«عدم شفافیت» و «نگاشت نهایی» 2 چالش سند ملی هوش مصنوعی/ هشدار نسبت به مستعمره شدن کشور در AI

به گزارش ایسنا، طوفان هوش مصنوعی کره زمین ما را احاطه کرده است، اکنون حتی افرادی که دانشی از کدنویسی یا آهنگسازی یا طراحی ندارند، به کمک AI و در عرض چند ثانیه وب سایت و آهنگ می سازند و طرح های هنری شگفت انگیز خلق می کنند، شرکت های بزرگ نیز درحال سرمایه گذاری های چند میلیارد دلاری در پروژه های هوش مصنوعی هستند و مایکروسافت هم با آوردن چت بات ChatGPT به بینگ، در تلاش است مدل جستجوی ما در اینترنت را زیرورو کند و شاید حتی تا چند وقت دیگر، ساختار کل اینترنت را به هم بریزد.

Oxford Insights، اقدام به رتبه بندی 193 کشور برای آمادگی هوش مصنوعی دولت ها در سال 2023 کرده است و رتبه بندی شاخص آمادگی هوش مصنوعی دولت نشان می دهد در منطقه آمریکای شمالی، آمریکا با امتیاز شاخص 84.8 بالاترین رتبه را در شاخص جهانی در سال 2023 دارد. این به معنای آن است که این کشور بهترین موقعیت در جهان را برای پیاده سازی هوش مصنوعی دارد.

کانادا با امتیاز 77.07، در رتبه پنجم قرار دارد؛ این کشورها هر دو در ارکان «دولت»، «داده ها» و «زیرساخت» امتیازات بالایی دارند، اما آمریکا به طور چشمگیری در رکن بخش فناوری عملکرد بهتری دارد و 12 امتیاز بالاتر از هر کشور دیگری کسب کرده است.

کشورهای اروپای غربی بیش از نیمی از 20 کشور برتر در شاخص امسال را تشکیل می دهند. کشورهای قابل توجه انگلستان، فنلاند، فرانسه، آلمان و هلند به ترتیب در رتبه های سوم، چهارم، ششم، هشتم و دهم قرار گرفتند. کشورهای آسیای جنوبی و مرکزی تفاوت قابل توجهی را در آمادگی خود برای تحول هوش مصنوعی نشان می دهند. سنگاپور، کره جنوبی و ژاپن به ترتیب در رتبه های دوم، هفتم و نهم قرار گرفته اند.

بر اساس آمارهای این رتبه بندی جهانی، وضعیت رتبه کشورهای برتر منطقه و ایران در شاخص آمادگی هوش مصنوعی دولت در سال 2023 به این شرح است:

رتبه کشور امتیاز کل 18 امارات 70.42 29 عربستان 67.04 30 رژیم اشغال گر قدس 65.46 34 قطر 63.59 47 ترکیه 60.51 50 عمان 58.94 55 اردن 56.85 56 بحرین 56.13 62 مصر 52.79 69 کویت 49.86 72 قزاقستان 48.56 73 آذربایجان 48.15 76 لبنان 47.62 85 ارمنستان 45.22 87 ازبکستان 43.79 92 پاکستان 42.20 94 ایران 42.07

این در حالی است که علی رغم آنکه ایران اکنون دارای سند ملی هوش مصنوعی است، ولی به باور متخصصان این حوزه، با این سند نمی توان امید چندانی برای کم کردن و جبران فاصله ایران با جهان در کهکشان هوش مصنوعی داشت، چرا که در این سند به جای تعیین کلان پروژه ها به اولویت ها پرداخته شده است و بدون اشاره به نحوه تامین منابع مالی و ایجاد زیر ساخت های وابسته به آن، توان پردازشی یک اگزافلاپس تا 4 سال آینده هدفگذاری شده است.

به گفته دکتر زاهدی، رئیس انجمن هوش مصنوعی، در تعیین چشم اندازهای این حوزه در سند دقت لازم نشده است.

