نهاد آموزش و پرورش باید گفت وگو محور باشد + فیلم

همگی مثال «خشت اول چون نهد معمار کج/ تا ثریا می رود دیوار کج» را شنیده ایم و با آن آشنا هستیم. میدانیم که «خشت اول» استعاره ای از آغاز هر چیزی است و اگر ما این خشت اول را دوره کودکی و نوجوانی تصور کنیم، قطعاً نگاهمان به این دوره تغییر می کند و اهمیت آن مشخص تر و برجسته تر می شود. این خشت اول نیازمند توجه و سرمایه گذاری مادی و معنوی بسیاری است تا بتواند قوام خود را حفظ کند و تا وقتی که به ثریا می رسد  کیفیتی سالم، اثرگذار و متعالی داشته باشد. افراد بسیاری در بخش های مختلف فرهنگی، آموزشی و هنری در تلاش هستند که برای کودکان و نوجوانان مطالب و محتوایی تولید کنند تا اکنون و آینده ای غنی داشته باشند. در همین راستا خبرگزاری ایکنا همزمان با هفته کودک گفت وگو هایی را با فعالان حوزه کودک و نوجوان انجام داده است. بخش نخست گفت وگو با «علی اصغر سیدآبادی» نویسنده و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان که یکی از مروجان بزرگ فرهنگ کتاب خوانی در ایران است و کتاب های متعددی از او منتشر و جوایز و افتخارات بسیاری در سطوح مختلف ملی و بین المللی کسب کرده است، انجام شد. وی در  بخش اول «به جای خالی نگاه تاریخی به دین در ادبیات کودک و نوجوان» اشاره کرد. در ادامه، بخش دوم گفت وگو با علی اصغر سیدآبادی، نویسنده و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان را مشاهده می کنید و می خوانید.

ایکنا - با توجه به دگرگونی های نسلی، ادبیات، سبک و فرم نوشتن آثار کودکان نوجوانان نیز باید تغییر کند؟

