خداوند همه آفرینش را به حق آفریده است

به گزارش ایکنا، حجت الاسلام والمسلمین محمدرضا مصطفی پور، استاد و پژوهشگر فلسفه و عرفان حوزه علمیه، 15 مهرماه در نشست علمی «گزارشی از رساله انّه الحق علامه حسن زاده آملی» کهاز سوی مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد، با اشاره به رساله الحق علامه حسن زاده آملی با بیان اینکه سوم مهرماه سالروز ارتحال علامه حسن زاده آملی است و این جلسه هرچند با تأخیر برای گرامیداشت یاد ایشان تشکیل می شود، گفت: اولین مسئله در این زمینه انگیزه ایشان در تدوین این رساله است؛ ایشان فرموده است که من همیشه دغدغه داشتم که حق در قرآن و روایات کاربرد زیادی دارد و به هشت معنا هم آمده است لذا این رساله را جهت تحقیق در این عرصه نوشتم و به کاربرد و مفهوم آن پرداختم و نظرات اهل نظر را جمع آوری کردم.

مصطفی پور با بیان اینکه ایشان در برابر حق از واژه هلاک استفاده کرده است که دیگران نیاورده اند، افزود: این رساله در سه موضع چاپ شد؛ اول در یادنامه مرحوم علامه طباطبایی، دوم توسط مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی و سوم هم به صورت مستقل در زمان حیات ایشان از سوی انتشارات قیام چاپ شد و این رساله حدود 200 صفحه می شود که در حد یک کتاب است، بنابراین انگیزه ایشان علاوه بر تحقیق در مورد حق یادی از علامه طباطبایی است و صرفاً زندگینامه نویسی هم نکرده و کاری علمی ارائه داده است.

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه ایشان خیلی ساختارمند بحث نکرده است یعنی نیامده معنای حق و ویژگی ها و کاربردهای حق را بیان کند و باید این مسائل را از متن به دست بیاوریم، اظهار کرد: ولی رساله، متنی بسیار خوب است؛ ایشان رساله را در دو بخش و در دو عنوان بحث کرده است؛ یکی اعلی المعارف یعنی معرفه الحق و دیگری معرفه النفس.

واژه حق برگرفته از قرآن است

مصطفی پور اضافه کرد: علامه حسن زاده می گوید من واژه انه الحق را از آیه 53 فصلت «سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَفِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّیٰ یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ ۗ أَوَلَمْ یَکْفِ برَبّکَ أَنَّهُ عَلَیٰ کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ» الهام گرفته ام و نه از فصوص محی الدین عربی. سپس هم می گوید که «انه» و هم «له الاسماء الحسنی» از اسماء الهی است؛ او معتقد است که انه ضمیر و کنایه نیست و حاکی از هویت حقه الهیه است؛ ایشان همچنین معتقد است که «له» که در آیه 110 سوره اسراء هم آمده است باز ضمیر نیست و اسمی از اسماء الهی است.

این پژوهشگر با بیان اینکه علامه حسن زاده معتقد است که کلمه حق قبل از اسلام و حتی در دوره ارسطو هم بر خداوند اطلاق شده است، تصریح کرد: بنابراین اولین بحث این است که موضوع علم عرفان و فلسفه، کلمه حق است و عرفا آن را به کار برده اند و البته باید توجه کنیم کلمه حقی را که فلاسفه و عرفا به کار می برند، وجود خداوند است؛ موضوع عرفان و فلسفه از منظر ایشان، وجود است.

استاد و پژوهشگر فلسفه و عرفان حوزه علمیه تأکید کرد: موضوع عرفان، وجود مطلق است و موضوع فلسفه هم وجود مطلق است و او تاکید دارد وجودی که موضوع عرفان است حتی از قید اطلاق هم مبراست و تفاوت فلسفه و عرفان هم در این است.

مصطفی پور افزود: از منظر علامه، تشکیکی که اهل عرفان و نظر می گویند با هم تفاوت دارد چرا که آقایان عرفان، تشکیک را در دایره ممکنات قرار می دهند ولی اهل نظر تشکیک را تعمیم می دهند یعنی در یکسو حق است و فوق همه موجودات و در سوی دیگر هیولا که در پایین ترین مراتب قرار دارد. علامه نقل قولی از افراد مختلف دارد و آن اینکه در فلسفه ما از اسماء و صفات الهی بحث می کنیم. همچنین در ضمن بحث سراغ آیه 53 فصلت رفته و می فرماید این آیه ناظر به سفر از خلق به حق است و وقتی می خواهد این را مقدمه قرار دهد، می گوید نظام و دولت الهی، حق است؛ رسول الله و کتاب انبیاء و بعث و نشور و میزان و صراط، حق است.

8 نوع حق

استاد و پژوهشگر فلسفه و عرفان حوزه علمیه ادامه داد: علامه مصباح در کتاب توحید در قرآن به مناسبت اهداف افعال الهی، هشت مورد به عنوان کاربرد حق ذکر کرده که یک قسم حق اعتباری است؛ ایشان این هشت مورد را ذکر و در برابر آن باطل، لعب، لهو، لغو و ... را به کار می برد لذا ما معمولا حق را به معنای ثابت می گیریم ولی ایشان معتقد است همه جا ثابت نیست.

استاد حوزه علمیه تصریح کرد: مرحوم علامه حسن زاده در تبیین معانی مختلف حق آورده است که فارابی می گوید خداوند هم باطن و هم ظاهر است و از آن جهت که ظاهر است، باطن است و از آن جهت که باطن است، ظاهر است.

مصطفی پور با بیان اینکه حق در اینجا به معنای وجود ثابت محض است که به بطلان آمیخته نیست و این فقط مخصوص خداست، تصریح کرد: زوال در خداوند راه ندارد زیرا وجود خدا، ذاتی است. از منظر ایشان گاهی، حق، قولی است یعنی قول مطابق با واقع؛ در ادامه هم به چرایی محرومیت و مهجوریت از حق می پردازد. در مورد حق می گوید حق، قول مطابق به واقع است؛ دوم اعتقاد مطابق با واقع است؛ سوم وجود حاصل بالفعل ثابت است و چهارم وجود بالفعل ثابت که دائمی است لذا می گوید خدا مجموعه نظام آفرینش را به حق آفریده است.

انتهای پیام