بنادر در موقعیت استراتژیک

شرکت های خدمات دریایی طیف وسیعی از خدمات را ارائه می دهند که شامل حمل ونقل کالا، مدیریت کانتینرها، خدمات پشتیبانی، امور اداری، مدیریت ریسک، ارائه خدمات مشتری محور، توسعه ارتباطات، حفظ استانداردهای بین المللی، مدیریت منابع انسانی و... می شود. این شرکت ها با ارائه خدمات لجستیک و حمل ونقل کالا، تسهیل تجارت بین المللی را امکان پذیر می کنند. بدون وجود این شرکت ها، جابه جایی کالاها در حجم بالا و به صورت روان و کارآمد غیرممکن خواهد بود. شرکت های خدماتی فعال در بورس فعال شامل «حسینا»، «حتاید»، «حبندر»، «حخزر» و «حاریا» هستند (در این مقاله از شرکت حاریا به دلیل زیان ده بودن صرف نظر شده است).

مزایای کانتینری شدن

تغییر شیوه حمل ونقل کالا با شروع پدیده کانتینری شدن از سال 1975 به عنوان یک کاتالیزور در حمل ونقل دریایی مطرح شده که در پنج دهه اخیر تاثیر عمیقی بر تجارت دریایی در نواحی مختلف جهان گذاشته است. مزایای کانتینری شدن، ازجمله سهولت بارگیری، کاهش زمان ارسال کالا و افزایش ایمنی سبب شده است تا بنگاه هایی که سرمایه گذاری مناسبی در بخش کانتینری کرده اند، سهم قابل توجهی از بازار فزاینده و رقابتی حمل ونقل دریایی را به خود اختصاص دهند.

تشریح فعالیت چهار شرکت کشتیرانی

شرکت «حسینا» در زمینه انجام کلیه عملیات تخلیه، بارگیری، نمایندگی خطوط کشتیرانی، دوبه کاری، انبارداری و حفاظت کالای وارداتی و صادراتی، خدمات گمرکی و ترخیص کالا و ارائه کلیه خدمات بندری، اداره ترمینال های کانتینری، احداث پایانه های بندری اختصاصی و عمومی، مدیریت بنادر و ساخت وساز اسکله های اختصاصی و عمومی و صادرات و واردات کالاهای مجاز مرتبط فعالیت دارد. این شرکت علاوه بر فعالیت های تخلیه و بارگیری کانتینر و کالا در نواحی جنوب شرقی، جنوب غربی و شمال کشور، اپراتور اصلی محصولات نفتی در پایانه نفتی امام خمینی است.

فعالیت اصلی «حسینا» عمدتا شامل درآمد تخلیه و بارگیری کانتینری (THC)، انبارداری کانتینری و کالاهای عمومی، درآمد اجاره مخازن در پایانه نفتی و جابه جایی کانتینرهاست. سهامداران عمده آن هم شامل شرکت پایا ترابر سینا، بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی و شرکت مدیریت سرمایه گذاری کوثر بهمن هستند. شرکت «حتاید» اجرای هرگونه خدمات کشتیرانی، ازجمله نمایندگی خطوط کشتیرانی، انجام عملیات هیدروگرافی و لایروبی، انجام عملیات راهنمایی کشتی ها و امور یدک کشی، طراحی، مشاوره و اجرای پروژه های عمرانی ساخت سازه های دریایی، انجام امور سوخت و آب رسانی و تدارکاتی به کشتی ها در کلیه بنادر و آب های کشور و نیز حمل سوخت و آب برای جزایر، انجام هرگونه خدمات بندری ازجمله تخلیه و بارگیری، عملیات کانتینری، بارشماری، باربندی و ترخیص کالا در کلیه بنادر و مبادی و مرزهای گمرکی را انجام می دهد. سهامداران عمده این شرکت شامل شرکت فراز انرژی دانا و شرکت سرمایه گذاری افتخار هستند.