تحولاتی در جامعه رخ داده است ولی این تحول نسلی نیست؛ در اتفاقات سال 1401 بیان می شد که این رویدادها نسلی است اما در آن دوران شاهد حضور پدر و مادرها در کنار نسل جوان نیز بودیم که از آن ها حمایت می کردند؛ پس فقط این تغییرات نسلی نیست. درک این تغییر در جامعه ایران رخ داده است، اینکه معنی این تغییر چیست؟ بحث های زیادی دارد؛ بعضی ها می گویند که این تغییرات به معنای غیردینی شدن جامعه است ولی بحث پیچیده تر از این حرف هاست. فکر می کنم بیشتر شکل دین داری تغییر کرده است تا اینکه بگوییم جامعه غیردینی شده است یا خیر؛ البته در بخشی از جامعه این اتفاق رخ داده است و نمی توان آن را انکار کرد. نهاد آموزش و پرورش باید گفت وگویی باشد. دقیقاً اینجاست که کتاب و ادبیات کودک، به عنوان یک ابزار مهم گفت وگو و رسانه ای مطرح می شود؛ چون بچه ها مطالعه می کنند. معلم به جای اینکه آموزش استبدادی از بالا به پایین داشته باشد باید به تسهیلگر آموزشی تبدیل شود آخرین نظرسنجی ها را که می بینیم نکته جالبی دارد که بیان می کند تعداد نمازخوان ها و روزه دارها کمتر شده است ولی تعداد زائران بیشتر شده است. نمی دانم این آمار را چگونه باید تحلیل کرد؛ نیازمند تحلیل های ثانویه ای است تا بتوانیم معنای این آمار را درک کنیم که چطور تعداد افرادی که زیارت می روند بیشتر شده است ولی افرادی که نماز می خوانند کمتر شده ؛ زیرا براساس متون دینی نماز خیلی مهمتر است زیارت است. ولی ما می دانیم تغییری رخ داده است که این تغییر در حوزه دینداری است ولی اینکه این تغییر چه جزئیاتی دارد؟ هنوز مطالعه نشده است تا ببینیم چه اتفاقی افتاده است. فکر می کنم بخشی از این ظواهر دینی حداقل در نسل جوان مانند گذشته نیست. جالب است که در همین زمان از بازنویسی های شاهنامه فردوسی استقبال می شود که می توان گفت گرایش ایران دوستی و میهن دوستی افزایش پیدا کرده است اما باید توجه کرد که اگر در این مقطع میهن دوستی را در مقابل اسلام و مسلمانی قرار دهیم، معلوم است که به عنوان مسلمان قافیه را باخته ایم. بخشی از موضوعات در کشور ما سیاسی است و نمی توان از سیاست خارج شد. این وضعیت در نوشتن نیز صادق است. هر چیزی که می نویسیم در یک بستر سیاسی معنا و خوانده می شود حتی قبل از آنکه خوانده شود از روی جلد، یک کتاب قضاوت می شود که این کتاب را تهیه کنند یا نه. موضوع بسیار مهم این است که همه چیز به مسائل روز سیاسی آغشته شده است و اگر بخواهیم برای ادبیات دینی کاری کنیم باید بین سیاست روز و ادبیات دینی فاصله گذاشت. var player = videojs('player_119737_3609996',{ techOrder: [ "html5" , "flash"],poster:'',width:400,height:300}); videojs.addLanguage('en', {"No compatible source was found for this media.": "مشاهده ی ویدیو نیاز به پشتیبانی مرورگر از codec h264 یا نصب فلش پلیر دارد."}); player.one('play', (function(){ $.post('/fa/ajax/news/video/3609996',{},function (data) {}); })); کد ویدیو دانلود فیلم اصلی نکته دیگری که وجود دارد این است که بستگی دارد که دین را چطور تعریف کنیم. تصوری وجود دارد که نسل جدید احساس مسئولیت کمتری دارد ولی پژوهش ها نشان می دهد که احساس مسئولیت او کمتر نیست بلکه بعضی از حوزه ها را کنار گذاشته است و در بعضی از حوزه ها نیز احساس مسئولیت بیشتری دارد؛ مثل حوزه محیط زیست یا در ماجرای فلسطین (البته این ماجرا در ایران با سایر کشورهای دنیا کمی تفاوت می کند) هرچه افراد جوان تر هستند احساسشان به فلسطین نزدیک تر است و در شبکه های اجتماعی حق را به فلسطین می دهند.

ایکنا - آیا آثار کلاسیک ادبیات کودک و نوجوان مثل آثار آقای آذری یزدی یا هوشنگ مرادی کرمانی که برای نسل های چند دهه قبل است، برای نسل جدید نیز کارکرد و کاربرد دارد یا باید مجدد بازنویسی کرد؟

بعضی از آثار می توانند از زمان فراتر رود و ذوق و سلیقه های مختلف را جذب کنند؛ همانطور که حافظ و فردوسی کهنه نشدند. ادبیات کودک نیز همین گونه است که یکسری از آثار کلاسیک می شود. هنوز آثار آقای آذری یزدی، هوشنگ مرادی کرمانی و صمد بهرنگی خوانده می شود البته کلاسیک شدن در حوزه کودک و نوجوان کمی دشوارتر است زیرا اکنون دوره گذار است و خیلی به شرایط اجتماعی و امروز مرتبط است برای همین ممکن است که آثار به سختی کلاسیک شوند اما اینکه نویسنده امروز دوباره این آثار را تکرار کند؛ خیر. توصیه می شود که نویسنده امروز نباید آثار هوشنگ مرادی کرمانی یا آذری یزدی را مجدد تکرار کند. نویسنده امروز باید نویسنده روزگار خود باشد؛ اینکه چطور می شود یک نویسنده در روزگار دیگری هم مطرح می شود از پیچیدگی های ادب و هنر است که خیلی ها مطالعه کردند و هنوز نمی دانند که چطور چنین اتفاقی رخ می دهد، البته که بعضی ها تحلیل هایی هم دارند؛ مثلاً حافظ آدم روزگار قرن هفتم است اما اکنون نیز خوانده می شود که یکی از دلایل آن شباهت روزگار ما به روزگار حافظ است.