ظهور دو فناوری نوظهور با فراگیری های متفاوت

محمدهادی زاهدی، رئیس انجمن هوش مصنوعی ایران در گفت وگو با ایسنا، با اشاره به تفاوت های فناوری های هوش مصنوعی با سایر فناوری ها همچون نانو و لیزر، گفت: تفاوت عمده این فناوری با سایر حوزه های فناوری این است که هوش مصنوعی توانسته است در همه ابعاد زندگی بشری و جامعه نفوذ کند و از این جهت است که گفته می شود هوش مصنوعی یک فناوری چند وجهی است؛ از یک سو در حوزه های سلامت و پزشکی تاثیرگذار بوده است و همزمان در حوزه های نظامی و دفاعی و از سویی دیگر در زمینه های انرژی و کشاورزی کاربردی بوده و موضوعات مرتبط با علوم انسانی و جامعه شناسی و روانشناسی  را در بر می گیرد.

وی افزود: بر این باورم حتی در حوزه دانشگاهی نمی توان هوش مصنوعی را زیر شاخه یک رشته خاص دانشگاهی قرار داد؛ چراکه هوش مصنوعی فراحوزه ای و فرا رشته ای است و در همه حوزه ها حضور دارد و هم تاثیرگذار است و هم تاثیرپذیر، هم فرصت هایی را خلق می کند و هم چالش هایی به همراه دارد. پیشرفت های فناوری هوش مصنوعی را می توان در حوزه های پزشکی، انرژی، مدیریت شهری، لجستیک، خودروسازی، بازارهای مالی و صنعت بیمه، صنایع دفاعی و بسیاری از موضوعات دیگر به صورت ملموس و شفاف مشاهده کرد تا جایی  که برخی کشورها از جمله کانادا سند راهبردی در حوزه دفاعی ملی و نظامی تدوین کرده اند و بسیاری از کشورها نقش و سهم بسزایی در تدوین نقشه راه اقتصاد دیجیتال تخصیص داده اند.

زاهدی با بیان اینکه امروزه هوش مصنوعی در همه عرصه ها وارد شده است، خاطر نشان کرد: رشد تحولات هوش مصنوعی ماورای تصور انسان است و یکی از نقدهایی که به سند ملی هوش مصنوعی داریم، در این زمینه است. وجود و داشتن یک سند در این حوزه لازم و ضروری است و هر کشوری که نگاهی به آینده داشته باشد، نیازمند سند و نقشه های راه بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت در حوزه هوش مصنوعی است و پیوست هر سندی، باید برنامه های عملیاتی (Action Plan) وجود داشته باشد.

رئیس انجمن هوش مصنوعی با تاکید بر اینکه در حوزه هوش مصنوعی دیگر نمی توان قائل به برنامه عملیاتی بلند مدت بود، اظهار کرد: در این حوزه نیاز است که برنامه های عملیاتی دو تا سه ساله تنظیم شود و این نقد دیگری است که به سند ملی هوش مصنوی وارد است. کشور ژاپن که دارای یکی از منسجم ترین برنامه های توسعه هوش مصنوعی در دنیا تا سال 2030 است، برای رسیدن به اهداف خود، چند گام ترسیم کرده است.

عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی نمونه دیگر را کشور چین عنوان کرد و یادآور شد: این کشور در کنار نقشه راه تا 2030 در حوزه هوش مصنوعی، برنامه های عملیاتی 3 ساله را تعریف و هدف گذاری کرده است که تا سال 2030 رهبری هوش مصنوعی دنیا را در دست گیرد.

وی اضافه کرد: در سند ملی هوش مصنوعی موضوع تدوین برنامه های عملیاتی شفاف نیست و از سوی دیگر در این سند، نگاشت نهایی وجود ندارد؛ یعنی اگر از ابتدا تا انتهای این سند مطالعه شود، مشخص نخواهد شد که وظیفه هر دستگاه و سازمانی چیست.

وی تاکید دارد که اگر ما می خواهیم در شاخص آمادگی هوش مصنوعی به رتبه 30 جهانی دست یابیم، نیاز به زیر ساخت هایی داریم و به عنوان نمونه کشور عربستان را مثال می زند که پروژه هایی در حوزه هوش مصنوعی با حجم بیش از 40 میلیارد دلار و کشور امارات بیش از 100 میلیارد دلار سرمایه گذاری کرده است و این در حالی است که ایران تا این لحظه در حوزه هوش مصنوعی به طور متمرکز کار ویژه ای انجام نداده است.

