متانولی ها زیر ذره بین

زنجیره تولید متانول

متانول از گاز سنتز که خود از منابع مختلفی مانند گاز طبیعی (متان)، زغال سنگ و سوخت های مایع تشکیل شده است، تولید می شود. امروزه با توجه به ارزان و دردسترس بودن گاز طبیعی، عموما از آن برای تولید گاز سنتز استفاده می شود، اما استفاده از زغال سنگ نیز در حال افزایش است. تولید محصول متانول از گاز طبیعی شامل مراحل گوگردزدایی از گاز طبیعی، تولید گاز سنتز، فشرده سازی گاز سنتز، سنتز و تقطیر است. در تولید گاز سنتز تکنولوژی های ریفورمینگ متفاوتی شامل ریفورمینگ یک مرحله ای، ریفورمینگ دومرحله ای و روش ریفورمینگ اتوترمال مورد استفاده قرار می گیرد.

در ریفورمینگ تک مرحله ای، تولید گاز سنتز با استفاده از ریفورمینگ بخار لوله ای بدون استفاده از اکسیژن انجام می شود. گاز سنتز تولیدی در این روش دارای حدود 40 درصد گاز هیدروژن است که جهت استفاده در ریفورمر بازگردانده می شود. افزودن گاز دی اکسید کربن در این مرحله علاوه بر بهینه سازی فرآیند، موجب مصرف آن می شود که خود آلودگی هوا را کاهش می دهد. لازم به ذکر است که در سال 2004 یک واحد به این روش با ظرفیت 3030 MTPDدر ایران تاسیس شد. از طرفی در ریفورمینگ دومرحله ای از دو ریفورمینگ بخار (ریفورمینگ اولیه) و ریفورمینگ آدیاباتیک سوخت اکسیژن (ریفورمینگ ثانویه) استفاده می شود.

در نهایت، روش ریفورمینگ اتوترمال دارای یک مشعل، محفظه احتراق و یک بستر کاتالیستی است که در درون یک سلول تحت فشار و مقاوم در برابر گرما قرار می گیرند. در این روش، گاز طبیعی و اکسیژن به محفظه احتراق وارد شده و از سوختن متان توسط اکسیژن، مونواکسید کربن حاصل می شود.

در ادامه بستر کاتالیستی موجب واکنش متان، مونواکسید کربن و آب شده و در نهایت CO و CO2 تولید می شود. در حال حاضر تنها شرکت پتروشیمی زاگرس از این روش بهره می گیرد و سایر شرکت های فعال در این صنعت فاقد این روش در چرخه خود هستند. قابل توجه است که انتخاب نوع تکنولوژی تولید گاز سنتز به مقیاس عملیات بستگی دارد؛ برای ظرفیت های زیر 1500تن در روز از روش ریفورمینگ بخار، برای ظرفیت های بین 2500 تا 6هزار تن در روز از فرآیند ریفورمینگ ترکیبی و برای ظرفیت های بالای 6هزار تن از روش TRA استفاده می شود.

شرکت های فعال در صنعت متانول ایران

در حال حاضر 10مجتمع پتروشیمی در کشور متانول تولید می کنند که در میان آنها چهار شرکت در سازمان بورس اوراق بهادار پذیرفته شده اند. مجموع ظرفیت اسمی متانول در این شرکت ها 15 هزار و 604 هزار تن در سال است. در میان شرکت های فعال در حوزه تولید متانول، سهام «زاگرس»، «شفن»، «شخارک» و «شیراز» بورسی هستند. طبق گزارش نشریه Argus شرکت پتروشیمی زاگرس در سه ماه ابتدای سال 2024، حدود 2 درصد از ظرفیت تولید اسمی متانول جهان، حدود 6 درصد از تجارت جهانی متانول و همچنین حدود 2 درصد از تولید واقعی جهانی متانول را دارا بوده است.

شرکت پتروشیمی زاگرس جزو پنج شرکت بزرگ تولیدکننده متانول جهان است و در بین شرکت های فعال در این صنعت در ایران در رده اول قرار دارد. بازار صادراتی این شرکت در طول سه ماه ابتدای سال مالی 1403، کشور چین بود. در دوره مالی مذکور، ظرفیت تولید متانول در ایران 15 هزار و 620تن بود که سهم «زاگرس» از ظرفیت تولید در ایران حدود 21 درصد بود. شرکت پتروشیمی فن آوران با فروش 245 هزار و 878تن در سال مالی 1402، رتبه اول عرضه متانول در بین تولیدکنندگان داخلی متانول کشور را داشته است. همچنین مجموع فروش شرکت های ایرانی در سال مالی 1402 برابر با 9میلیون و 941 هزار تن بوده که پتروشیمی فن آوران با فروش 58 هزار و 549میلیارد ریالی رتبه هفتم را در مبلغ کل فروش در بین تولیدکنندگان متانول کشور داشته است.

بهترین عملکرد میان متانولی ها در مقایسه با سال مالی 1401 متعلق به «شخارک» است. این شرکت دارای بیشترین افزایش مبلغ فروش و کمترین کاهش سود خالص در مقایسه با سایرین است. سود خالص همه متانول سازان در سال 1402 با کاهش جدی مواجه شده است، به طوری که «شفن» 73درصد، «زاگرس» 50درصد و «شخارک» 20درصد کاهش سود ریالی را تجربه کردند. با توجه به اینکه تنها محصول «زاگرس» متانول است و 95 درصد از آن را نیز صادر می کند، در صورت بهبود نرخ های جهانی، این شرکت در مقایسه با سایر شرکت ها سود بیشتری خواهد داشت و در مقابل، به دلیل حساسیت بیشتر نسبت به تغییرات قیمت دلار، در کل نوسان آن در مقابل تغییرات بنیادی شدیدتر است. «شفن» در کنار محصول متانول، اسید استیک نیز تولید می کند. بیشترین فروش داخلی این محصول متعلق به «شفن» است که حدود 35 درصد از مبلغ فروش است.

مهم ترین تفاوت «شخارک» با سایر شرکت ها، استفاده از گاز ترش در فرآیند تولید خود است که به تولید محصولات فرعی منجر می شود. با توجه به اینکه نرخ خوراک آن گران تر است، به تولید محصولاتی با نرخ بالاتر از متانول مانند بوتان، پروپان و پنتان منجر می شود. برای مثال در سال مالی 1402 به طور میانگین این محصولات 90 درصد بالاتر از متانول به فروش رسیده اند و یکی از دلایل اصلی عملکرد بهتر «شخارک» در مقایسه با بقیه نمادها بوده است. لازم به ذکر است که حاشیه سود خالص «شخارک» در سال های گذشته بالاتر از «شفن» بوده و «زاگرس» پایین ترین حاشیه سود را داشته است. یکی از بزرگ ترین ریسک های متانول سازان نبود چشم انداز روشن از نرخ خوراک و وضعیت نرخ گذاری آن است. بحث های متعددی درخصوص نحوه قیمت گذاری خوراک به ویژه برای متانول سازان وجود دارد. در طرف دیگر ادعا بر منافع صادراتی پایین متانول است و اینکه استفاده از یارانه انرژی در این صنعت به صرفه نیست.

در مجموع این صنعت با دارابودن سهم صادراتی مناسب میان صنایع دیگر و ارزآوری کاملا مداوم می تواند از سپرهای دفاعی کشور در زمان تحریم باشد. دقت کنید که سود و زیان در سهم های این صنعت تابع دو موضوع اصلی است: اول نرخ جهانی متانول و دوم نرخ خوراک که این دو عامل می توانند سود و زیان این شرکت ها را دستخوش تغییرات زیادی کنند.