ایکنا - شما در آثار خود به موضوعاتی مانند تفکر، خلاقیت، همکاری، تفکر انتقادی توجه دارید؛ آشنایی و آموزش این مؤلفه ها چقدر برای کودکان و نوجوانان اهمیت دارد؟

اتفاقاً یکی از تحولاتی که رخ داده است در همین زمینه هاست که کودکان و نوجوانان خودبه خود صاحب تفکر انتقادی شده اند، البته ممکن است فکر کنیم این مهارت را بسیار سطحی دارند و عمیق نیست که بحث دیگری است ولی خودبه خود این اتفاق در اثر پیشرفت ژنتیک، دانش و… افتاده است. اکنون داده ها و متن های بسیار زیادی به کودکان و نوجوانان منتقل می شود و داشتن تفکر انتقادی و سوادی که بتواند صحت و سقم موضوعات را بسنجد و ضرورت آن را تشخیص دهد مهم است تا فرد هر چیزی را که می خواند و می بیند باور نکند. var player = videojs('player_362832_3609997',{ techOrder: [ "html5" , "flash"],poster:'',width:400,height:300}); videojs.addLanguage('en', {"No compatible source was found for this media.": "مشاهده ی ویدیو نیاز به پشتیبانی مرورگر از codec h264 یا نصب فلش پلیر دارد."}); player.one('play', (function(){ $.post('/fa/ajax/news/video/3609997',{},function (data) {}); })); کد ویدیو دانلود فیلم اصلی سال 1399 پیمایش «کودکان و اینترنت» از سوی پژوهشگاه فرهنگ و ارتباطات و یونیسف در ایران و چند کشور دیگر انجام شد که در آنجا نشان می داد فرزندان ما آگاهی رسانه ای دارند و صحت وسقم داده ها را می سنجند و این گونه نیست که هرچه گفته شود آن را باور کنند بلکه با شک و تردید با داده ها مواجه می شوند؛ اتفاقاً مشکل در سنین بالاتر است. بچه های زیر 14 و 15 سال این آگاهی را دارند که باید به داده های اینترنتی با شک تردید نگاه کنند ولی متولدین دهه 60 و 70 کمتر ممکن است که با شک و تردید به داده ها نگاه کنند.

ایکنا - شما در حوزه ترویج مطالعه و کتاب خوانی کوشش های فراوانی کردید؛ به نظرتان خانواده ها چگونه می توانند فرزند خود را با کتاب آشنا دهند؟

هیچ چیزی به اندازه عمل پدر و مادر در ساخته شدن کودکان تأثیر ندارد، اگر در خانه ای کتاب خوانده شود، فرزندان آن خانه بیشتر کتابخوان خواهند شد. اگر در خانواده ای کتاب وجود داشته باشد فرزندان بیشتر کتا ب خواهند خواند، البته استثنائاتی وجود دارد و برعکس آن هم وجود دارد. جالب است که بعضی از بچه هایی که در اثر کارهای ترویجی کتابخوان می شوند می آیند و پدر و مادر خود را کتابخوان می کنند. اگر پدر و مادری تصمیم می گیرد که فرزند خود را کتابخوان کند باید تصمیم بگیرد که ابتدا به شخصه کتاب بخواند. یکی از راهکارها با هم کتاب خواندن است که به لحاظ عاطفی آنها را درگیر می کند. نمی شود خودمان مدام موبایل به دست باشیم و از فرزندمان انتظار داشته باشیم که کتاب بخواند. اگر کاری مشترک و جذاب انجام شود، مثلاً به فرزند خود بگوییم که قبل از خواب برایت کتاب می خوانم، بیا با هم کتاب بخوانیم یا با هم به بیرون و طبیعت برویم؛ بعید است که کودک بگوید «من اکنون مشغول بازی هستم و بیرون نمی آیم» معمولاً همراهی می کنند.