زاهدی یادآور می شود هر چند که سازمان ملی هوش مصنوعی راه اندازی شده، ولی هنوز بودجه برای راهبری کلان پروژه ها به آن تخصیص داده نشده است.

ایراداتی که به سند ملی وارد می شود

رئیس انجمن هوش مصنوعی در پاسخ به این سؤال که آیا تعیین اولویت هایی در سند ملی هوش مصنوعی مانند رتبه جهانی ایران و تعداد ثبت پتنت می تواند برنامه عملیاتی کشور در این حوزه قلمداد شود، با تاکید بر اینکه اینها چشم اندازهای کشور در این حوزه به شمار می روند، اظهار کرد: یکی از مواردی که در این سند اشاره شده، جایگاه کشور در شاخص آمادگی هوش مصنوعی است و هدف گذاری شده تا از رتبه 94 به جایگاه 30 تا سال 1407 ارتقاء یابد. این هدف گذاری ایده آلی است، ولی با چه برنامه عملیاتی و با چه زیرساختی؟

زاهدی با بیان اینکه دنیا برای رسیدن به آمادگی هوش مصنوعی اقدامات جدی را در دستور کار خود قرار داده است، اضافه کرد: گزارشی به طور سالانه تحت عنوان «شاخص آمادگی هوش مصنوعی دولت» یا "Government AI Readiness Index " منتشر می شود و در آن به این موضوع پرداخته است که چقدر دولت ها از هوش مصنوعی برای تسهیل و ارائه خدمات عمومی به شهروندان استفاده کرده اند و برای این منظور 3 محور اصلی «حکمرانی»، «فناوری» و «زیرساخت و داده» را تعیین و بر اساس آن کشورهای دنیا را سالیانه بر اساس تعدادی شاخص، رتبه بندی می کند.

وی خاطر نشان کرد: ایران در سال 2023 در شاخص آمادگی هوش مصنوعی دولت ها در جایگاه 94 قرار گرفته و این در حالی است که سنگاپور در این شاخص در رتبه دوم، کره جنوبی در رتبه هفتم، ژاپن در رتبه نهم، مالزی در رتبه بیست و سوم، امارات متحده عربی در رتبه هجدهم، قطر در رتبه 34 و عربستان در رتبه 29 جهانی قرار گرفته است و این سؤال مطرح می شود که آیا این کشورها سرمایه انسانی بیشتری نسبت به ما دارند؟ آیا دانش آنها بیشتر است؟

زاهدی گفت: بررسی همین گزارش در سال 2022 حکایت از رتبه 75 ایران دارد. این سؤال مطرح می شود چه اتفاقی افتاده که کشور در کمتر از یک سال 19 رتبه تنزل داشته است؟ از سویی در سند هوش مصنوعی مطرح می شود در همین ارزیابی بایستی ظرف مدت 4 سال به رتبه 30 نائل شویم؛ یعنی 64 پله صعود!

این عضو هیات علمی دانشگاه با بیان اینکه این شاخص ها و برخی آمارهای ارئه شده در سند، نشان می دهد که در تعیین چشم اندازها دقت لازم نشده است، ادامه داد: اگر ما می خواهیم در شاخص آمادگی هوش مصنوعی به رتبه 30 دست یابیم، نیاز به زیر ساخت هایی داریم. به عنوان نمونه کشور عربستان پروژه هایی در حوزه هوش مصنوعی با حجم بیش از 40 میلیارد دلار و کشور امارات بیش از 100 میلیارد دلار سرمایه گذاری کرده است، ولی ما تا این لحظه در حوزه هوش مصنوعی به طور متمرکز کار ویژه ای انجام نداده ایم، هر چند که سازمان ملی هوش مصنوعی راه اندازی شده، ولی هنوز بودجه برای راهبری کلان پروژه ها به آن تخصیص داده نشده است.

وی تاکید کرد: یکی از معیارهای مؤثر در ارتقای شاخص ها در هوش مصنوعی، میزان سرمایه گذاری بخش دولتی، بخش خصوصی و سرمایه گذاری خارجی است.

افزایش توان پردازشی تا یک اگزافلاپس ظرف 4 سال!

