نگاه تصمیم گیران حوزه مدیریت منابع آب نگاهی خطی به اکوسیستم است

پیام آموزگاری در گفت وگو با ایسنا اظهار کرد: حرکت و گردش آب در کره زمین و جو احاطه کننده آن موجب شکل گیری حیات شده به طوریکه آب در یک تعامل پویا با تمام اجزای طبیعت است و انسان نیز به عنوان جزء موثری در سیستم جهان هستی روابط درهم تنیده و جدایی ناپذیری با منابع آب دارد.

وی با بیان اینکه ارزشمندی منابع طبیعی موجود در یک محدودهی جغرافیایی در سایه وجود منابع آب آشکار می شود، بیان کرد: در مسیر تکامل فردی و گروهی زندگی انسان ها همواره قابلیت دسترسی به منابع آب به عنوان یک عامل لاینکف برای اسکان و ادامه حیات آنها مدنظر بوده است؛ به گواه تاریخ، تمدن های بزرگ جهانی در مجاورت منابع آب شکل گرفته اند و با بهره مندی از قابلیت های متنوع آب به تکامل و زندگیشان ادامه داده اند؛ لذا آب به عنوان یک عامل بسیار مهم نقش اساسی در مسیر توسعه جوامع دارد و در سطوح محلی، ملی و منطقه ای جوامعی که قابلیت دسترسی بیشتری به منابع آب دارند از توان بیشتری برای توسعه برخوردارند.

استحصال آب از طریق قنات موجب حیرت جهانیان شده است

این فعال حوزه آب و محیط زیست با بیان اینکه به دنبال آخرین تغییرات ژئومورفولوژیک در تثبیت پوسته زمین، کشور ایران در منطقه ای از زیست کره واقع شده که در محدوده کمربند خشک کره زمین قرار گرفته است و از نظر مقدار بارش و تبخیر به نسبت سه به یک از میانگین جهانی فاصله دارد که بیانگر محدودیت ذاتی منابع آب در این محدوده است، افزود: این محدودیت فیزیکی زمینه ساز نبوغ دانش بومی و موجب شکل گیری روش های اکوسیستم محور و سازگار با اقلیم ایران برای مدیریت منابع آب در این سرزمین شده  و یکی از این روش ها که موجب حیرت جهانیان شد استحصال آب از طریق تکنولوژی قنات است.

آموزگاری اظهار کرد: علاوه بر قنات طیف گسترده ای از روش های سازه ای و غیرسازه ای در گنجینه دانش بومی ایران وجود دارد که در نیم قرن اخیر بنابر دلایل گوناگونی به بوته فراموشی سپرده شده اند یکی از مهمترین دلایل فراموشی دانش بومی را می توان افزایش جمعیت دانست که زمینه را برای تمسک مطلق به دانش آکادمیک فراهم ساخته است.

این دانش آموخته دانشکده منابع طبیعی، گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی دانشگاه تهران اضافه کرد: در چند دهه اخیر همسو با رشد جمعیت، اتکای کامل به دانش آکادمیک در زمینه سدسازی، انتقال آب و شهرک سازی بدون در نظر داشتن آمایش سرزمین و نادیده انگاشتن خصلت های اکوسیستم ایران که در دانش بومی مدنظر قرار گرفته شده بود موجب توسعه ناپایدار در اکثر مناطق کشور شده است.

ضرورت تغییر سیاست های گذشته در جهت توسعه پایدار

وی تداوم آلودگی هوا، فرونشست زمین، نابودی تنوع زیستی، انقراض گونه ها، تشدید فرسایش خاک، کاهش کیفیت آب، ظهور ریزگردها، سیل خیزی حوزه های آبخیز، خشکسالی های انسان ساخت و تغییر کاربری اراضی را بازتاب توسعه ناپایدار در شرایط فعلی کشور برشمرد و با بیان اینکه واکاوی اسناد بالادستی در خصوص برنامه های توسعه و نگاهی عمیق به تصمیم هایی که در حوزه مدیریت منابع آب و سایر کالاهای مشاع محیط زیست در سال های اخیر اتخاذ شده موید آن است که در هنگام تصمیم گیری برای منابع طبیعی تبعات این تصمیمات در زمان آینده و نیز اثرگذاری سامانه آب روی سایربخش های اکوسیستم مدنظر نبوده و نگاه تصمیم گیران نگاه خطی به اکوسیستم بوده و برای هر مشکل صرفا یک علت دیده شده است، گفت: این درحالیست که  امروزه جامعه علمی بر لزوم مدیریت جامع حوزه های آبخیز و طرز تفکر سیستمی توافق نظر دارند.