ایکنا - نهادهای دیگر مثل آموزش وپرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و رسانه در زمینه ترویج کتاب و کتابخوانی چه کارهایی باید انجام دهند؟

نهادهای دولتی باید تسهیلگر باشند و اگر بخواهند دخالت کنند کتاب خاصی را برای مطالعه انتخاب می کنند؛ یعنی در اصل ترویج کتاب خوانی نمی کنند بلکه تبلیغ بعضی از کتاب ها را می کنند مثلاً نهاد کتابخانه های عمومی کشور در دوره ای نهضت «مطالعه مفید» را راه انداخت؛ یعنی آنها تصور می کردند که یک مطالعه مضر و یک مطالعه مفید وجود دارد و عده ای نمی دانند و مطالعه مضر می کنند ولی چون ما بهتر می دانیم می خواهیم مطالعه مفید را ترویج کنیم. این کارها طبیعتاً به نتیجه نمی رسند کما اینکه به نتیجه هم نرسید. var player = videojs('player_600789_3609998',{ techOrder: [ "html5" , "flash"],poster:'',width:400,height:300}); videojs.addLanguage('en', {"No compatible source was found for this media.": "مشاهده ی ویدیو نیاز به پشتیبانی مرورگر از codec h264 یا نصب فلش پلیر دارد."}); player.one('play', (function(){ $.post('/fa/ajax/news/video/3609998',{},function (data) {}); })); کد ویدیو دانلود فیلم اصلی مبلغی که در آن سال صرف این پروژه شد چندین برابر مبالغی بود که در بعضی از وزارتخانه ها برای کارهای بهتر هزینه شد؛ زیرا آنها تسهیلگر بودند و اقدامات مؤثری شکل دادند بنابراین دولت باید تسهیلگر باشد. دولت به خصوص آموزش وپرورش باید به مردم اعتماد کند. هیچ چیزی به اندازه عمل پدر و مادر در ساخته شدن کودکان تأثیری ندارد، اگر در خانه ای کتاب خوانده شود، فرزندان آن خانه بیشتر کتابخوان خواهند شد مشکل آموزش و پرورش این است که اساساً به دانش آموزی که وارد مدرسه می شود مشکوک است. فکر می کنم مشکل اصلی آموزش و پرورش ایران اینجاست که به حق و کرامت کودک احترام نمی گذارد، در صورتی که آموزش و پرورش از جایی شروع می شود که بدانیم هر کودک انسان مستقلی است، خواسته های مستقلی دارد، حق و حقوقی دارد و این حق و حقوق را نمی توان به هیچ بهانه ای زیر پا گذشت و کرامت او را نادیده گرفت، به همین علت نفس آموزش و پرورش در ایران این است که در ابتدا کرامت و اعتماد به نفس دانش آموز را سرکوب کند، سپس سایر شاخصه ها را رشد دهد که آن اتفاق هم رخ نمی دهد. یکی از تغییرات امروز این است که دانش آموز مانند گذشته نیست که معلم برای او مقام بسیار بالا، خداگونه و همه چیزدان داشته باشد و دانش آموز نادان مطلق و دانش انحصاراً در اختیار معلم باشد. اکنون هر کدام از دانش آموزان در یک یا دو رشته از معلم بیشتر مهارت دارند، بنابراین در اینجا معلمی کردن دیگر بالای سکو رفتن نیست بلکه باید پایین آمد، یاد گرفت و یاد داد. نهاد آموزش و پرورش باید گفت وگویی باشد. دقیقاً اینجاست که کتاب و ادبیات کودک به عنوان یک ابزار مهم گفت وگو و رسانه ای مطرح می شود؛ چون بچه ها مطالعه می کنند. معلم به جای اینکه آموزش استبدادی از بالا به پایین داشته باشد باید به تسهیلگر آموزشی تبدیل شود. var player = videojs('player_302116_3609999',{ techOrder: [ "html5" , "flash"],poster:'',width:400,height:300}); videojs.addLanguage('en', {"No compatible source was found for this media.": "مشاهده ی ویدیو نیاز به پشتیبانی مرورگر از codec h264 یا نصب فلش پلیر دارد."}); player.one('play', (function(){ $.post('/fa/ajax/news/video/3609999',{},function (data) {}); })); کد ویدیو دانلود فیلم اصلی تجربه نشان می دهد که در حوزه هایی که بسیار تأکید داشته ایم اتفاقاً دانش آموزان در همان حوزه ها کمتر از حوزه های دیگر یاد گرفته اند مثلاً در مدارس مذهبی اگر از دانش آموزان سؤالات مذهبی بپرسیم بسیاری از دانش آموزان پاسخ سؤالات را نمی دانند چون حجم مطالب بسیار بوده و دانش آموز از این حجم چیزی دریافت نکرده است و صرفاً در ظواهر مانده است.