زاهدی یکی دیگر از شاخص های سند ملی هوش مصنوعی را افزایش توان محاسباتی زیر ساخت پردازشی ویژه پروژه های کلان هوش مصنوعی ذکر کرد و یادآور شد: بر اساس این شاخص توان محاسباتی کشور در این شاخص باید به یک اگزافلاپس برسد.

وی به مقایسه کشور ایران با برخی کشورهای همسایه در زمینه توان پردازشی پرداخت و توضیح داد: یکی از اقدامات کشورها در این زمینه راه اندازی شرکت های چندملیتی است که این شرکت ها نقش تسهیل گری در این حوزه را ایفا می کنند. نمونه آن شرکت G42 است که علی رغم آنکه دولتی نیست، ولی تقریبا پیشران اجرای پروژه های هوش مصنوعی کشور امارات به شمار می رود.

زاهد «ابر پردازنده هوش مصنوعی» (AI supercomputing) را از جمله پروژه های در دستور کار این شرکت چندملیتی اماراتی در حوزه هوش مصنوعی دانست و گفت: "Cerebras" یکی از شرکت های همکار این شرکت اماراتی و تولیدکننده تجهیزات پردازشی است و در اولین پروژه آنها، به توان پردازشی 4 اگزافلاپس رسیده اند و در پروژه گلسی-3 (Condor Galaxy3) توان پردازشی 8 اگزافلاپس تا پایان سال 2024 را هدف گذاری کرده است، درحالی که هدف گذاری سند ملی در این زمینه رسیدن به توان پردازشی یک اگزافلاپس تا سال 1407 است.

رئیس انجمن هوش مصنوعی با بیان اینکه کشور امارات برای رسیدن به توان پردازشی 16 اگزافلاپس تا سال 2027 در حال برنامه ریزی است، یادآور شد: این کشور در حال حاضر توان پردازشی 4 اگزافلاپس را دارد که شامل ابررایانه هوش مصنوعی با 54 میلیون هسته پردازشی و 64 نود است.

وی اضافه کرد: البته این نگرانی در غرب و آمریکا ایجاد شده است که اگر این پروژه و پروژه های مشابه در کشوری مانند امارات اجرا شود، ممکن است در آینده تهدیدی برای آنها باشد و به دنبال محدود کردن برخی طرح های توسعه ای در برخی کشورها و شرکت ها هستند، ولی آنچه تاکنون رخ داده، این کشور هم اکنون به توان پردازشی 4 اگزافلاپس دست پیدا کرده و در آخرین اقدام با شرکت NVIDIA برای اجرای چند پروژه مرتبط با هوش مصنوعی تفاهم کرده است.

زاهدی با اشاره به اثرات تحریم ها علیه ایران، خاطر نشان کرد: بسیاری از تجهیزات پردازشی و ذخیره سازی مستقیم به دست ما نمی رسد و شاید یک برداشت از سخنان مقام معظم رهبری درباره ورود به لایه های عمیق هوش مصنوعی این باشد که به سمت تولید تجهیرات پردازشی حرکت کنیم.

وی در پاسخ به این سؤال که تلاش برای تولید تجهیزات پردازشی زمانبر نخواهد بود، با بیان اینکه در حوزه انرژی هسته ای کشور سرمایه گذاری بلندمدت داشته است، افزود: بعد از چند دهه اکنون ما ثمره آن را در حوزه فناوری های هسته ای مشاهده می کنیم، ولی در حوزه هوش مصنوعی ما نیاز به برنامه کوتاه مدت و برنامه بلندمدت در حوزه تامین و تولید تجهیزات پردازشی هستیم. در برنامه کوتاه مدت لازم است از تمام ظرفیت ها و تعاملات بین المللی برای تامین تجهیزات استفاده کنیم و در برنامه بلند مدت باید به سمت تولید یکسری تجهیزات راهبردی و پردازشی برویم، در غیر این صورت در آینده با مشکلات متعدد در زمینه تامین تجهیزات مواجه خواهیم بود.