این فعال حوزه آب و محیط زیست تاکید کرد: ضروری است به منظور محافظت از منابع آب و محیط زیست مبتنی بر تفکر سیستمی، سیاست های گذشته را در جهت توسعه پایدار تغییر داد.

آموزگاری اضافه کرد: یکی از مفاهیم بین رشته ای و فرامرزی که در سال های اخیر وارد ادبیات مدیریت منابع آب هم شده واژه حکمرانی است که به موجب آن امکان بکارگیری و پیاده سازی تفکر سیستمی برای مواجهه با سامانه منابع آبی فراهم می شود.

این دانش آموخته دانشکده منابع طبیعی، گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی دانشگاه تهران با بیان اینکه حکمرانی فرآیند قاعده گذاری، اجرای قواعد، بررسی، نظارت و کاربست بازخوردها با اعمال قدرت مشروع و به منظور دستیابی به هدف مشترکی برای همه ذینفعان در چارچوب ارزش ها و هنجارهای در یک جامعه است، خاطرنشان کرد: در حوزه مدیریت منابع طبیعی، حکمرانی آب بیانگر ساختار و زمینه ای توانمند شامل قوانین و سیاست های کلی است که فرآیندهای مختلف مدیریتی از جمله تدوین طرح ها و برنامه های توسعه و حفاظت از منابع آب و اجرای آنها را تنظیم می کند.

منابع آب در یک مرزبندی سیاسی و مبتنی بر فرض های انسان محدود نمی شود

وی مرزبندی سیاسی طبیعی برای اب را یک چالش دانست و با بیان اینکه یکی از فرضیات فریب دهنده ای که مدیریت منابع آب را چالش زا کرده است مرزبندی سیاسی مابین استان های کشور است، گفت: از آنجاییکه منابع آب مطابق با وضعیت فیزیوگرافی حوزه آبخیز در طبیعت گردش می کند و در یک مرزبندی سیاسی و مبتنی بر فرض های انسان محدود نمی شود لذا می بایست منابع آب در مقیاس حوزه آبخیز و تحت حاکمیت اقلیمی مدیریت شود.

آموزگاری با تاکید براینکه به طور کلی منابع آب مرزهای سیاسی را به رسمیت نمی شناسد و مرزهای طبیعی حوزه آبخیز با مرزهای سیاسی مغایرت دارند و عملا مدیریت منابع آبی ایران در مقیاس استانی انجام می گیرد، بیان کرد: همچنین داخل هر استان نیز تقسیم بندی های سیاسی دیگری به نام واحدهای شهرستان وجود دارد لذا مدیریت منابع آب عمال در مقیاس شهرستانی انجام می پذیرد.

این فعال حوزه آب و محیط زیست تصریح کرد: بروکراسی شدید اداری، همکاری برای مدیریت منابع آب را بین این واحدهای سیاسی دشوار کرده است و با توجه به محدودیت ذاتی منابع آبی در تامین نیاز آبی همه استان ها و وابستگی بسیار بالای توسعه به وجود منابع آبی، هرکدام از استان های مختلف به پشتوانه میزان قدرت سیاسی که دارند خواستار منابع آب بیشتری به منظور توسعه خواهند شد؛ بدین ترتیب قدرت سیاسی واحد استان این امکان را فراهم می کند تا منابع آبی را از گردش طبیعی در حوزه آبخیز منحرف و به سمت استان دلخواه هدایت کند.

وی تصریح کرد: تغییر مسیر طبیعی آب موجب پیچیدگی مدیریت منابع آب می شود و در نهایت مدیریت منابع آب در مقیاس استانی و شهرستانی باعث شده تا منابع طبیعی مشاعی مثل آب در معرض رقابت بیشتری قرار گیرد زیرا استفاده از منابع مشاع موجب شکل گیری رقابتی مخرب بین ذینفعان شده که سرانجام به افزایش فشار بر منابع منجر خواهد شد.

این دانش آموخته دانشکده منابع طبیعی، گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی دانشگاه تهران تاکید کرد: بهره مندی از منابع آبی پایدار بگونه ای که تبعات محیطزیستی برای اکوسیستم نداشته باشد به تامین امنیت زیستی کمک می کند.

انتهای پیام