ایکنا - به نسل امروز اشاره کردید؛ به نظر شما نیاز نسل امروز چیست؟

به نظرم هر نسلی نیازهای خودش را تعیین می کند و به دنبال آن می رود تا به دستش بیاورد؛ نوع مداخله ما مشکل ایجاد می کند. آزادی و اختیار نیازی است که آنها باید داشته باشند. ما میراث، تجربه و ارزش هایی داریم که می توانیم آن را با نسل جدید به گفت وگو بگذاریم و وقتی آزادی و اختیار فرد را به رسمیت بشناسیم طبیعتاً مؤثر خواهد بود ولی اگر آزادی، اختیار و حقوق آنها را به رسمیت نشناسیم می شود حرف زور و این نسل هم به سختی زیر بار زور می رود.

ایکنا-  فعالان عرصه کودک و نوجوان چگونه باید به نیازهای مخاطبان خود توجه کنند؟

باید مخاطب خود را دارای حق بداند، در این صورت شکل نوشتن آنها تفاوت می کند. یکی از دلایل اینکه استقبال از رمان در این دو و سه دهه افزایش یافته، این است که رمان ژانر ادبی گفت وگویی است یعنی خود به خود چندصدایی در آن وجود دارد و تک صدایی نیست. تک صدایی در بین نوجوانان جواب گو نیست. اگر می خواهیم برای نوجوانان هر اتفاقی را رقم بزنیم باید در فضای گفت وگویی رخ دهد. یادگیری بسیار مهم تر از آموزش است و آموزش یک طرفه، بسته و حاضر و آماده، ابلاغیه ای، ارسالی و تحمیلی جواب گو نیست. مهم دانش و ارزشی است که در گفت وگو شکل بگیرد و ساخته شود.