اولین معاهده بین المللی هوش مصنوعی در آستانه تصویب

زاهدی با اشاره به خبری با عنوان «اولین معاهده بین المللی هوش مصنوعی در آستانه تصویب»، اظهار کرد: در این معاهده سه جانبه، توافقنامه ای به امضا رسید که قرار است تبدیل به معاهده ای شود که یکسری شرایط و الزاماتی را برای کشورها در حوزه توسعه هوش مصنوعی تدوین کنند. در این معاهده هوش مصنوعی که قرار است به تصویب نهایی برسد، از مسائلی چون حفظ «حقوق بشر»، «دموکراسی»، «حریم خصوصی»، «محافظت از داده ها»، «برابری و عدالت» و «شفافیت» برای توجیه وجود همچنین توافقنامه ای یاد شده تا الزاماتی را تدوین کنند تا سایر کشورها ملزم به پایندی به آن باشند.

عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی خاطر نشان کرد: اگر ما در حوزه هوش مصنوعی راهبردهای ملی و بین المللی نداشته باشیم، یقینا به زودی مستعمره هوش مصنوعی و مستعمره کشورهای پیشرفته در این حوزه خواهیم شد؛ چرا که حاکمیت و حکمرانی امروز و آینده دنیا با هوش مصنوعی انجام می شود و اگر ما در این حوزه جزء 10 کشور برتر نباشیم، دچار عقب ماندگی فناوری خواهیم شد که جبران آن غیرممکن است.

رئیس انجمن هوش مصنوعی ایران، تاکید کرد: اگر قرار باشد دنیا را در یک قرن گذشته تقسیم بندی کنیم، می گویم این تقسیم بندی از زمان پیدایش هوش مصنوعی و قبل از پیدایش آن است. اگرچه سال های اخیر ظهور و بروز هوش مصنوعی بیشتر نمایان شده است، ولی از زمانی که ماشین «تورینگ» معرفی شد، هوش مصنوعی ظهور کرد، ولی بروز و تجلی هوش مصنوعی را می توان از سال 2023 به بعد و ظهور GPT ها و ماشین هایی که قابلیت تحلیل، توضیح پذیری و استنتاج دارند، دانست.

وی شروع انقلاب صنعتی نسل چهارم را مربوط به سال 2011 دانست و گفت: در انقلاب صنعتی نسل چهارم تلاش شد از فناوری های دیجیتال استفاده شود، ولی در انقلاب صنعتی پنجم که اخیرا شروع شده و در حال شکل گیری است، تمرکز بر «انسان محوری» به همراه دگرگونی ساختار صنعتی از طریق استفاده از هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، کلان داده و سایر فناوری های نوظهور است. در این نسل از انقلاب صنعتی به نقطه ای می رسیم که آنقدر ماشین به انسان نزدیک می شود که در برخی جاها به جای انسان فکر می کند و این نقطه اوج تکامل هوش مصنوعی خواهد بود.

زاهدی با تاکید بر اینکه در انقلاب صنعتی نسل پنجم دنیا به سمت «تعامل انسان و ماشین»در حال حرکت است، اظهار کرد: بر این اساس هرگز قابل پیش بینی نیست که اگر از فناوری هوش مصنوعی عقب بیفتیم، چه میزان عقب ماندگی را تجربه خواهیم کرد؛ چراکه دامنه اثرگذاری سایر حوزه های فناوری و علوم قابل پیش بینی است، ضمن آنکه باید به یاد داشت که بیشترین اثرگذاری هوش مصنوعی در حوزه های علوم اجتماعی و انسانی است و اگر اکنون به توسعه این فناوری و ابعاد پیرامونی آن پرداخته نشود، برای برخی از کشورها که دچار عقب ماندگی فناوری شوند، دور از انتظار نخواهد بود که به چالش های اجتماعی، اقتصادی و امنیتی مبتلا شوند.

وی با اشاره به اقدامات جهانی برای ایجاد امنیت و پایداری با استفاده از هوش مصنوعی، اظهار کرد: هوش مصنوعی امروز در نقطه ای قرار دارد که جامعه را تحت تاثیر خود قرار داده و  از این رو اصطلاح «جامعه نسل پنجم» عنوان شده است؛ جامعه ای که بشریت باید آرامش، رفاه و بهبود معیشت را با بهره گیری از فناوری بیش از گذشته تجربه کند و اگر هوش مصنوعی، تهدیدی برای آرامش جهانی باشد، با اصول اولیه توسعه فناوری در تضاد خواهد بود.

انتهای پیام