. استادی در پایان گفت: در مکتب هنر رضوی با بازخوانی تاریخ هنر گذشته می توانیم به الگویی دست پیدا کنیم که این الگو امروز به ما آموزش دهد که چگونه می توانیم این تجربه موفق 800 ساله را به کمک زبان هنر پیاده سازی کنیم. انتهای پیام