ایکنا - وضعیت تألیف و ترجمه در حوزه کودک و نوجوان چگونه است؟

نهادهای دولتی باید تسهیلگر باشند و اگر بخواهند دخالت کنند کتاب خاصی را برای مطالعه انتخاب می کنند؛ یعنی در اصل ترویج کتاب خوانی نمی کنند بلکه تبلیغ بعضی از کتاب ها را می کنند باید این سؤال را در گروه های سنی مختلف، تنوع گونه های ادبی و حتی متریال مختلف بررسی کرد. وضعیت تألیف را می توان با یک نقطه مطلوب سنجید و بگوییم با آن نقطه فاصله داریم اما فکر می کنم که از منظر کمی و کیفی ایران در منطقه جغرافیایی غرب آسیا یکی از پیشروترین کشورها در تولید کتاب کودک است. تنها مشکلی که داریم این است که عضو کنوانسیون برن نیستیم و نمی توانیم در بازارهای جهانی حضور داشته باشیم و کتاب های ما دیده نمی شود و خودمان هم نمی توانیم برویم و ارتباط برقرار کنیم. ارتباط موجود بیشتر از جنس فرهنگی است و ارتباط در بازار کتاب کودک نیست. اگر بخواهم مثل فوتبال مقایسه کنم، مثل یک تیم کشوری خوب هستیم که بازی جهانی نکرده ای. در بازی جهانی حتماً تجربه هایی را یاد می گیریم ولی در حد منطقه ای نسبت کشورهای دیگر در منطقه اول هستیم. ما از معدود کشورهایی هستیم که جدیدترین و بهترین آثار کشورهای مختلف را ترجمه می کنیم و می خوانیم که یکی از دلایل آن عدم عضویت در کنوانسیون برن است. عضو نبودن ضررهایی به ما زده است ولی وقتی نویسنده ایرانی به خارج می رود و صحبت می کند، تعداد نویسندگان بیشتری را می شناسد چون تعداد بیشتری از آثار را خوانده است ولی راهی برای اتصال به بازار جهانی نداریم. var player = videojs('player_144722_3610001',{ techOrder: [ "html5" , "flash"],poster:'',width:400,height:300}); videojs.addLanguage('en', {"No compatible source was found for this media.": "مشاهده ی ویدیو نیاز به پشتیبانی مرورگر از codec h264 یا نصب فلش پلیر دارد."}); player.one('play', (function(){ $.post('/fa/ajax/news/video/3610001',{},function (data) {}); })); کد ویدیو دانلود فیلم اصلی

ایکنا - آثار ترجمه شده از نظر محتوایی دارای چه کیفیتی است؟

آثار متنوع هستند یعنی هم آثار خیلی خوب وجود دارد و هم آثار خیلی ضعیف و تکراری. اگر بخواهیم با نگاه آسیب شناسانه به آن نگاه کنیم بسیاری از موضوعات تکراری هستند. مثلاً اگر پنج رمان مطرح را بخوانیم تقریباً می توان گفت ژانرهای مختلف یک رمان اصلی است که بقیه از آن گرته برداری کردند؛ مثل هری پاتر که هنوز هم بسیاری در حال نوشتن شبیه آن هستند. بازار آمریکا هم همین گونه است، کلاً چند کتاب اصلی وجود دارد و بقیه رونوشت هایی از آن است. اگر فردی مدام در حال کتاب خواندن باشد متوجه می شود که موضوعاتی از نظر مضمون، قصه و الگوی قصه گویی مدام در حال تکرار هستند. var player = videojs('player_443097_3610002',{ techOrder: [ "html5" , "flash"],poster:'',width:400,height:300}); videojs.addLanguage('en', {"No compatible source was found for this media.": "مشاهده ی ویدیو نیاز به پشتیبانی مرورگر از codec h264 یا نصب فلش پلیر دارد."}); player.one('play', (function(){ $.post('/fa/ajax/news/video/3610002',{},function (data) {}); })); کد ویدیو دانلود فیلم اصلی

ایکنا - در تاریخ فرهنگی و هنری ایران الگوها و اسطوره های بسیاری داریم؛ چگونه می توانیم کودکان را با قله های ادبیات ایران آشنا کنیم؟ با توجه به اینکه خودتان هم در این رابطه فعالیت داشتید و شاهنامه فردوسی را برای کودکان منتشر کردید.

افراد دیگری پیشتر از من این کار را انجام داده اند که هنوز هم این آثار خوانده می شود اما من خواستم به جنبه هایی که کمتر توجه شده و نیاز روز است بپردازم؛ مثلاً چند مضمون است که با نیازهای امروز سازگار است مثل تفاوت و دگرپذیری، مخالفت با نژادپرستی که در شاهنامه هم برجسته است و در بازنویسی بر این موضوعات تأکید داشته ام. پایان قسمت دوم گفت وگو از سجاد محمدیان انتهای پیام