شرکت «حخزر» فعالیت در خرید، اداره راهبری، اجاره استیجاری و فروش هر نوع کشتی و شناور برای هر منظور، اعم از حمل ونقل بار و مسافر، سوخت رسانی و نظایر آن را برعهده دارد. سهامداران عمده آن هم شامل شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و شرکت سرمایه گذاری کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران هستند. شرکت «حبندر» در حوزه خدمات دریایی، به ویژه در بخش لایروبی، جست وجو و نجات دریایی و راهبری شناورها فعالیت دارد. ازجمله این خدمات می توان به موارد عملیات لایروبی و هیدروگرافی، جست وجو و نجات، راهبری شناورها، تامین شناورهای خدماتی، یدک کشی، عملیات سالویج، حمل کالا و مسافر، خدمات کشتیرانی و خدمات بندری اشاره کرد. سهامداران عمده هم شامل شرکت تاید واتر خاورمیانه و شرکت سیمامارین بندرعباس هستند.

منابع اصلی درآمدی

شرکت «حسینا» در سه حوزه جغرافیایی شمال، جنوب شرق و جنوب غرب کشور فعال است و بیشترین درآمد آن از حوزه تخلیه و بارگیری کانتینری به دست می آید. عملکرد این شرکت در سال 1402 در حوزه کانتینری 62 درصد، در حوزه کالای عمومی 8 درصد و در پایانه و اسکله های نفتی حدود 30 درصد درآمد شرکت را تشکیل داده است. جایگاه شرکت از نظر حجم عملیات به کل بنادر کشور، در حوزه تخلیه و بارگیری کانتینری 50 درصد (مجموع تخلیه و بارگیری کانتینری کل بنادر کشور 2,593,165 TEU و سهم شرکت حسینا 1,304,114 TEU بوده است)، در تخلیه و بارگیری کالای عمومی 5 درصد (کل بنادر کشور 72,778,130تن و سهم شرکت 3,841,683تن بوده است) و تخلیه و بارگیری مواد نفتی 8 درصد از کل بنادر کشور است (تخلیه و بارگیری مواد نفتی کل بنادر معادل 54,381,932تن و سهم شرکت 4,127,571تن بوده است). TEUواحد شمارش تعداد دستگاه کانتینر و هر کانتینر 20فوت معادل یک TEU است.

شرکت «حتاید» در سه ناحیه هرمزگان، خوزستان و بندر امیرآباد مازندران فعال است و بیشترین درآمد آن از ناحیه هرمزگان است. در سال 1402 فعالیت شرکت در بندر شهیدرجایی در حوزه تخلیه و بارگیری معادل 995 هزار TEU  بوده که حدود 47 درصد از کل تخلیه و بارگیری بندر شهید رجایی است. در بندر امام خمینی هم تخلیه و بارگیری کالاهای فله (گروه غلات)، عمومی، ساختمانی، معدنی و کود و مواد شیمیایی را انجام می دهد که 27 درصد معادل 12٫962 هزار تن در این بندر سهم شرکت تاید واتر است. همچنین در بندر امیرآباد این شرکت 72 درصد از تخلیه و بارگیری کالاهای فله (3٫411 هزار تن) را انجام داده است.

«حبندر» در ناحیه شمال، خوزستان و هرمزگان فعالیت دارد. در سال 1402 به ترتیب درآمد شرکت از پروژه های لایروبی 1,769,986میلیون ریال، حمل ونقل دریایی 1,401,498میلیون ریال و راهبردی و جست وجوی نجات 136٫843میلیون ریال و بهای تمام شده کل فعالیت شرکت معادل 2,229,320میلیون ریال بوده است. در سه ماه اول امسال این شرکت 976,267میلیون ریال درآمد کسب کرده که نسبت به سه ماه سال 1402 حدود 17 درصد افزایش داشته است.

شرکت «حخزر» در حوزه حمل ونقل دریایی در شمال کشور فعال است و بیشترین درآمد آن در سال 1402 از محل حمل شناورهای ملکی به مبلغ 18,923,674میلیون ریال بوده است. در سه ماه اول سال درآمد شرکت از محل حمل شناورهای ملکی 3,701,336میلیون ریال بوده که نسبت به سه ماه سال 1402 حدود 29 درصد کاهش داشته است.

تعرفه های خدمات بندری و دریایی

سازمان بنادر و دریانوردی هرسال تعرفه های حقوق، عوارض و هزینه های بندری مرتبط با کلیه کشتی ها و شناورهای خارجی و ایرانی را که بر مبنای دلار آمریکاست اعلام می کند. مبنای محاسبه THC دلار آمریکا بوده که تعرفه بنادر جنوب و شمال با هم متفاوت است. به طور مثال، نرخ تخلیه و بارگیری (THC) در سال 1403 برای بنادر شمال هر کانتینر 20فوت 124دلار و هر کانتینر 40فوت 186دلار است و در بنادر جنوب هر کانتینر 20فوت 177دلار و هر کانتینر 40فوت 266دلار است. به همین ترتیب تعرفه های باربری، خن کاری، انبارداری و... بنادر شمال و جنوب با هم متفاوت است.

مهم ترین بنادر کشور از لحاظ عملکرد تخلیه و بارگیری کالا، کالاهای اساسی و کالاهای ساختمانی و معدنی بندر شهید رجایی و بندر امام خمینی هستند. بندر شهید رجایی بیشترین حجم تخلیه و بارگیری کانتینری و فرآورده های نفتی و بندر امام خمینی بیشترین حجم کالای اساسی و همچنین فرآورده های نفتی را بر عهده دارد که عمده درآمد شرکت ها از تخلیه و بارگیری کانتینری است. نکته قابل توجه در مورد گروه و شرکت «حتاید» این است که اگر خود شرکت در نظر گرفته شود حاشیه سود بالایی مشاهده می شود. دلیل روند کاهشی در بهای تمام شده، عمدتا بابت انتقال شناورها به شرکت خلیج فارس خط کیش با مالکیت 100درصدی جهت اصلاح ساختار مالی است. اما زمانی که گروه در نظر گرفته می شود، نتایج متفاوت خواهد بود. کاهش تغییرات در روند بهای تمام شده «حسینا» و «حتاید» و همچنین نسبت بهای تمام شده به فروش نشان دهنده کاهش بهای تمام شده و درنتیجه افزایش سود سازی است. عمده دلیل این موضوع سرمایه گذاری و بستن قراردادهای طولانی در حوزه فعالیت شرکت هاست.

رقابت دو شرکت حمل دریایی

در صنعت حمل ونقل دریایی، رقابت بین شرکت «حسینا» و «حتاید» است؛ به طوری که هر دو شرکت طرح ها و برنامه های توسعه ای در حال ساخت دارند. «حسینا» طرح احداث انبار سیلوی غلات در بنادر شمالی و همچنین احداث پایانه های کانتینری و مخازن نفتی و انتقال خط لوله فرآوردهای نفتی را دارد. در «حتاید» ازجمله برنامه ها و سرمایه گذاری های پیش رو می توان به ایجاد پایانه غلات در جنوب غربی تهران، ایجاد سیلوی غلات در بندر شهید رجایی و خرید تجهیزات موردنیاز، خرید واگن های ویژه حمل برای تکمیل شبکه ریلی در بنادر امام خمینی (ره) و شهید رجایی جهت حمل یکسره کالا به آن اشاره کرد. به این نکته هم باید توجه کرد که در این صنعت بعضی از قراردادها به صورت B.O.T (ساخت، بهره برداری و واگذاری) صورت می گیرد. این امر در پله اول باعث برگشت سرمایه و سپس کاهش بهای تمام شده می شود.

عوامل موثر بر صنعت

بررسی و نتایج به دست آمده از مطالعات نشان می دهد که تحریم بر حجم عملیات دریایی و بندری تاثیر زیادی دارد. با بررسی حجم تجارت طی قبل و بعد از حضور و خروج آمریکا از برجام این موضوع آشکارتر شد. در حال حاضر کشور می تواند با رفع تمامی تحریم ها حجم صادرات و واردات خود را افزایش دهد ممنوعیت صادراتی و وارداتی کشور در زمینه کالاهای مختلف، تغییرات ارزی، تغییرات نرخ تعرفه، نوسانات قیمت نفت، کاهش ارزش تجارت خارجی ایران و همچنین کاهش عملیات کانتینری در بنادر را می توان از دیگر عوامل تاثیرگذار بر این صنعت عنوان کرد.